Investigations on Veterinary Folklore in the Lower Euphrates Basin: Folk Beliefs and Practices Applied on Animals

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 1, 91 - 100, 31.03.2021

Erhan Yüksel , Rahşan Özen

https://doi.org/10.30607/kvj.841573

Öz

This study was aimed at the compilation and introduction to the scientific literature of the folk beliefs on animals in the lower Euphrates basin, a major settlement area of common history, which has been home to several civilizations, and thus, is an area of great significance for folklore. For this purpose, in total 78 persons, residing in the lower Euphrates basin in the Adıyaman, Elazığ, Malatya and Şanlıurfa provinces and the Nizip district of Gaziantep province were interviewed in person. The findings obtained were assessed using the “content analysis” method. The study revealed that, in the lower Euphrates basin, some animals are considered to bring good luck; some animals are considered to bring bad luck. On the other hand, the findings obtained demonstrated that the dog, owl, and fox are considered to bring good luck and to bring bad luck. Furthermore, it was determined that the placenta of newly parturited animals is either hung on the branch of a fig tree or thrown into the river, in the belief that this would increase the milk yield of lactating animals, and it was settled that “pox bowl” is used against smallpox, mole is used against “mole head” disease, and it was ascertained that the skull of horses, cattle, sheep and goats as well as tortoise shells are hung on the walls of houses and stables, in the belief that this would protect the people and animals from the evil eye. In conclusion, rich folkloric elements related to folk beliefs on animals were observed in the lower Euphrates basin and the beliefs of this region were found to be similar to those maintained in the different regions of Anatolia. 

Anahtar Kelimeler

Lower Euphrates Basin, veterinary folklore, beliefs

Aşağı Fırat Havzasında Veteriner Hekimliği Folkloru Üzerine Araştırmalar: Hayvanlar ile İlgili İnanışlar ve Uygulamalar

Öz

Sonraki nesillere aktarılan değerler olan halk inanışları içerisinde, insanoğlunun hayatında ayrılmaz bir parça olan hayvanlar önemli yer tutmakta, aynı zamanda bu inanışlar veteriner hekimliği folklorunun da önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu araştırmada, bilinen tarihin önemli yerleşim merkezlerinin başında gelen ve halk bilimi açısından büyük önem taşıyan Aşağı Fırat Havzasında, hayvanlar ile ilgili inanışların derlenerek literatüre kazandırılması amaçlandı. Bu amaçla Aşağı Fırat Havzasında yer alan Adıyaman, Elazığ, Malatya, Şanlıurfa illeri ile Gaziantep’in Nizip ilçesinde toplam 78 kişiyle yüz yüze görüşme yapıldı. Elde edilen bulgular “içerik analizi” yöntemiyle değerlendirildi. Çalışmada, Aşağı Fırat Havzasında horoz, güvercin, koyun, leylek ve kır atın uğurlu; keçi, kedi, alaca sığır, siyah katır, eşek ve tavşanın uğursuz; köpek, baykuş ve tilkinin de uğurlu veya uğursuz hayvanlar olarak kabul edildiği saptandı. Ayrıca, yeni doğum yapan hayvanların eşinin (plasenta), hayvanın sütünün bol olacağı inancıyla incir ağacına asıldığı veya aynı beklentiyle akarsuya atıldığı; çiçek hastalığına karşı “çiçek tası” kullanıldığı, “kösnü başı” hastalığında köstebek kullanıldığı; nazardan korunmak için ev ve ahırlara, at, büyükbaş ve küçükbaş hayvanların kafatası ile kaplumbağa kabuğunun asıldığı şeklinde bulgulara ulaşıldı. Sonuç olarak, Aşağı Fırat Havzasında, hayvanlarla ilgili inanışlar açısından zengin folklorik uygulamalara rastlandığı ve yörede saptanan inanışların birçoğunun Anadolu’nun farklı bölgelerindekilere benzer olduğu saptanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Aşağı Fırat Havzası, veteriner hekimliği folkloru, inanışlar

Kaynakça

• Akman E. Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi. 2020; 10 (1):1-10.
• Anonim. Türkçe Sözlük. Cilt-2, 9. Baskı. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1998; 635.
• Araz R. Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, No:108, Levent Ofset Matbaacılık, Ankara. 1991.
• Arslan ES. Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1998.
• Artun E. Tekirdağ’da batıl inanışlar. Tekirdağ Halk Kültürü Araştırmaları 1. 1998; 66-83.
• Boratav PN. Türk halkbilimi II / 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Gerçek Yayınevi, İstanbul. 1994; 122. Buran A. Fırat Havzasında Eski Türk Gelenek ve Görenekleri. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu (24-27 Ekim 1985), Elazığ. 1992; 33-44.
• Çetin ÇZ. Tatar Türklerinde mitolojik varlıklarla ilgili mitler ve inanışlar (iyeler ve yaratıklar). Bilig. 2007; 43:1-32.
• Dinçer F. Türk Folklorunda Veteriner Hekimliği Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları: 214, Ankara, 1967.
• Dinçer F. Türk Folklorunda Veteriner Hekimlik (Beş Doğu İlimizde Yeni Örnekleriyle). I. Ulusal Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt 4, DSİ Basım ve Foto Film İşletme Müdürlüğü, Ankara, 1976.
• Dinçer F. A report on the Folklore Activites and Folk Veteriner Medicine in Turkey. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 1980; 18 (2): 237-45.
• Doğanay S. Afyon Folklorunda Veteriner Hekimlik Araştırma ve İncelemeleri. II. Milletlerarası Türk Folklor Bildileri Cilt 4, G. Ü. Basın-Yayın Yüksekokul. Basımevi, Ankara, 1982; 131-151.
• Dundes A. Aydın G (Çeviren). Folklor Nedir? Milli Folklor Dergisi. 2005; 9 (65): 127-130.
• Duvarcı A. Türklerde tabiat üstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig. 2005; 32:125-44.
• Ekici M. Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme. Milli Folklor Dergisi. 2000; 6 (45): 2-9.
• Ergun P. Alevilik -Bektaşilikteki tavşan inancının mitolojik kökenleri üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi. 2011; 60: 281- 312.
• Erk N. Veteriner Tarihi. 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1978.
• Ghalıounguı P, Khalıl SH, AMMAR AR. On an Ancient Egyptian Method of Diagnosing Pregnancy and Determining Foetal Sex. Med. Hist. 1963; 7 (3): 241 – 248.
• İnan A. Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler. Makaleler İncelemeler, Cilt-I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
• İnan A. Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyal ve Araştırmalar. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
• Kalafat Y. Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1990; 50, 56, 77, 97,98.
• Kalafat Y. Türk Halk İnançlarında Tabu. Berikan Yayınevi, Ankara, 2012; 68, 122, 123.
• Karaboran H. Folklor Açısından Doğu Anadolu Bölgesinde Köy Araştırmalarının Önemi. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu (24-27 Ekim 1985), Elazığ, 1992; 143-155.
• Kılıç A. Isparta yöresi halk inançları. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi. 23-28 Ekim, Ürgüp (Nevşehir)-Türkiye, 2000.
• Kurum U. Düziçi’nde Halk Hekimliği. Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Niğde, 2008.
• Kutlu MM. Şavaklı Türkmenlerde Göçer Hayvancılık. Sevinç Matbaası, Ankara, 1987.
• Küçükaslan Ö, Uçar M. Diyarbakır Folklorunda Hayvanlar Üzerine Bir Araştırma. Eurasian Journal of Veterinary Sciences. 2016; 32 (4): 220-228.
• Mollaibrahimoğlu Ç. Anadolu Halk Kültüründe Hayvanlar Etrafında Oluşan İnanç ve Pratikler. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Programı, Trabzon-Türkiye, 2008.
• Ögel B. Türk Mitoloji I. Cilt. İkinci Baskı, TTK Basımevi, Ankara. 1993; 560.
• Özen R. Kayseri Folklorunda Evcil Hayvanlarla İlgili Atasözleri. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 2006; 3 (2): 177-121.
• Özen R, Yüksel E. Kayseri Folklorunda Hayvanlar İle İlgili İnanışlar Üzerine Bir Değerlendirme. Erciyes Üniv Vet Fak Derg. 2014; 11 (1): 23-28.
• Roux JP. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Kabalcı Yayınevi, İstanbul. 2005; 76, 80.
• Salman M. Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği. Milli Kültür Araştırmaları: VIII, Ulus Basımevi, Ankara. 1948; 35-66.
• Sigerist HE. A History of Medicine Volume II Early Greek, Hindu and Persian Medicine. Oxford Universty Press, Newyork. 1961.
• Sinmez ÇÇ. Bozlak Kültüründe Folklorik Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırma. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya: 2011.
• Simez ÇÇ, Aslım G. İç Anadolu Bölgesindeki Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme. Bilig, 2017; 81: 205- 232.
• Tan N. Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler. Genişletilmiş 7. Baskı, Özal Matbaası, İstanbul. 2008.
• Tavkul U. Kültürel etkileşim açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin yayılışı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 2007; 4(1): 25-45.
• Ülkütaşır MŞ. Cumhuriyet’le Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyet 50. Yıldönümü Yayınları: 1, Başbakanlık Basımevi, Ankara. 1972.
• Ünver AS. Türkiye’de Çiçek Aşısı ve Tarihi. İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü No: 38, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul. 1948.
• Toygar K Türkiye Folklorunun Derleme Öncelikleri İçerisinde “Fırat Havzası Folkloru”nun Önemi. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu (24-27 Ekim 1985), Elazığ, 1992; 357-363.
• Yerlikaya H. Elazığ ve Çevresinde Hayvan Hastalıklarında Halk Hekimliği Üzerine Araştırmalar. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 2002; 8 (2): 131-138.
• Yıldız ŞN. Türk Halk Anlatılarında Hayvan Motifleri. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Programı. Elazığ-Türkiye, 2011.
• Yuvalı A. Fırat Havzası’nın Türk Tarihindeki Yeri. Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu (24-27 Ekim 1985), Elazığ, 1992; 389-398.