ŞEKİ ŞEBEKECİLİĞİ AHŞABIN ve CAMIN SANATI

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 94 - 106, 01.07.2020

Serap Ünal

Öz

ÖZ

Tipik bir Türk-İslam sanatı olan şebekecilik, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemleri sanat uygulamalarında sıklıkla karşımıza çıkan, geometrik betimlerle Ön Asya coğrafyasında, gerek etnografik değer halinde, gerekse çağdaş yorumlamalarla varlığı süregelen geleneksel bir sanat dalıdır.

Geometrik bezeme, sadece iki boyutlu olarak pişmiş toprak kapların ve halıların yüzeylerinde değil mimaride de iç ve dış süslemelerde ön plana çıkmıştır. Selçuklu Döneminde zirve yapan bu sanat anlayışı, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde şebeke sanatı olarak cami ve diğer mimari yapılarda özellikle taş, alçı ve madenlerde sıklıkla kullanılmış, ayrıca kündekari tekniği ile ahşapta hayat bulmuştur.

Çok sayıda geleneksel sanat dalını bünyesinde barındıran Azerbaycan’nın Şeki Merkez Rayonu da, Türk dünyasının bu kadim sanatını, geleneğine uygun olarak renkli camları herhangi bir yapıştırıcı malzeme kullanılmaksızın geometrik tasarıma göre düzenlenmiş ahşap şebekelerle buluşturarak kalan sayılı ustalarıyla sürdürmeye çalışmaktadır.

İpekçilik, çömlekçilik vb. birçok el sanatlarının arasında “şebekecilik sanatı” olarak adlandırılan, ince ahşap ve camın zarif bütünselliğini özellikle dış cephelerde gösteren şebeke yapımı, Azerbaycan ve kadim şehri Şeki’de estetik değer anlamında ön plana çıkan önemli bir el sanatıdır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Şeki, Cam, Şebekecilik, Türk-İslam Sanatı, Geometri

Kaynakça

• Jale İpek, vd., Anadolu Süslemelerindeki Geometri, Ege Eğitim Dergisi, 2014 (15)
• Doğan Kuban, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002
• Sara Hacıyeva, Şebekecilik Sanatı Hakkında, Azarbaycan Xalçaları, c.8, No:26, Bestpack Matbaası, Bakü, 2018,
• Selim Kılıçoğlu, N.K. Pilehvarian, Emevi ve Abbasi Sanatında Geometri, Megaron Dergisi, c.12,
• Mustafa Bulut, Geometrik Sistemin Çözümlenmesi- Selçuklu Örnekleri Üzerine Birkaç Girişim, STD Sanat Tarihi Dergisi XXVI / 1, Nisan | İstanbul, April 2017
• Mesut Ünal, Türk Dünyasında Sanat, Uşak Üniversitesi Yayınları, Uşak, 2010
• Önder Küçükerman, Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Türkiye İş Bankası Yayınları, Doğuş Matbaası, Ankara, 1985
• Murat Eriç, Yüzyıllar Boyu Cam Sanatı, http://hdl.handle.net/11498/40126 , s.54
• E.Emine Naza Dönmez, Osmanlı Dönemi’nde Ahşap Sanatı, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010
• Erdem Yücel, Türk Sanatında Cam İşleri Türk ve İslam Eserleri Müzesinden Bazı Örnekler, Türk Etnografya Dergisi, Sayı: XVI, 1977
• Üzlifat Canan Özgümüş, Çağlar Boyu Cam Sanatı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2013, İstanbul
• Selçuk Mülayim, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler-Selçuklu Çağı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982, Ankara
• Anar Azizsoy,The Journal of International Social Research, Volume: 9 Issue: 44, June 2016, s.614
• Bingöl, Pınar. "XVIII. Yüzyıl Azerbaycan Şeki Han Sarayı Tanıtımı." Vakıf Haftası Dergisi, 10 (1993): 171
• Anar Azizsoy, Türk Saray Mimarisinde Konut Tasarımı ile Biçimlenen Anıtsal Yapıya Azerbaycan’dan Bir Örnek, Ístanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Art-Sanat, S:4, 2015
• Selçuk Mülayim, Araştırmacıya Notlar, Numune matbaacılık ve Cilt San. Ltd. Şti., S.65
• Serap Ekizler Sönmez, Doç.Dr. Aziz Doğanay, 89 Türk-İslam Medeniyeti, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl:10, Sayı:19, 2015, Konya