Klasik Dönem Osmanlı’da Dinin İktidar ve Halk Arasındaki Meşruiyeti

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 98, 103 - 124, 26.06.2020

Yunus Koç

https://doi.org/10.36484/liberal.720562

Öz

İslâm öncesi Türk devletlerinde Kut geleneğine göre Kağan, Osmanlı’da ise sultan kutsal olanın temsilidir. Bu durum her iki toplumda da meşruiyetin kaynağının ilahi olduğunu gösterir. Dolayısıyla İslâm öncesi Türk devletlerinin sahip olduğu halk ile iktidar arasında önemli bir meşruiyet kaynağı olarak ilahi gelenek inancının, bir siyasal davranış kültürü olarak kendisinden sonraki Türk devletlerine intikal ettiği söylenebilir. Ancak bir toplumdan diğerine aktarılan siyasal kültüre ve meşruiyete kaynaklık eden araçlar farklılaşabilmektedir. Bu durum siyasal kültürün özde olmazsa bile şeklen önemli değişiklikleri beraberinde getirir. İşte bu çalışma tarihsel sosyoloji yöntemine uygun olarak; İslâm öncesi Türk devletlerinde siyasal kültür ve meşruiyet kaynağı açısından Kut geleneğinin ilk dönem Osmanlı’ya ne ölçüde intibak ettiğini, Osmanlı klasik döneminde İslâm'ın politik bir argüman olarak yönetici seçkinlerin meşruiyet oluşturma çabalarına ne şekilde hizmet ettiğini, ayrıca İslâm’ın devlet ve halk nezdinde algısını bu meşruiyet ilişkisi bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meşruiyet, Kut, Gaza/Cihad, Medrese, Veli Kültü

Kaynakça

• Arslan, Mahmut (1987), Kutadgu-Bilig’deki Toplum ve Devlet Anlayışı, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ateş, Toktamış (2009), Siyasal Tarih, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Avcı, Casim (1998), “Hilâfet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 17, Ankara: TDV Yayınları.
• Basri, Hasan (2005), “Türklerde “Kut” Kavramı ve Osmanlılar’ın Kutsiyet Elde Etme Çabaları”, Akademik Bakış, s.7, Eylül, ss.1-14.
• Bayındır, Abdullah (2017), “Selçuklularda Taht Mücadelelerine Etki Eden Faktörler”, Asia Minor Studies-İnternational Journal of Social Sciences, c.5, s.10, Temmuz, ss.26-38
• Bogenbayev, Nurbolat ve Calmırza, Aydın (2014), “Eski Türk Dünya Görüşündeki “Kut” ve “Karga” Kavramları”, Millî Folklor Dergisi, s.103, ss.69-79.
• Çubukçu, Hatice (2015), “Bâciyân-ı Rûm ve Anadolu Tasavvufundaki Yeri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, s.5, Bahar, ss.217-231.
• Emecen, Feridun (2007), “Osmanlılar: Siyasi Tarih-Klasik Dönem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 33, Ankara: TDV Yayınları.
• Erez, Ebru (2017), Feodal Sistemin Sosyal Hayat Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gencer, Bedri (2014), İslâm’da Modernleşme (1839-1939), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Genç, Reşat (1981), Karahanlı Devlet Teşkilâtı (XI. Yüzyıl) (Türk Hâkimiyet Anlayışı ve Karahanlılar), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güngör, Erol (1980), Türk Kültürü ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hoca Sadettin (1979), Tacü’t-Tevarih I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Imber, Colin (2002), “Erken Osmanlı Tarihinde İdealler ve Meşruiyet”, Metin Kunt ve Christine Woodhead (ed.), Kanuni ve Çağı: Yeni Çağda Osmanlı Dünyası, İstanbul: Tarih vakfı Yurt Yayınları, ss. 137-154.
• İnalcık, Halil (1959), “Osmanlılar’da Saltanat Verâseti Usûlü ve Türk Hakimiyet Telâkkisiyle İlgisi”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c.14, s.1, ss.69-94.
• İnalcık, Halil (1998), Osmanlı’da Devlet Hukuk Adalet, İstanbul: Eren Yayınları.
• İnalcık, Halil (2014), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, Halil (2015), “Osmanlı Devletinin Doğuşu Meselesi”, Mehmet Öz (der.), Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Kolektif Yayıncılık, ss.225-240.
• Kafesoğlu, İbrahim (1998), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kapar, Mehmet Ali (1991), “İslâm'da Bey'at”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.4, s.4, ss.73-83.
• Kara, İsmail (2017), İslâmcıların Siyasi Görüşleri 1: Hilafet ve Meşrutiyet, İstanbul: Dergâh Yayınları. Keklik, Murat ve Aslan, Murat (2018), “16. Yüzyıl Kasidelerinde Savaşçı Hükümdar Portresi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.58, s.1, ss. 111-139.
• Koca, Salim (2002), “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”, Hasan Celal Güzel ve Ali Birinci (ed.), Genel Türk Tarihi, c. 2, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.309-346.
• Köprülü, Fuat (1991), Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lindner, Rudi Paul (2015), “İlk Dönem Osmanlı Tarihinde İtici Güç ve Meşruiyet”, Mehmet Öz (der.), Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Kolektif Yayıncılık, ss.407-427.
• Mardin, Şerif (2016), Türkiye'de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mills, Charles Wright (2017), İktidar Seçkinleri, (çev. Ünsal Oskay), İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Mosca, Gaetano (2005), Siyaset Biliminin Temelleri, (çev. Hasan İlhan), İstanbul: Alter Yayıncılık.
• Nagy, Gyula Kaldy (2015), “Osmanlı İmparatorluğu’nun İlk Yüzyıllarında Kutsal Savaş”, Mehmet Öz (der.), Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Kolektif Yayıncılık, ss.397-406.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2009), “Fatih, Fetih ve Osmanlı Merkeziyetçiliği”, Taşkın Takış (der.), Halil İnalcık Armağanı I - Tarih Araştırmaları, Ankara: Doğu Batı Yayınları, ss. 89-104.
• Okumuş, Ejder (1999), “İbni Haldun ve Osmanlı’da çöküş Tartışmaları”, Divan Dergisi, c.4, s.6, ss.183-209.
• Ögel, Bahaeddin (2017), Türklerde Devlet Anlayışı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özcan, Azmi (1998), “Hilâfet Hareketi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 17, Ankara: TDV Yayınları.
• Pareto, Vilfredo (2018), Seçkinlerin Yükselişi ve Düşüşü, (çev. Merve Zeynep Doğan), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Skocpol, Theda (2014), Tarihsel Sosyoloji: Bloch'tan Wallerstein'e Görüşler ve Yöntemler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sokullu, Ebru Canan (2015), “Siyasal Kültür”, Sabri Sayarı ve Hasret Dikici Bilgin (der.), Karşılaştırmalı Siyaset: Temel Konular ve Yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, Haşim (2001), Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Rum Abdalları (1300-1400), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşağıl, Ahmet (2015), Kök Tengri'nin Çocukları (Avrasya Bozkırlannda İslâm Öncesi Türk Tarihi), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Turgunbayer, Caşteğin (2019), “Kırgız Kültüründe Kut Kavramının Özellikleri”, Türk Dünyası/Turkish World: Dil ve Edebiyat Dergisi/Journal of Language and Literature, Bahar, s. 47, ss. 245-258.
• Weber, Max (2018), Ekonomik ve Toplum Cilt 1, (çev. Latif Boyacı), İstanbul: Yarın Yayıncılık.