ABDURRAHMAN LÂMİʿ EFENDİ’NİN MİDHAT PAŞA’YA YAZDIĞI MÜLEMMA KASİDESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, , 127 - 144, 31.01.2022

Mahmut Gider , Hemin Omar Ahmad

https://doi.org/10.20322/littera.1035838

Öz

Osmanlılar döneminde yöneticiler koruyucu olarak görüldüğü için şair ve yazarların gerek meramlarını ifade etme gerekse yeteneklerini ortaya koyma konusunda başvurdukları yollardan biri, eserlerini doğrudan ya da yazışmalar yoluyla devlet yöneticilerine sunmak olmuştur. Devlet yöneticisi yeni bir göreve başladığında veya üst bir makama terfi ettiğinde, tebrik ve övgü konulu kaside yazma ve takdim etme konusunda uygun şartlar oluşur. Sanat değeri yüksek metinlerden olan kasidelerde başta benzetme ve abartma olmak üzere birçok edebi sanat kullanılır. Şairin Arapça ve Farsça sözcük, tamlama ve ifade kullanma veya metni farklı dillerle yazma konusundaki bilinçli tasarrufu, kasidenin dilini külfetli hâle getirir. Buna mukabil metnin şekil ve muhteva estetiği konularında iyi oluşu, şairlik yeteneğinin anlaşılmasına katkı sağlar.
Bu çalışmada, M. 1860 yılında eğitimini tamamladıktan sonra çeşitli devlet kademelerinde görevlerde bulunan Süleymâniyeli Abdurrahman Lâmiʿ Efendi’nin Midhat Paşa’ya Türkçe, Arapça ve Farsça yazdığı mülemma kasidesi incelenmiştir. Çalışmanın teorik çerçevesinin anlaşılması için mülemma geleneği, kaside nazım şekli, Midhat Paşa ve Abdurrahman Lâmiʿ Efendi’nin biyografileri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra Devlet Arşivinde BOA.ŞD.2870.13.3 yer numarasıyla kayıtlı olan mülemma kasidesinin çeviri metni yazılmış, dil içi çevirisi yapılmış; metin, şekil ve anlam bakımından incelenmiştir. Böylece tespit edilen yeni bir kaside ile mülemma şiir çeşidine ve methiye türü literatürüne katkı sağlanmıştır. Üç farklı dil (Türkçe, Arapça ve Farsça) ile edebi eser yazabilen şair ve yazar Süleymâniyeli Abdurrahman Lâmiʿ Efendi ilim âlemine tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süleymâniyeli Abdurrahman Lâmiʿ Efendi, mülemma, kaside, Midhat Paşa.

Kaynakça

• Aksoy, Hasan (1993). “Kınalızâde Ali Çelebi ve Mülemma’ Na’tı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5-6: 125-144.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2009). “Divan Şiirinin Dili İmparatorluk Dilidir”. Turkish Studies= Türkoloji Araştırmaları: 4 (5): 1-18. https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=799742576_aksoyakismailhakk%C4%B11500.pdf&key=14107. [erişim tarihi: 24.10.2021].
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 13.10.2021].
• Aydemir, Yaşar (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”. Bilig. 133-168.
• Aygar Bacanlı, Sevda- Koyun, Tülay (2018). “Mülemma ve Abdülvâsi-i Cebelî”. Nüsha. 46: 143-154.
• Bekki, Salahaddin (2012). “Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mülemma”. I. Uluslararası Âşık Sümmâni ve Âşıklık Geleneği Sempozyumu Bildirileri. hzl. Abdülkadir Erkal. Ankara: Birleşik Yay. 485-500.
• Bekki, Salahaddin (2017). “Kafkas Kökenli Âşıkların Karışık Dilli Şiirleri Mülemmalar”. 1. Uluslararası Kafkasya Halk Kültürü Kongresi. 9-11 Ekim. Kars. 258-262.
• Çağlayan, Bünyamin (2012). “Nazim’in Arnavutça Divanı’nda Yer Alan Türkçe- Arnavutça Mülemmalar”. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu. Prof. Dr. Mehmet Çavuş Anısına. ed. Muhammet Kuzubaş vd. Ordu: Ordu Üniversitesi Yay. 202-210.
• Çetinsaya, Gökhan-Buzpınar, Ş. Tufan (2005). “Midhat Paşa”. İslâm Ansiklopedisi. C. 30 . İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 7-11.
• Demir, Vecdi (2013). “Mülemma Üstüne Notlar”. https://www.mardintime.com/mulemma-ustune-notlar-makale,131.html [erişim tarihi: 16. 09.2021].
• Demiralp, Oğuz (2006). “Hangi Dilde Yazalım?”. Kitaplık (Çift Dilli Yazarlar). ed. Murat Yalçın. S. 98. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 73-75.
• Devellioğlu, Ferit (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugât. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Gider, Mahmut, Ahmad, Hemin Omar (2021), “Kerküklü Şeyh Muhammed Salih Efendi’nin Sultan Abdülaziz Cülûsiyesi Kerküklü Şeyh Muhammed Salih”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21: 21-44.
• Kurtuluş, Rıza- Pala, İskender (2006). “Mülemma’”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 539. Pakalın, Mehmet Zeki (2015). Midhat Paşa. Ankara: Divan Kitap Yay.
• Mermer, Ahmet- Koç Keskin, Neslihan (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• Süleymâniyeli Abdurrahman Lâmiʿ. Beşâretü’l-Hüddâm. Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi. Demirbaş No: 0107708. s.2.
• Süleymâniyeli Abdurrahman Lâmiʿ. Teşrihü’l-İslâm li ‘Ukâlâi’l-Enâm. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Demirbaş No: NEKTY04653. vr. 1-2.
• Tüccar, Zülfikâr (1992). “Buhtürî”. İslâm Ansiklopedisi. C.6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 381-383.
• Öztürk, Rıdvan (2003). “Rumca-Türkçe Mülemma Mani Tarzı Söylenmiş Şiirler Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 13: 235-249.
• Ünver, Niyazi (1998). Eski Türk Edebiyatında Mülemma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Saraç, M. A. Yekta (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat. İstanbul: 3F Yay.
• Yetiş, Kâzım (2016). “‘Edebiyat Bilgileri’ Kitaplarında Kafiye Meselesi”. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi. 2:125-144.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA ŞD.2870.13.2.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA ŞD.2870.13.3.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA ŞD.2870.13.4.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA ŞD.2870.13.5.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA MVL.880.79.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. BOA Y.EE.143.17.1.
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar. Demirbaş No: Bel_Mtf_54208.
• İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar. Demirbaş No: OE_TK_01633.