RAMAZAN BEHİŞTÎ DİVANI’NDA RAKİP İLE İLGİLİ TASAVVURLAR

Yıl 2023, , 429 - 444, 31.07.2023

Metin Aydın , Selahattin Aydın

https://doi.org/10.20322/littera.1301432

Öz

Arapça bir kelime olan ve gözetleyen, bekleyen, bekçi, başkasıyla aynı şeyi isteyen gibi anlamlara gelen rakip, divan şiirinde adı sıklıkla geçen tiplerden biridir. Divan şiirinin başlıca konusu olan aşk; sevgili, aşık ve rakip kadrosu etrafında işlenmektedir. Rakip; aşığın sevgiliye ulaşmasını engeller, fitnecidir, cahildir, aşığın bedduasını alır, kötü huyludur, sevgiliyi aşıktan kıskanır, aşıklar arasında sevilmez hatta yok olması temenni edilir. Ayrıca rakip için; merhametsiz oluşu nedeniyle kafir, sadece kendi rahatını düşündüğü için domuz, kötü görüntüsü ve çirkin sesinden dolayı karga, samimiyetsiz oluşu nedeniyle münafık, sürekli sevgiliyi gözlemesinden dolayı köpek, uğursuzluğu yönüyle baykuş, daima kötülük düşünmesi ve vesvese vermesi nedeniyle şeytan, güle benzetilen sevgiliye yakın olması, onun yanından ayrılmaması nedeniyle diken benzetmeleri yapılmaktadır. Tüm bu örnekler, divan şiirinde aşığın rakibe dair söylemlerinin anlaşılması açısından önemlidir. Sevgiliye olan aşkında samimi olan ve ona ulaşmak için her türlü eziyeti kabullenen aşık ile ona engel olmaya çalışan rakip arasında bitmeyen bir mücadele söz konusudur. Aslında aşığın üzüldüğü husus, rakibin varlığından ziyade sevgilinin ona ilgi göstermesi ve iltifatta bulunmasıdır. Her ne olursa olsun aşık, sevgisinde samimidir ve tüm bunlara rağmen asla sevgiliden vazgeçmez. Bu çalışmada amaç, 16. yüzyıl divan şairlerinden Ramazan Behiştî’nin divanında rakip tipinin aşık ve sevgili nazarında nasıl algılandığını tespit etmek ve rakip ile ilgili tasavvurları ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Behiştî, rakip, Klasik Türk şiiri, âşık, sevgili.

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 415.
• Aydemir, Yaşar (2018). Ramazan Behiştî Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 01.12.2022)
• Aydın, Abdullah (2013). Divan Şiirinde Rakip Portresi. Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Babür, Yusuf (2020). “Klasik Türk Şiirinde Gayr-i İslami İnanç Unsurlarının Kullanımı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 30 (2): 165-188.
• Bahar, Bahanur Özkan (2022). “Talihliler Zümresinden Bir Tip: Nâdân”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 10 (33): 103-120.
• Batislam, Hanife Dilek (2020). “Divan Şiirinde Savaş ve Fehîm-i Kadîm’in Savaş Gazelleri”. Littera Turca Journal Of Turkish Language And Literature. 6 (3): 318-327.
• Cöntürk, Hüseyin (2012). Divan Şiiri Üstüne Denemeler. hzl. Haluk Aker. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1981). Divanlar Arasında. Ankara: Umran Yayınları.
• Çetin, Vahap (2009). Türk Saz Şiirinde Âşık-Sevgili-Rakip. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Demirbağ, Ömer (2019). “Dîvân Şiirinde Kıskançlık”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (45): 13-30.
• Demirkazık H. İbrahim (2011). “Divan Şiirinde Karga”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. (24): 131-178.
• Ekici, Hasan (2018). “Kâmî Divanında Rakip Tipi ve Rakip ile İlgili Tasavvurlar”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi. 7 (2): 877-889.
• Gönel, Hüseyin (2010). 15.-16.Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Karagöz, İsmail vd. (2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları.
• Kardaş, Sedat (2019). “Divan Şiirinde Kötü Şahsiyetler”. Turkish Studies - Language and Literature. 14 (3): 1253-1281.
• Kaya, Bülent (2020). “Leylâ Hanım ve Şeref Hanım Divanı’nda Âşık, Sevgili ve Rakip Tasavvuru”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 13 (71): 43-56.
• Keskin, Ahmet (2018). Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Kılıç, Zülküf (2008). Türk Dîvân Şiirinde Sosyal Eleştiri. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Onan, Necmeddin Halil (1981). İzahlı Divan Şiiri Antolojisi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Özerol, Nazmi (2020). “Klasik Türk Şiirinde Bir Sembol Olarak Diken”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi. (10): 23-41.
• Pala, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Şahin, Kürşat Şamil (2020). “Klasik Türk Şiirinde Çirkin ve Çirkinlik”. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi. (51): 869-883.
• Şen, Yasemin (2014). Divan Edebiyatında Rekabet. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Şentürk, Ahmet Atilla (1995), “Klâsik Osmanlı Edebiyatında Tipler I”. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies. 15: 1-91.
• Yıldırım, Ali (2009). “Mesihi Divanı’nda Rakibe Yönelik Sövgü ve Beddua”. Lânet Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, Fatih (2008). Kur’an’da Münafıkların Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.