KÖROĞLU’NUN ARKETİPSEL YOLCULUĞUNDA MAĞARA SEMBOLÜ

Yıl 2024, , 71 - 84, 30.01.2024

Zeynep İrem Deger

https://doi.org/10.20322/littera.1394006

Öz

Türk anlatı geleneğinde kimi zaman alp, kimi zaman Celâlî olarak karşımıza çıkan Köroğlu, yüksek zümreye karşı sosyal adaleti savunmaya ant içmesiyle hafızalarda yer edinmiş bir destan kahramanıdır. Türk destan geleneğinde bu kadar çok yönlü bir kahramanın belleğimizde hala varlığını koruması her çağa ve döneme göre geçirdiği değişim ve dönüşümle bağlantılıdır. Bunun yanı sıra Köroğlu, sadece bir destan kahramanı değildir; o, mitolojik ve efsanevi kimliğiyle de farklı bir yere sahiptir. Köroğlu’nun farkındalık yolculuğu mezarda doğumundan başlayıp mağarada kırklara karışmasına kadar devam eden bir erginlenme sürecidir. Köroğlu’nun erginlenme süreci doğumundan mistik ölümüne kadar karanlık-aydınlık mitolojik zıtlığı üzerine kuruludur. Köroğlu’nun bireyleşme yolcuğundaki karanlık ve aydınlık zıtlığı; mezar, kırat, mağara gibi pek çok önemli sembolün etrafında şekillenir. Mağara sembolü de Köroğlu fenomenolojisinde karanlıktan aydınlığa geçişte erginlenmeyi tamamlayan mekânlardan biridir. Mağara, Türk kültüründe mitlerden beri yer alan arketipik bir semboldür. Mağara, hem başlangıç hem sondur. Mağara, doğum ve ölümün mekânıdır. Çünkü mağara, arketipsel anlamda bireyin değiştiği, dönüştüğü, kendi benliğini bulduğu ve erginlenerek yeniden doğduğu mistik bir mekândır. Bu çalışmada Köroğlu’nun farkındalık yolculuğunda karanlıktan mağaradan aydınlığa geçişi C.G. Jung’un arketipsel sembolizm bakış açısından yola çıkarak incelenmiştir. Köroğlu’nun varoluşsal yolculuğu yeniden doğuş kavramı çerçevesinde sembolik olarak çözümlenmiştir. Sonuç olarak Köroğlu’nun erginlenme sürecinde mağaranın sembolik rolü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Köroğlu, mağara, sembol, arketip, yeniden doğuş

Kaynakça

• Abbaslı, İsrafil-Behlul Abdulla (hzl.) (2005). Koroğlu (Paris Nüshası). Bakı.
• Alptekin, Ali Berat (2014). “Köroğlu Destanı’nda Mezarda Doğum Motifi’nin Kökeni ve Varyantları Üzerine Bir Araştırma”. Tüfek İcad Oldu Mertlik Bozuldu/Köroğlu Kitabı. hzl. Sabri Koz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 77-90.
• Arsunar, Ferruh (1963). Köroğlu. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Bahadır, Abdülkerim (2010). Jung ve Din (2. Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bayat, Fuzuli (2003). Köroğlu Şamandan Âşıka, Alpten Erene. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2016). Türk Destancılık Tarihi Bağlamında Köroğlu Destanı, Türk Dünyasının Köroğlu Fenomenolojisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Campbell, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. çev. Sabri Gürses. İstanbul, Kabalcı Yayınevi. Cassirer, Ernst (2011). Sembol Kavramının Doğası. Ankara: Hece Yayınları.
• Çağlar, Birsel (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur Ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetindağ Süme, Gülda (2011). Köroğlu Merkezli Hikâyelerin Sembolik Açılımı. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
• Çetindağ Süme, Gülda (2019). “Köroğlu Destanı’nda Mezar Motifinin Sembolik Değerleri”. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal Of Social Science. 6 (42): 216-228.
• Ekici, Metin (2004). Türk Dünyasında Köroğlu (İlk Kol) İnceleme ve Metinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (2015). Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2016). Doğuş ve Yeniden Doğuş (İnsan Kültürlerinde Erginlemenin Dini Anlamları). çev. F. Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Estes, Clarissa P. (2004). Kurtlarla Koşan Kadınlar- Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler-. çev. Hakan Atalay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fordham, Frieda (1997). Jung Psikolojisinin Ana Hatları. çev. Aslan Yalçıner. Ankara: Say Yayınları.
• Fromm, Erich (1990). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Garriyev, Baymuhammet Ataliyeviç (2007). Türk Dünyasında Köroğlu Anlatmaları. çev. Fikret Türkmen, Muvaffak Duranlı, Feyzullah Rahmankul. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Işık, Neşe (2012). “Türk Masal Kahramanlarının ‘Yolculuk’tan Olgunluğa Değişim Süreci”. Türk Dünyası Araştırmaları. 200: 1-18.
• İdrisi, Habib (1994). Çoktur Köroğlu’nun Yaşı. Erzurum: Taş Medrese Yayınları.
• İdrisi, Habib (1995). “Köroğlu”nun Yeni Kolu: Ağca Guzu”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma Ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Jacobi, Jolande (1999). Complex/Archetype/Symbol İn The Psychology Of C. G. Jung. Routledge: London.
• Jung, Carl Gustav (2003). Dört Arketip. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2009). İnsan ve Sembolleri. çev: Ali Nahit Babaoğlu. İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2013). Anılar, Düşler, Düşünceler. çev. İris Kantemir. İstanbul: Can Yayınları.
• Jung, Carl Gustav (2015). Feminen Dişilliğin Farklı Yüzleri. çev. Tuğrul Veli Soylu. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jung, Carl Gustav (2016). Keşfedilmemiş Benlik. çev. Mert Hüseyin Ergül. İstanbul: Olympıa Yayınları.
• Koçak, Aynur, Çiğdem Mollaibrahimoğlu (2009). “Benlikten Evrenselliğe: “Köroğlu’nun Yolculuğu”. Uluslararası Köroğlu Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu (17-18 Ekim 2009). Bolu. 430-438.
• Melikoff, İrene (2001). Kırkların Ceminde. İstanbul: Demos Yayınları.
• Metcalf, Peter, Richard Huntington (1992). Celebrations of Death-The Anthropology of Mortuary Ritual. United States-Cambrige: Cambrige Univercity Press.
• Nurmemmet, Annagulı (1996). Göroğlu Türkmen Halk Destanı. C. 5. Ankara: Bilig Yayınları.
• Özcan, Tarık (2018). “Bozkurt Destanı’nın Arketipsel Yöntem Bakımından Çözümlenmesi”. Yazı/Yankı Makaleler-Denemeler. İstanbul: Kesit Yayınları. 453-460.
• Özkan, Nevzat (2007). Gagavuz Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özturan, Hacı Ali (2023). Maraş Ağzı Köroğlu. Kahramanmaraş: Salmat Basım Yayıncılık.
• Reichl, Karl (2002). Türk Boylarının Destanları. çev. Metin Ekici. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Radlov, Vasili Vasilyeviç (1907). Obraztsı narodnoy literaturı tyurkskih plemen (Türk Kabileleri Halk Edebiyatı örnekleri). 73-75.
• Roux, Jean Paul (2005). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şenocak, Ebru (2015). “Mitolojik Birliktelik Açısından Kahraman Köroğlu ve Kıratı”. IV. Uluslararası Bolu Halk Kültürü ve Köroğlu Sempozyumu Bildiriler. Ankara: Akçağ Yayınları. 163-177.
• Vogler, Christopher (2014). Yazarın Yolculuğu. çev. K. Şahin. (4. Baskı). İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• Von Franz, Marie Louise (2021). Masalları Yorumlamak. çev. Canberk Şeref. İstanbul: Pinhan Yayınları.