16. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE BİR İSLAM TARİHİ METNİ VE SÖZ VARLIĞI

Yıl 2018, , 177 - 205, 29.01.2018

Melek Külcü

https://doi.org/10.20322/littera.360279

Öz

Çalışmanın sonunda
eserde toplam 3847 madde başı sözcük belirlenmiştir. Bunlardan %49,98’i Türkçe,
%34,41’i Arapça, %10,52’si Farsça, %0,12’si Yunanca, %0,05’i Rumca, %0,02’si
İtalyanca, %0,02’si Fransızcadır. Ayrıca özel kullanım bakımından zengin olan
eserde 220’den fazla deyim ve pek çok ikileme, atasözü tespit edilmiştir.

Bu çalışmada İslam
Tarihini konu edinen 16. Yüzyılın son çeyreğine ait Tercüme-i Tevārīh-i Yezdī adındaki
bir metnin söz varlığı incelenmiştir. Farsçadan Türkçeye çeviri olan bu eserde,
öncelikle madde başı sözcüklerin kökenleri ve kullanım olarak oranları belirlenmiştir.
Ardından eserde kullanılan deyim, atasözü ve ikilemelerden oluşan özel
kullanımlar; Türkiye Türkçesindeki kullanımları dikkate alınarak incelenmiştir.

Tarih metinleri,
konularına göre tarihi olay ya da durumların aydınlatılmasında büyük önem arz
ederler. Ancak bu metinler yalnızca konuları dolayısıyla tarihe kaynaklık etmez;
aynı zamanda yazıldıkları dönem ve muhitin dil varlığıyla ilgili de önemli ip
uçları sağlarlar. İçinde doğduğu zamanın ses, yapı ve söz varlığı özelliklerini
ortaya koyarak dilin tarihsel süreçlerinin aydınlatılmasında etkin birer rol
oynarlar.

Anahtar Kelimeler

Tercüme-i Tevārīh-i Yezdī, Dilbilim

Kaynakça

• Ahterî Mustafa Efendi (2009). Ahterî-i Kebir haz. A. Kırkkılıç ve Y. Sancak. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Asoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I – II. İstanbul: İnkılap Yay.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri [30.12.2017]
• Banguoğlu, Tahsin (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Bursalı Mehmed Tahir (1915). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University.
• Demir, Nurettin, E. Yılmaz (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 16. Baskı.
• Ergin, Muharrem (1977). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Minnetoğlu Yay.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yay., 2. Baskı.
• Gülsevin, Gürer, E. Boz (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Gürtunca, M. Faruk (2007). Tarih-i Taberî (Ebu Cafer Muhammed bin Cerir’üt-Taberî) I-II-III-IV. İstanbul: Sağlam Yay.
• İslâm Ansiklopedisi (1988-2013). C. 1-44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kanar, Mehmet (2009). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yay.
• Kanar, Mehmet (2005). Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yay.
• Kanar, Mehmet (2013). Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Say Yay.
• Karaağaç, Günay (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. Ankara: Kesit Yay.
• Karaağaç, Günay (2011). Türkçenin Söz Dizimi. Ankara: Kesit Yay.
• Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. yüzyıl). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kâtip Çelebi (2011). Keşfü'z-Zunūn 1-5. çev. R. Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Kik, Ayşe (2007). Zafer-Nāme-i Emįr Temür (1A-50B Varaklar): İnceleme-Metin-Dizin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Korkmaz, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Külcü, Melek (2016). Tercüme-İ Tevârîh-İ Yezdî: İnceleme-Metin-Sözlük. Doktara Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Muallim Nâci (1978). Lûgat-ı Nâci. 6 Lügatlar dizisi:2. İstanbul: Çağrı Yay.
• Muhtasar Tarih-i Taberî Tercemesi (1974). C I-II-III. Konya: Sebat Basımevi.
• Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs), Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul 2009.
• Nişanyan, Sevan (2009). Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Everest Yay.
• Oral, Tanju (1991). Zafer-nāme-i Emir Timur. 2 cilt. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Önler, Zafer (2010). ''Türkçede -DI Ad Yapım Eki ve Türevleri''. İstanbul Üniversitesi Uluslar Arası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri: 287-292.
• Parlatır, İsmail (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• Sami, Şemseddin (1999). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yay.
• Sevinçgül, Ömer (2011). Özel Lûgat. İstanbul: Zafer Yay.
• Steingass, Francis Joseph (1930). Persian-English Dictionary. London.
• Şahin, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yay.
• Şemseddin Sami (1996). Kamusü'l-Alami. Ankara: Kaşkar Neşriyat.
• Tarama Sözlüğü I-VIII (1963-1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tekin, Talat; M. Ölmez (2003). Türk Dilleri Giriş. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat Dizisi:2.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1993). Derleme Sözlüğü I –XI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. 211/1.
• Timurtaş, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yay.
• Timurtaş, Faruk Kadri (1998). Türkçe Sözlük1-2, Ankara: Türk Dili Kurumu Yay.
• Tulum, Mertol (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Türkçe Sözlük 1-2 (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.