GÜLŞEN-İ ŞU’ARÂ’DA İSTİTRÂDLI ANLATIMA DAİR BAZI DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2020, , 939 - 957, 13.11.2020

Bilge Karga Göllü

https://doi.org/10.20322/littera.753534

Öz

XVI. yüzyılın şair ve tezkirecilerinden Ahdî’nin (ö.1002/1593-1594) Gülşen-i Şu’arâ’sı birçok şairi ve eseri Türk edebiyatına tanıtmıştır. Ahdî, tezkiresinde istitrâd (ara söz) üslûbuna da yer vermiştir. Bu sebeple, Gülşen-i Şu’arâ XVI-XVII. yüzyıl tezkirelerindeki istitrâd/anekdot vb. araştırmalara dâhil edilmiştir. Ancak incelemelerimiz sırasında, daha önce işaret edilen istitrâdlı anlatımlardan daha fazlasının eserde olduğu fark edilmiştir.
Bu çalışmada, Ahdî’nin tezkiresindeki istitrâdlar Övgüde İstitrâdlı Anlatım, Yergide İstitrâdlı Anlatım, Bilgi Vermede İstitrâdlı Anlatım başlıklarında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ahdî’nin istitrâda geçiş kelimeleri ile bu üslubu kullanma nedenleri de ele alınarak, daha önceki araştırmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca Gülşen-i Şu’arâ’daki istitrâdlar, daha önce üzerinde müstakil olarak durulan Sehî Bey, Latîfî ve Gelibolulu Âlî’nin tezkireleriyle de kıyaslanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahdî, Gülşen-i Şu'arâ, XVI. Yüzyıl Tezkireleri, İstitrâd

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık, “Tezkirelerde Yapı ve Yapı Terminolojisi”, İlmî Araştırmalar 9, İstanbul 2000, s. 7-22.
• Akgül, Ahmet, Osmanlı Şuara Tezkirelerindeki Anekdotların İçerik Bakımından Tasnif ve Tenkidi (16-17. Yüzyıllar), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta 2016.
• Akgül, Ahmet, “Şuara Tezkirelerinde Anekdotlar Vasıtasıyla Bilinçaltına Telkin Edilen Olumsuz Mesajlar: Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı Örneği”, Littera turca, 2/1, 2016, s. 13-34.
• Akgül, Ahmet, XVI ve XVII. Yüzyıl Osmanlı Şair Tezkirelerinde Anekdot-Zihniyet İlişkisi, Çizgi Kitabevi, Ankara 2019.
• Akün, Ömer Faruk “‘Ahdî”, İslâm Ansiklopedisi, TDV, İstanbul 1988, C. I, s. 509-514.
• Ali Nazîmâ-Faik Reşad, Mükemmel Osmanlı Lügati, haz. Necat Birinci-Kâzım Yetiş-Fatih Andı-Erol Ülgen-Nuri Sağlam-Ali Şükrü Çorok, TDK Yay., İstanbul 2009.
• Batislam, H. Dilek, “Divan Edebiyatında Latife ve Hezl”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 22, S. 1, 2013, s. 229-242.
• Bedestani, Ayşe, XVI. Yüzyıl Şairi Ahdî-i Bağdâdî Dîvânı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018.
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
• Canım, Rıdvan, Latîfî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), AKM, Ankara 2000.
• Derdiyok, İ. Çetin, “Nesirde İstitrâdlı Anlatım”, Klasik Edebiyatımızın Dili (Bildiriler) Nazım ve Nesir, AKM, Ankara 2017, s. 411-420.
• Durmuş, İsmail, “İstitrat”, İslâm Ansiklopedisi, C. 23, TDV Yay., Ankara 2001, s. 401-402.
• Güler, Zülfü, “‘Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ Bibliyografyası ve Yayınlanmamış Şiirleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1994, C. 6, S. 1-2, S. 107-119.
• Gültekin, Hasan, “Ahdî-i Bağdâdî’nin Yayımlanmamış Şiirleri III”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, C. 2, S. 2, s. 39-51.
• İsen, Mustafa, “Tezkireler Sadece Biyografi Kaynakları Değil Aynı Zamanda Eleştiri Tarihimizin De Kaynaklarıdır”, İlmî Araştırmalar Dergisi, 2000, (10), s. 157-160.
• Köroğlu, Ali Hüsame, Esrâr Dede Tezkiresi’nde İstitrâd, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana 2015.
• Macit, Muhsin, “Osmanlı Kültür ve Sanatında İbrahim Gülşenî’nin İşlevi”, bilig, S. 60, 2012, s. 193-214.
• Mazıoğlu, Hasibe, “Ahdî-i Bağdadî ve Şiirleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1978-79, s. 95-150.
• Mehmed Salâhî, Kâmus-ı Osmânî, Mahmûd Beg Matba’ası, C. 1-2-3, İstanbul 1313, s. 316.
• Mengi, Mine, “Tezkirelerin Üslûp Özelliklerinden Biri: Ara Söz (İstitrad) Kullanımı ya da Biyografi ve Hikâyenin Birlikteliği, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 2014, s. 323-331.
• Mermer, Ahmet-Neslihan Koç Keskin, Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2005.
• Muallim Nâci, Lügat-i Nâci, TDK Yay., haz. Ahmet Kartal, Ankara 2009.
• Mütercim Âsım, Tercemetü’l-Kâmûs, Matba’atü’l-‘Osmâniyye, C. I, 1305.
• Nayir, Hilal, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmında İstitrâd, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana 2010.
• Saraç, Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgât, Gökkubbe, İstanbul 2019.
• Sehî Beg, Heşt Bihişt, haz. Halûk İpekten-Günay Kut-Mustafa İsen-Hüseyin Ayan-Turgut Karabey, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2017.
• Seymen, Emine, Sehî Bey ve Latîfî Tezkirelerinde İstitrâd, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana 2008.
• Sılay, Kemal, “Ahmedi’nin Osmanlı Tarihinde Arasöz (Digression) Tekniğinin Kullanımı ve İşlevi”, Türkoloji Dergisi 1991, (9-1), 153-162.
• Solmaz, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme-Metin), AKM Yay., Ankara 2005.
• Solmaz, Süleyman, “16. Asır Şu’arâ Tezkirelerinde Nükte”, Turkish Studies, 6/2, 2011, s. 17-32.
• Solmaz, Süleyman, Onaltıncı Yüzyıl Tezkirelerinde Şairin Dünyası, Akçağ Yay., Ankara 2012.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., İstanbul 2006.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.