DİVAN ŞİİRİNDE KULLANILAN KESEL KELİMESİNE DAİR

Yıl 2021, , 156 - 171, 31.01.2021

Osman Kufacı

https://doi.org/10.20322/littera.829536

Öz

Divan şiiri metinlerinde sözlüklerde geçmeyen kelimelere rastlanılması bilinen bir gerçektir. Ayrıca şairler, sözlüklerde geçmekle birlikte metinlerde farklı anlamı olan kelimelere yer verebilir. Bu nedenle divan şiiri için her kelimenin bağlamsal sözlüğünün hazırlanması elzemdir. Bilhassa son yıllarda üniversiteler bünyesinde bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmalarına yönelik yüksek lisans ve doktora tezleri yapılmaktadır. Bu çalışmalar genel olarak Osmanlı dönemi metinlerindeki bir kelimenin hangi bağlamda ve anlamda geçtiğinin tanıklarla tespitini hedeflemektedir.
Kesel kelimesinin anlamının tayini için Osmanlı dönemi sözlüklerine, günümüzde yayımlanan sözlüklere ve Arapça sözlüklere başvuruldu. Kelimeye sözlüklerde çoğunlukla “tembellik, uyuşukluk, gevşeklik” anlamları verildiği saptandı. Daha sonra yaklaşık yüz elli divanda kesel kelimesinin geçtiği şiirler belirlendi. Divanlarda kelimenin geçtiği şiirler anlam bakımından değerlendirildi. Şairlerin kelimenin sözlük anlamına uygun şiirler kaleme aldığı görüldü. Bununla birlikte sözlüklerde bulunmayan iki anlam bağlamdan yola çıkılarak tespit edildi. Kelimenin şairler tarafından iham-ı tenasüp ve cinaslı kullanımları öne çıkmaktadır. Bu makale kesel kelimesi bağlamında divan şiiri bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmalarına katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kesel, divan, divan şiiri

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa (1308). Lehce-i Osmânî (2. baskı). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Ahterî Mustafa Efendi (1293). Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Aksoyak, İ. Hakkı-Arslan, Mehmet (2018). Haşmet Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57256,hasmet-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Alî Nazîmâ - Reşâd (Faik) (1319/1901). Mükemmel Osmanlı Lügati. İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Ali Seydi (1909-1912). Resimli Kâmûs-ı Osmanî. İstanbul: Matbaa ve Kütüphane-i Cihan.
• Arı, Ahmet (2003). Mevlevilikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sakıb Dede ve Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Arslan, Mehmet (2003). Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi.
• Aslan, Üzeyir (2017). Nehcî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752,nehci-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Avcı, Sait (2015). Râci Divanı (Metin Ve Dini-Tasavvufi Tahlil). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Aydemir, Yaşar-Çeltik, Halil (2017). Meşhurî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56155,meshuri-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Ayverdi, İlhan (2020). Kubbealtı Lugatı, Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı I-II. İstanbul: MEB Yay.
• Demirkazık, Hacı İbrahim (2009). 18. Yüzyıl Şairi Mustafa Fennî, Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin) I-II. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Demir, Hiclâl (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• el-Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm (2002). Kitabu’l- ʿAyin. thk. Abdülhamit Hindavi. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿİlmiyye.
• Eren, Abdullah (2017). Mehmed Sıdkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56341,mehmed-sidki-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Güzel, Bilal (2018). Safvetî Mehmet Çelebi Dîvânçesi. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58910,safveti-mehmet-celebi-divancesipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Horata, Osman (2019). Esrâr Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• İbrahim Cûdî Efendi (1332/1913). Lügat-i Cûdî. Trabzon.
• İpekten, Haluk (2019). Nâ´ilî-i Kadîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• İlhan, Enes (2015). Kâşif Es’ad Efendi Divanı, İnceleme-Metin. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Karaköse, Saadet (2017). Nev´î-zâde Atâyî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Kavruk, Hasan (t.y.). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Kaya, Bayram Ali (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Kaya, Hatice (2019). Niyâzî Çelebi Divanı (İnceleme-Metin). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kufacı, Osman (2020). Mısırlı Şâhidî Dîvânı. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Kurtoğlu, Orhan (2017). Zâtî Dîvâni (Gazeller Dışındaki Şiirler). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Kutlar, Fatma Sabiha (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî, Dîvân. Ankara: Kalkan Matbaası.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yay.
• Macit, Muhsin (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58638,erzurumlu-zihni-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Mehmed Salâhi (1322). Kâmûs-ı Osmanî. C I-IV. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Muallim Nâcî (1322/1904). Lügat-i Nâcî. İstanbul: Asır Matbaası.
• Mutçalı, Serdar (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yay.
• Ömer, Ahmed Muhtar (2008). Muʿecmu’l- lügati’l- ʿArabiyyeti’l- muʿȃsir. (Kahire: ʿAlemu’l-Kutub), 3:1934-1935.
• Remzi, Hüseyin (1305). Lügat-i Remzî. C II, İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzî.
• Sir James W. Redhouse (1996). A Turkish And English Lexicon. Beirut: Librairie Du Liban.
• Şemseddin Sâmî (1317/1900). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tâlekânî, İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs (2010). el-Muhîtu fi’l-Lüga. thk. Muhammed Osman. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿİlmiyye.
• Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB Yay.
• Tavukçu, Orhan Kemâl (t.y.). Dede Ömer Rûşenî, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10601,dede-omer-rusenipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21.07.2020].
• Üst, Sibel (2011). Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Vural, Ramazan (2019). Dürrî Ahmed Efendi Divanı (İnceleme-Metin). Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.