İMLASI PROBLEMLİ NÜSHALAR ÜZERİNDEN TENKİTLİ METİN KURMA HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER: KÜNHÜ’L-AHBÂR II. RÜKÜN ÖRNEĞİ

Yıl 2021, , 325 - 346, 30.04.2021

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.906296

Öz

El yazması kitaplar çoğaltan müstensihlerin bazıları görevlerini suiistimal edebilmiştir. Bu tür müstensihlerin istinsah ettiği nüshalarda metnin pek çok yerinin imlası herhangi bir anlam yüklenemeyecek kadar kötü olabilmektedir. Osmanlı döneminde yazılmış eserlerden bazıları sadece bu nitelikteki yazmalarla günümüze kadar gelebilmiştir. Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-ahbâr adlı eserinin II. Rükün’ü üç nüsha ile günümüze intikal etmiştir. Bu nüshaların müstensihleri pek çok kelimeyi yanlış yazmış, başlıkları metin dışı bırakmış, cümle ögelerinin yerlerini değiştirmiştir. Seciyi bozmuş, metne gereksiz sözcük veya ibareler dahil etmiştir. Bir naşirin edisyon kritiğin bilindik kaideleriyle bu vasıftaki nüshalar üzerinden kuracağı tenkitli metin müellifin elinden çıkmış orijinal metinden farklı olacaktır. Ancak naşir, çalıştığı eserin muhtevası hakkında araştırmalar yaparak, klasik Osmanlı nesir dili bilgisini ve günümüzün teknolojik imkanlarını kullanarak metnin pek çok kısmını tamir veya tashih edebilir. Tıpkı bir arkeolojik, kodikolojik veya mimari restoratör gibi çalışarak kurtardığı eserin tenkitli metnini müellifin elinden çıkmış haline yakın bir surette neşredebilir. Bunun için eserin kaynaklarına ulaşmalı, iki yerdeki anlatımları mukayese etmelidir. Nüshalarda boş bırakılan başlık ve diğer kısımları kaynak eser yardımıyla tamamlamalıdır. İmlası bozuk kelime, terkip veya ibareleri kaynaktaki anlatımlara göre müellifin üslubu ve çağın dil hususiyetleriyle tamir etmelidir. Mevcut nüshalarda yanlış yazılmış özel isimleri kaynak eser veya başka bilgi mecraları doğrultusunda tashih etmelidir. Kaynak eserlerin çoğu Arapça veya Farsça olacağı için metin neşircisinin bu iki dildeki kaynaklardan istifade edebilecek yetkinlikte olması önemlidir. Bu makalede Künhü’l-ahbâr II. Rükün örneği üzerinden imlası problemli nüshalar esas alınarak tenkitli metin kurulurken rastlanabilecek özel durumların tespiti yapılmış, karşılaşılabilecek problemler sıralanmış ve bu problemlerin halli için tercih edilebilecek bazı çözüm yolları önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

metin neşri, tenkitli metin, Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü'l-ahbâr

Kaynakça

• Ateş, Ahmet (1942). “Metin Tenkidi Hakkında (Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman Münasebeti ile)”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 7, 253-267.
• Ay, Ümran (2014). “Münîrî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muniri-mdbir (E. T: 18.03.2021)
• Bekiroğlu, Harun (2019). “Yazma Eserlerden Kodikolojiye: Tahkike Giriş”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt 23, Sayı 2, Aralık 2019, ss. 855-889.
• Bilgin, Orhan (2013). "Yazma", İslâm Ansiklopedisi. C. 43. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 369-373.
• Bozkurt, Nahide (1997). "Hâdî-İlelhak", İslâm Ansiklopedisi. C. 15. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 16-17.
• Bozkurt, Nebi ve Kaya, Nevzat (2001). "İstinsah", İslâm Ansiklopedisi. C. 23. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 369-371.
• Cunbur, Müjgan (1982). Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları (Menâkıb-ı Hünerverân), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Doğruyol, Hasan (1992). "Buhtîşû‘", İslâm Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 378-380.
• Donuk, Suat (2013). “Cevrî ve Nazm-ı Niyâz Mesnevisi”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR), S. XXXIII, Bahar, s. 93-126.
• Donuk, Suat (2018). “Fazla Sayıda Yazma Nüshası Bulunan Hacimli Bir Eserin Nüsha Ailesinin ve Tenkitli Metninin Kurulması Hakkında Değerlendirmeler: Künhü’l-ahbâr Örneği”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 21, İstanbul, s. 115-146.
• Donuk, Suat (2020a). Künhü’l-ahbâr 1. Rükün Gelibolulu Mustafa Âlî, (ed.) Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Donuk, Suat (2020b). Künhü’l-ahbâr 2. Rükün Gelibolulu Mustafa Âlî, (ed.) Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (1277). Künhü’l-ahbâr, İstanbul: Takvimhâne-i Âmire.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (yz.). Künhü’l-ahbâr 3. Rükün, Mısır Milli Ktp, No. Tarihi Türkî 426. (T)
• Gelibolulu Mustafa Âlî (yz.). Künhü’l-ahbâr 3. Rükün, Topkapı Sarayı Müzesi, No. H. 1358. (H)
• Gündüz, Hüseyin (2015). “El Yazması Restorasyonuna Dair”, Klasik Sanatlar Yıllığı 2 2014, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Hüseyin Kâşifî (1388). Ravzatü’ş-şühedâ, (thk.) Muhammed Şu‘â‘ Fâhir, Mektebetü’l-haydariyye.
• İbn Kesîr (1992). el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut: Mektebetü’l-maârif.
• İbn Sabbâğ (1422). el-Fusûlü’l-mühimme fî Ma‘rifeti’l-e’imme, Müessesetü Dârü’l-hadisi’s-sakâfiyye.
• Kılıç, Hulusi (1993). "Cevherî, İsmâil b. Hammâd", İslâm Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 459.
• Merçil, Erdoğan (2009). “Salgurlular”, İslâm Ansiklopedisi. C. 36. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 29-31.
• Okuyucu, Cihan (2009). “Tenkitli Metin Çalışması ile İlgili Fikirlerim”, İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Meselesi II, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantıları 1,2,3, 19-20 Nisan 2008, İstanbul, s. 442-445.
• Osman Abdusselam Ömer (2012). Enzarû Mâzâ fi’s-Semâvât ve’l-Arz, Kahire: Dâru Kütübi’l-Mısriyye.