HALLÂC-I MANSUR’UN MESNEVÎ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2021, , 712 - 723, 31.07.2021

Eda Tanyıldızı , Birol Azar

https://doi.org/10.20322/littera.954933

Öz

Hallâc-ı Mansur, dokunaklı ve duygulandırıcı sözleriyle dikkat çeken ve İslam tasavvufunda “ene’l Hakk” ifadesiyle pek çok mutasavvıfın fikrî ve ruhi dünyasını besleyen bir sufidir. Edebiyat ve tasavvuf tarihinde pek çok şahıs ondan etkilenmiş ve onu örnek almıştır. Tüm mahlûkatın manevî lisanını anlayan Hallâc, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’yi derinden etkilemiş, benliğinden ve varlığından halas olan kişinin manevî âleme yükseleceğini ileri sürmüştür. Ayrıca Mevlânâ, Hallâc’ın “ene’l-Hakk” ifadesini Mesnevî’nin temeline alarak ikiliğin kalkması sonucu mutlak tevhidi anlatan “Bir’lenme” doktrinini işlemiştir. O, “Bir”lenme doktrini çerçevesinde, tek nurun farklı suretlerde kendini nasıl izhar ettiğini ve tek varlığın değişmeyerek her vaktin şahitliğini yapan kişilerin kisvesine büründüğünü Hallâc’ın tasavvuf anlayışını oluşturan “Nur-ı Muhammedi” kavramıyla açıklamıştır.
Hallâc’ın dinler birliği düşüncesi, her şeyin asıl kaynağı ve yaratılışın sebebi olarak görülen aşk ile Mesnevî’ye yansımıştır. Mevlânâ’ya göre şeriat dış kabuktur, asıl ve öz olan ise aşktır. Mevlânâ’nın tasavvuf anlayışının ana eksenini oluşturan aşk, Mesnevî’de varlığın sebebi ve hakikat olarak aktarılmıştır. Kul bu aşka, izafi varlığından kurtulup âlemi tek varlığın tecellisi olarak idrak ettiğinde ulaşabilmiştir. Benliğinden kurtulan kul, “Bir” e yükselmiş ve “ene’l-Hakk” diyebilmiştir. Nitekim bu mertebedeki kul, insan-ı kâmil olmuş ve tüm mevcudatın tezahürü olan “Hakikat-i Muhammediye” derecesine yükselip âleme ayna kesilmiştir.
Çalışmada, Hallâc-ı Mansur’un fikirlerinin Mesnevî’deki yansımaları ve Hallâc’ın Mevlânâ’nın tasavvuf anlayışını şekillendirmedeki rolü ortaya çıkartılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hallac-ı mansur, Mevlana, Mesnevi, tasavvuf

Kaynakça

• Ağırman, Ferhat-Bekalp, Bilal (2012). “Hallac-ı Mansur’da Tanrı-Varlık ve Benlik Problemi”. Felsefe Dünyası, 2012/1. S.55. s. 84-98.
• Câmî, Molla (2016). Nefahâtü’l-Üns Min Hadarâti’l-Kuds Evliya Menkıbeleri (Tercüme ve Şerh Mahmud Lâmiî Çelebi, Sadeleştiren Abdulkadir Akçiçek). İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Cebecioğlu, Ethem (1989). Hacı Bayram Velî ve Tasavvuf Felsefesi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa (2005). “Hallâc’ın ‘Ene’l-Hakk’ Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahât Yorumu”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Y. 6. S. 15. s. 191-223.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (2017). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi I-II. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gürer, Betül (2017). “Övgü ve Yergi Bağlamında Sûfîlerin Nazarında Hallâc-ı Mansûr”. ILTED, Erzurum. S.47. s. 171-197.
• Hücvirî (2016). Hakikat Bilgisi (Keşfu’l-Mahcûb). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Massignon, M. Louis (2006). İslam’ın Mistik Şehidi Hallâc-ı Mansûr’un Çilesi (İsmet Birkan). Ankara: Ardıç Yayınları.
• Nicholson, A. Reynold (1978). İslam Sûfîleri (Çev. Mehmet Dağ, Kemal Işık, Ruhi Fığlalı, Abdülkadir Şener, Rami Ayas, İsmet Kayaoğlu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rûmî, Mevlânâ Celaleddin (1983). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi III-IV (Terc. ve şerh Abdülbâki Gölpınarlı). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Rûmî, Mevlânâ Celaleddin (2003). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi V-VI (Terc. ve şerh Abdülbâki Gölpınarlı). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Rûmî, Mevlânâ Celalddin (2017). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi I-II (Terc. ve şerh Abdülbâki Gölpınarlı). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Sunar, Cavit (1978). Ana Hatlarıyla İslam Tasavvufu Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman (2018). İlk Zâhid ve Sûfîler Tabakatu’s-Sûfiyye (Tercüme Abdurrezzak Tek). Bursa: Bursa Akademi.
• Yasa, Metin (2010). “Mevlânâ’nın Mesnevî’sine Özel Atıfla Muamma Kavramının Tanrı’yı Anlamada Yüklendiği İşlevin Filo-Teolojik Kısa Bir Çözümlemesi”. Sufi Araştırmaları-Sufi Studies, C .1. S. 1. s. 39-47