TASAVVUFTAKİ SÜREKLİ YARATILIŞ NAZARİYESİNİN MEVLÂNÂ’NIN ŞİİRLERİNDEKİ İZLERİ

Yıl 2021, , 1630 - 1643, 31.10.2021

Ali Yıldırım

https://doi.org/10.20322/littera.960683

Öz

Varlık yokluk meselesi, varlık diye bildiğimiz unsurların hangi ölçülerle varlık olarak nitelendirilebileceği gibi hususlar dinlerin ve düşünce sistemlerinin en başat konularından olmuştur. Özellikle mevcudatın kadim (ezeli) veya hâdis (sonradan yaratılma) olup olmadığı meselesi, en çok tartışılan ve farklı görüşlerin ileri sürüldüğü konuların başında gelmektir. Buna ilaveten varlık diye bildiğimiz birimlerin Yaratıcı ile olan ilintisi, konumu ve mahiyeti de bu konuda ortaya çıkan meselelerden olmuştur. Klasik kelamcı düşünceye göre Allah, varlığı sonradan ve yoktan yaratmıştır, inancı hâkimken, tasavvuf düşüncesi varlığın Allah’ın bilgisinde ezelden beridir var olması itibarıyla kadim; ancak cisimleşerek varlık alanına çıkması yönüyle hâdis olduğunu ileri sürmüştür.
Mevcudatın kendine yeten bir varlığı olmadığı ve buna bağlı olarak gerek yaratılmada ve gerek yaratılma sonrasında her halükârda Allah’ın varlığına muhtaç olması gerçekliği dile getirilmiştir. İşte bu çerçevede, her an yeniden yeniye yaratma ve yaratılma fiilinin gerçekleştiği tezi ileri sürülmüştür. Bu tezin İslam öncesi felsefi düşünce sistemlerinde de izleri görülmekle birlikte tasavvufta da bir karşılık bulduğu görülmektedir. Özellikle vahdet-i vücut düşüncesini sistematikleştiren İbn Arabî’nin de üzerinde sıklıkla durduğu bu düşüncenin izlerini, Mevlânâ’nın şiirlerinde de bulmaktayız. Başta Mesnevi olmak üzere Divan-ı Kebir, Fîhi Mâ Fîh, Mecâlis-i Seb’a gibi eserlerinde Mevlânâ’nın bu tezi benimsediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Varlık, yokluk, Yaratıcı, Sürekli yaratma, Mevlânâ

Kaynakça

• 1.Izutsu, Toshihiko (1997); İbn Arabî’nin Füsus’unda Anahtar Kavramlar (Çev. Ahmet Yüksel Özemre), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• 2.Kaya, Emrah (2016); “Sonsuz Tecelli ve Daimî Yaratma: İbn Arabî ve İbn Teymiyye’nin Yaratma Meselesine Ezelî Fiil Olarak Bakışları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 57 (2), ss. 69-96.