THE ROLE OF THE INDEXED STUDIES IN THE PREPARATION OF OLD UYGHUR DICTIONARIES

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 12, 30.07.2015

Hüseyin Yıldız

https://doi.org/10.20322/lt.48523

Öz

Although the dictionaries in the Manichaica and Uigurica series are in the first place presented as the existing Old Uyghur Dictionaries, Analytischer Index, which is a 59-page index including the words in the first five volumes of the Türkische Turfantexte published together by W. Bang and A. v. Gabain, can be considered as the first complete dictionary in the field. The work entitled Uygur Sözlüğü (Uyghur Dictionary) known as the first study on Uyghur Dictionary in Turkey was published in 1934 by Ahmet Caferoğlu and being extended in 1968 the dictionary was republished under the name Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Old Uyghur Turkish Dictionary). The extended version of the dictionary includes around 7500 lexical data. The last volume of the dictionary entitled Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien the first volume (a – agrıg) of which was published in 1977, the second volume (agrıglan- – anta) in 1979, the third volume (anta – asanke) in 1981, the fourth volume (asankelig – ayat-) in 1988, the fifth volume (ayatıl- – ämgäklig) in 1994 and the sixth volume (ämgäksin- – ärŋäk) in 1998 by Klaus Röhrborn, including verbs beginning with the letters a and ä was published as a whole in 2010. Röhrborn’s dictinoray has not been completed yet. In this study, the Berliner Turfantexte series and the index of the Old Uyghur studies which was published after the publication of Drevnetyurkskiy Slovar, which can be considered as the last completed Old Uyghur dictionary in 1969, will be analyzed and their role in and contribution to the preparation of a complete Old Uyghur dictionary will be evaluated

Anahtar Kelimeler

Old Uighur, lexicography, indexed studies, dictionaries

ESKİ UYGURCA SÖZLÜKLERİN HAZIRLANMASINDA DİZİNLİ ÇALIŞMALARIN ROLÜ

Öz

Mevcut Eski Uygurca sözlükler arasında ilk olarak Manichaica ve Uigurica serilerinin sözlük kısımları gösterilse de W. Bang ve A. v. Gabain’in birlikte yayımladıkları Türkische Turfantexte’ nin ilk beş cildindeki sözcüklerin 59 sayfalık bir dizini olan Analytischer Index, bu alandaki ilk bütünlüklü sözlük sayılabilir. Türkiye’de ilk Uygurca sözlük çalışması olarak bilinen Uygur Sözlüğü başlıklı eser Ahmet Caferoğlu tarafından 1934’te yayımlanmış, 1968’de ise genişletilerek Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü adıyla yeniden basılmıştır. Sözlüğün genişletilmiş hâli yaklaşık 7500 leksik veri içermektedir. Klaus Röhrborn’un 1977’de ilk fasikülünü (a – agrıg), ikincisini (agrıglan- – anta) 1979’da, üçüncüsünü (anta – asanke) 1981’de, dördüncüsünü (asankelig – ayat-) 1988’de, beşincisini (ayatıl- – ämgäklig) 1994’te ve altıncısını (ämgäksin- – ärŋäk) 1998’de neşrettiği Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien başlıklı sözlüğün; son olarak a ve ä sesleriyle başlayan fiilleri içeren cildi 2010’da topluca neşredilmiştir. Röhrborn’un sözlüğü henüz tamamlanmış değildir. Bu çalışmada2 Berliner Turfantexte serisi başta olmak üzere, son tam Eski Uygurca sözlük diyebileceğimiz 1969 yılındaki Drevnetyurkskiy Slovar’dan sonra yayımlanan Eski Uygurca metin neşri çalışmalarının dizinlerinin analizi yapılacak ve bunların Eski Uygurcanın tam bir sözlüğünün hazırlanmasındaki rolü ve katkısı ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kavramlar: Eski Uygurca, sözlükbilimi, dizinli çalışmalar, sözlükler

Kaynakça

• Abdrm.Üİ Barutçu Özönder, F. S. (1998). Sthiramati’nin Vasubandhu’nun Abhidharmakośaśāstra’sına yazdığı tefsirin Etü. tercümesi. Abidarim ḳıınlıġ koşavarti şastirtaḳı çınkirtü yörüglerning kingürüsi’nden Üç İtigsizler. Giriş - Metin - Tercüme - Notlar - İndeks – XXX Levha. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AbdrmOKS Goca, İ. B. (1987). Abidarim Koşavarti Şastr’ın On-doku / Kun-doku Sözlüğü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• AbdrmPS Shōgaito, M. (2008). Uighur Abhidharma Texts: A Philological Study. Kyoto: Shoukadoh, Nakanishi Printing.
• AbdrmT Shōgaito, M. (1993). Studies in the Uighur Version of the Abhidharmakośabhāṣya-tīkā Tattvārthā. Volume II. Text, Translation, Commentary and Glossary. Kyoto: Shokado, Nakanishi Printing.
• ADF Elmalı, M. (2014). Eski Uygurca Altı Dişli Fil Hikayesi, İstanbul.
• Alt.Gr. Gabain, A. v. (1950). Alttürkische Grammatik mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch, 2. Verbesserte Auflage. Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Anal.Indx Bang, W. ve Gabain, A. v. (1931). Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der türkischen Turfan-Texte. Berlin.
• AY Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AY.TM Eyüp, T. ve Seyit, M. (2001). Altun Yaruk. Sincan Halk Neşriyatı [Yeni Uygurca].
• AY-AP Gulcalı, Z. (2014). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AY-III Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk. III. Kitap (= 5. Bölüm) (Suvarṇaprabhâsasûtra), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 1. Ankara.
• AY-IV Tokyürek, H. (2015). Altun Yaruk Sudur. IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı Metin Yayını), Kayseri: Laçin Yayınları.
• AY-IX Uçar, E. (2013). Uygurca Altun Yaruk Sudur. IX. Tegzinç. Diplomatik Neşir Usûlüyle Yayını Tercüme Açıklamalar ve Dizin. İzmir: Dinozor Kitabevi.
• AY-VI Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap Karşılaştırmalı Metin Yayını. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AY-VII Çetin, E. (2012). Altun Yaruk. Yedinci Kitap. Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları, Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin. Adana: Karahan Kitabevi.
• BTT-I Hazai, G. ve Zieme, P. (1971). Fragmente der uigurischen Version des “Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu”. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-II Röhrborn, K. (1971). Eine uigurische Totenmesse. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-III Tezcan, S. (1974). Das uigurische Insadi-Sūtra. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-IX Tekin, Ş. (1980). Maitrisimit nom bitig. Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-V Zieme, P. (1975). Manichäisch-türkische Texte. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-VII Kara, G. ve Zieme, P. (1976). Fragmente tantrischer Werke in uigurischer Übersetzung. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-VIII Kara, G. ve Zieme, P. (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti. Berlin: Akademie Verlag.
• BTT-XIII Zieme, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uigeren. Turnhout: Brepols.
• BTT-XVIII Zieme, P. (1996) Altun Yaruq Sudur. Vorworte und das erste Buch. Edition und Übersetzung der alttürkischen Version des Goldglanzsūtra (Suvarṇaprabhāsottamasūtra). Turnhout: Brepols.
• BTT-XX Zieme, P. (2000). Vimalakirtinirdesasutra. Edition alttürkischer Übersetzungen nach Handschriftfragmenten von Berlin und Kyoto. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXI Wilkens, J. (2001). Die drei Körper des Buddha (Trikāya). Das dritte Kapitel der uigurischen Fassung des Goldglanz-Sūtras (Altun Yaruk Sudur). Eingeleitet, nach den Handschriften aus Berlin und St.Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXIII Zieme, P. (2005). Magische Texte des uigurischen Buddhismus. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXIX Kasai, Y. (2011). Der Alttürkische Kommentar zum Vımalakīrtınırdeśasūtra. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXV Wilkens, J. (2007). Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, I-II. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXVI Kasai, Y. (2008). Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Turnhout: Brepols.
• BTT-XXVIII Yakup, A. (2010). Prajñāpāramitā Literature in Old Uyghur. Turnhout: Brepols.
• BUY Tekin, Ş. (1980). Buddhistische Uigurica aus der Yüan-Zeit. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• BygOB Berbercan, M. T. (2013). Eski Türkçe Bayagut Oglı Otaçı Beg Hikâyesi. İstanbul: Derin Yayınları.
• DBTS Maue, D. (1996). Dokumente in Brāhmī und Tibetischer Schrift. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• DinDUMS Civelek, Ö. (2005). Dindışı Eski Uygurca Metinlerin Karşılaştırmalı Sözvarlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi
• Dışast.K Kaljanova, E. (2005). Uygurca Dışastvustik (Giriş-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Dışast.Y Yakup, A. (2006). Eine altuigurische Bearbeitung einer Legende aus dem Catuṣpariṣat-sūtra. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Dskrm.E Elmalı, M. (2009). Daśakarmapathaavadānamālā. Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin - Tıpkıbasım, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Dskrm.STF Shōgaito, M., Tugusheva, L., ve Fujishiro, S. (1998). The Daśakarmapathāvadānamālā in Uighur. Kyoto: Shokado, Nakanishi Printing.
• DTS Nadalyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurskiy Slovar’. Leningrad: İzdatel’stvo “Nauka”.
• EDPT Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• ETG Gabain, A. v. (1988). Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ETL Alyılmaz, C. (1988). Eski Türkçenin Lügati (2. Baskı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ETS Bayat, F., Esen Aliyeva M. (2008). Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• EUDÇ Demirci, Ü. Ö. (2014). Eski Uygurca Dört Çatik. İstanbul: Kesit Yayınları.
• EUTG Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EUTS Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• EUTSV Doğan, İ., Usta, Z. (2014). Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı. Ankara: Altınpost Yayınları.
• IB Tekin, T. (1993). Irk Bitig. The Book of Omens. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• İdikut Yunusoğlu, M. K. (2012). Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KalyPap. Hamilton, J. R. (1971). Le Conte Bouddhique du Bon et du Mauvais Prince en Version Ouïgoure. Paris: Éditions Klincksieck.
• KİP Tekin, Ş. (1993). Uygurca Metinler I: Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Vap ḥua ki atlıġ nom çeçeki sudur (saddharmapuŋḍarīka-sūtra).
• Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Maitr.H Shimin, G. ve Klimkeit, H.-J. (1988). Das Zusammentreffen Mit Maitreya. Die ersten fünf Kapitel der Hami-Version der Maitrisimit. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Man.Ouıg Hamilton, J. R. (1986). Manuscrits Ouïgours du IXe-Xe Siècle de Touen-Houang. Paris: Peeters France.
• ManÖg Özertural, Z. (2005). Türk Kaynaklarında Maninin Öğretisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• ManS Özertural, Z. (1996). Maniheist Uygur Metinlerinin Dil Özellikleri ve Sözvarlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Maytr. Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II: Maytrısimit. Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma. Uygurca İptidaî Bir Dram. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ölmez, M. (1998). Eski Türkçenin Sözlükleri. Kebikeç, 6, 119-123.
• SDB Barutçu Özönder, F. S. (1987). Uygurca Sadāprarudita ve Dharmodgata Boddhisattva Hikâyesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• SUCD Shimin, G. (2006). Studies of the Uighur Civil Documents. Central University for Nationalities Press.
• SUK Yamada, N. (1993). Sammlung Uigurischer Kontrakte (Herausgegeben auf Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu). Osaka: Osaka University Press [Japonca- Almanca].
• SY Juten, O. (2010). A Study of the Buddhist Sūtra Called Säkiz yükmäk yaruq or Säkiz törlügin yarumïš yaltrïmïš in Old Turkic. Kyoto: Hōzōkan [Japonca].
• UÇİS Yunusoğlu, M. F. (2012). Uygurca - Çince İdikut Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uig.Tot. Zieme, P. ve Kara, G. (1979). Ein Uigurisches Totenbuch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• UMP Shōgaito, M. (1993). Uighur Manuscripts in St.Petersburg. Chinese texts in Uighur script and Buddhist Uighur texts. Kyoto: Kyoto University, Nakanishi Printing [Japonca].
• UW Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, [I-1977: a – agrıg, II-1979: agrıglan- – anta, III-1981: anta – asanke, IV-1988: asankelig – ayat-, V-1994: ayatıl- – ämgäklig, VI-1998: ämgäksin- – ärŋäk]. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• UWV Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Band 1: ab- ̶ äzüglä-. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Xua Tuguşeva, L. Yu. (1991). Uygurskaya Versiya Biografii Syuan’-Tszana. Moskva: Nauka.
• Xua.Lex. Semet, A. (2005). Lexikalische Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Xua-IX-X Barat, K. (2000). The Uygur-Turkic Biography of the Seventh-Century Chinese Buddhist Pilgrim. Xuanzang. Ninth and Tenth Chapters. Bloomington, İndiana: Indiana University.
• Xuast Özbay, B. (2014). Huastuanift. Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Xua-VI Ölmez, M. (1994). Hsüan-Tsang’ın Eski Uygurca Yaşamöyküsü. VI. Bölüm, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Xua-X.M Mirsultan, A. (2010). Die alttürkische Xuanzang-Biographie X. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Xua-X.T Tezcan, S. (1975). Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi. X. Bölüm. Ankara.