GAZELDE REDİF-ANLAM İLGİSİ BAĞLAMINDA SEHÎ’NİN KADEH REDİFLİ GAZELİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 44 - 55, 01.03.2017

Hanife Dilek Batislam

Öz

Divan şiirinin temel nazım şekillerinden
biri olan gazelin anlamının gazelde kullanılan redif kelimesinin anlamıyla
yakından ilgisi vardır. Özellikle de kelime redifler gazelin “yek-ahenk” ya da
“yek-âvâz” olmasına yardımcı olabilecek niteliklere sahiptir. Divan
edebiyatının kuruluş dönemlerinde kelime rediflerin daha çok tercih edildiği
yapılan araştırmalar sonucunda ortaya konulmuştur. Anlam bütünlüğü olan
gazeller daha başarılı ve değerli kabul edildiği için kelime redifler de anlam
bütünlüğüne katkıda bulunduğundan gazelde kelime redifle anlam bütünlüğü
birlikte düşünülmüştür.

Divan şiirinde, şiirde türe ya da nazım şekline bağlı olarak anlam ve
ahenk üzerinde önemli etkisi bulunduğu bilinen redif kelimeleri arasında
“kadeh” de vardır. Redif kelimesi olarak
seçilen “kadeh” divan şiirinin benzetme ve hayal dünyası içinde önemli bir yere
sahiptir. Divan şairleri şiirlerinde genellikle içi kırmızı şarap dolu sırça
kadehi sevgilinin dudağına benzetmişler, sarhoş edici özelliğine dikkat
çekmişlerdir. Kadeh şekil bakımından ve rengi dikkate alınarak en çok gül,
gonca ve laleye; parlaklığı, yakıcılığı, elden ele dönmesi nedeniyle de güneşe
ve aya benzetilmiştir.

Makalemizde,  Sehî’nin “kadeh” redifli gazelini
inceleyeceğiz. Bu gazeli seçmemizin nedeni şairin gazelde kadehle ilgili
çeşitli benzetme ve hayallere yer verip gazeli özellikle “kadeh-dudak” ilgisi
etrafında kurgulamış olmasıdır. Sehî’nin gazelinden yola çıkarak “kadeh”
redifinin gazelin anlamına katkılarını, gazelde kadehle ilgili hangi benzetme
ve hayallerin yer aldığını belirlemeye çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Sehî, gazel, anlam, redif

Kaynakça

• Ahterî Mustafa Efendi (2009). Ahterî-i Kebir. (haz. Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak). Ankara: TDK Yay.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı” mad. DİA. C 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi. s. 389-427.
• Albayrak, Nurettin (2007). “Redif” mad. DİA. C 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi. s. 523-524.
• Arslan, Mustafa Uğurlu (2016). “Alî Emîrî Efendi Dîvânında Kitap ve Şâirin ‘Kitâb’ Redifli Üç Gazeli”. Hikmet, Akademik Edebiyat Dergisi, (Journal of Academic Literature), Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı. Yıl: 2. S 5. s. 272-285.
• Aydemir, Yaşar-Halit Çeltik (2003). “Gazelde Cinaslı Çift Redif Kullanımı”. İlmî Araştırmalar. S 16. İstanbul. s. 7-17.
• Aydemir, Yaşar-Halit Çeltik (2009). “Gazelde İkileme Redif ve İkileme Kafiye”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/ 2. Winter. Ankara. s. 79-118.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2013). Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi.
• Ceylan, Ömür (1997). “Kadeh Duasına Dair”. Dergâh. C 8. S 87. İstanbul. s. 8-10.
• Ceylan, Ömür (2004). “Kadeh” mad. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. C IV. Ankara. s. 5-6.
• Ciğa, Özkan (2015). “Şeyh Gâlip’in Kasîde ve Gazellerinde Redif Kullanım Analizi”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Nisan. Yıl: 7. S 13. Diyarbakır. s. 240-256.
• Çınarcı, Nuri (2010). “Nesîmî’nin Farsça ve Türkçe Divanında Redif Meselesi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi-Journal of Social Sciences. Cilt/ Volume: 1. Sayı/ Issue: 20. Bolu. s. 13-29.
• Devellioğlu, Ferit (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. 7. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem (1986). “Divan Şiirinde Gazel”. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). S 415-416-417. Ankara: TDK Yay. s. 78-193.
• Edirneli Nazmî. Mecma‘u’n-nezâ’ir. (haz. M. Fatih Köksal). Kültür Bakanlığı e-kitap Yay. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10721,edirneli-nazmi-mecmaun-nezairpdf.pdf?0 (ET: 04.11.2016).
• Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XI, Gazelden Gazele: Dünün Şiirine Bugünde Bakışlar (2016). (haz. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay.
• İnan, Murat Umut (2016). “İran Edebiyatından Osmanlı Edebiyatına Gazelde Konu Bütünlüğü Meselesi”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XI, Gazelden Gazele: Dünün Şiirine Bugünde Bakışlar. (haz. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay. s. 102-135.
• İpekten,Halûk (1996). “Gazel” mad. DİA. C 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi. s. 440-442.
• Kallek, Cengiz (2001). “Kadeh” mad. DİA. C 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi. s. 55-56.
• Kırman, Aydın (2016). “Gazelin Garip Olduğu Devirlerde Garibi Gazelden Okumak, Necâtî’nin ‘Garîb’ Redifli İlk Gazeli”. Hikmet, Akademik Edebiyat Dergisi, (Journal of Academic Literature), Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı. Yıl: 2. S 5. s. 135-153.
• Köksal, M. Fatih (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz, Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Kurnaz, Cemal (1993). “Câm” mad. DİA. C 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi. s. 41-42.
• Kurnaz, Cemal (1997). “Divan Şiirinde Belge Redifler”. Divan Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınevi. s. 265-276.
• Macit, Muhsin (1996). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Mütercim Âsım (1305). Okyanusü’l-Basît Fi-tercümeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. C I, II, III. İstanbul: Matbaatü’l-Osmaniyye.
• Onay, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (haz. Cemâl Kurnaz). Ankara: TDV Yay.
• Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. 2. Baskı. C I-II. Ankara: Akçağ Yay.
• Sehî Bey Divânı (2010). (haz. Hakan Yekbaş). İstanbul: Kitabevi.
• Şemsettin Sâmi (2010). Kâmûs-ı Türkî. (haz. Paşa Yavuzarslan). Ankara: TDK Yay.
• Şenödeyici, Özer (2014). “Kinik Felsefe ve Kadeh Dilencileri Üzerine”. Harâb-âbâd, Osmanlı Şiiri Üzerine Düşünceler. Gece Kitaplığı. Ankara: Yason Yayınevi. s. 21-29.
• Turan, Selami (2000). Erken Dönem Türk Şiirinde Gazel. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Turan, Selami (2007). “Aşkın Terennümü: Eski Türk Edebiyatında Gazel”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi II. C 5. S 9-10. İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı. s. 155-196.
• Türkçe Sözlük (2009). 10. Baskı. Ankara: TDK Yay.
• Yeniterzi, Emine (2005). “Divan Şiirinde Gazel Redifli Gazeller”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S 18. Konya. s. 1-9.