ÂTEŞ-KEDE-İ MUNTAFÎ’DE YER ALAN ŞAH, ŞEHZADE VE EMİR UNVANLI ŞAİRLERİN BİYOGRAFİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 446 - 472, 29.04.2018

Halit Biltekin Muhammet Nalbat

https://doi.org/10.20322/littera.407366

Öz

Şairlerin hal tercümelerine
(biyografi) ve eserlerinden örneklere yer veren şair tezkireleri, edebiyat
tarihçileri için önemli başvuru kaynakları olarak nitelendirilmektedir. Âteş-kede-i
Âzer adlı tezkire, Farsça yazılmış tezkireler arasında, birçok Türk şairin
biyografisini ihtiva etmesi, bunun yanında coğrafi ve tarihi bilgiler vermesi sebebiyle
Türk edebiyat ve kültür tarihi için büyük önem arz etmektedir. Safevî Dönemi
şairlerinden Âzer-i Begdilî tarafından Hicrî 1193 tarihinde tamamlandığı tahmin
edilen tezkirenin bugün için bilinen tek Türkçe tercümesi Âteş-kede-i Muntafî adlı
eserdir. Bu bağlamda,, Âteş-kede-i Muntafî’nin yayımlanıp edebiyat
araştırmacılarının istifadesine sunulması gerekmektedir. Âteş-kede-i Âzer’de
farklı memleketlerden 850 şairin biyografisine yer verilmiştir. Tezkiredeki
bölümlerden biri “şu‘le” isimli olup İslam coğrafyasındaki -özellikle Türk
asıllı- hükümdar, şehzade ve emir şairlerin hal tercümelerini ihtiva etmektedir.
Âteş-kede-i Âzer tercümesi Âteş-kede-i Muntafî’de ise bu bölüm “çeşme-sâr”
adıyla tercüme edilmiştir. Bu makâlede, “çeşme-sâr” bölümünde bahsi geçen şah,
şehzade ve emir unvanlı 83 şairin biyografileri ve örnek şiirleri yer alacaktır.
Makâlenin giriş bölümünde tezkire türünden, Türk ve Fars edebiyatlarındaki önemli
örneklerinden kısaca bahsedilecektir. Daha sonra Âteş-kede ve Âteş-kede-i Muntafî
hakkında bilgi verilerek bu iki eser mukayese edilecektir. Makâlenin sonunda “çeşme-sâr”
bölümündeki şah, şehzade ve emir unvanlı 83 şairin hal tercümeleri yeni
harflerle, söz konusu şairlerin Farsça şiir örnekleri ise matbu harflerle
verilerek araştırmacıların istifadesine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

tezkire, Âteş-kede, Biyografi, Âteş-kede-i Muntafî.

Kaynakça

• Âteş-gede-i Muntafî (t.y). Leipzig. Almanya: Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü.
• Azer, Lutf Ali Beg (1336). Âteş-kede (haz. Hasan S. Nâsırî). İran: Müessese-i Matbuâtî-i Emîr-i Kebîr.
• Babacan, İsrafil (2007). “16. Asırda Osmanlı Sahası Şâirleri Hakkında Yazılmış ‘Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm’ Adlı Tanınmayan Bir Tezkire”. Bilig. Kış/ 2007 S. 40: 1-16.
• İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KB Yayınları.
• İpekten, Haluk (2002). Şair Tezkireleri (haz. Mustafa İsen, Filiz Kılıç, İ. H. Aksoyak, Aysun Eyduran). Ankara: Grafiker Yayınları.
• İsen, Mustafa (2010). Tezkireden Biyografiye. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kartal, Ahmet (2011). Şiraz’dan İstanbul’a Türk Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar. Ankara: Kurtuba Yayınları.
• Kılıç, Filiz (2007). Edebiyat Tarihimizin Vazgeçilmez Kaynakları: Şair Tezkireleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi S. 10: 543-564. http://www.talid.org/downloadPDF.aspx?filename=266.pdf. (Erişim tarihi 12.01.2018)
• Levend, A., Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nalbat, Muhammet (2014). “Âteş-kede-i Muntafî’de Yer Alan Şairler”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2014.1 (Ekim): 26-37.
• Nalbat, Muhammet (2014). “Bilinmeyen Bir Âteş-gede Tercümesi: Âteş-gede-i Muntafî.” V. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi (TUDOK). İstanbul: Kültür Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• Öz, Yusuf (2012), “Tezkire”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. Ankara: TDV Yayınları. 68-69.
• Süer, F. Ramazan (2017). “Mısır Millî Kütüphanesinde (Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye) Bulunan Edebiyat İle İlgili Türkçe El Yazmaları”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies. Yıl 4 S.13 Eylül 2017: 590-698. http://www.tidsad.com/Makaleler/1131099574_1349%20Fatih%20Ramazan%20S%C3%9CER.pdf (Erişim tarihi12.01.2018).
• Şemseddin Sâmî (2012). Kâmûs-ı Türkî. (haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal). İstanbul: İdeal Yayınları.
• Uzun, Mustafa (2012). “Tezkire”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. Ankara: TDV Yayınları. 69-73.
• Yazıcı, Tahsin (1991). “Âteşkede” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. 58-59.