MÜELLİFİ BİLİNMEYEN BİR İSTANBUL ŞEHRENGİZİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 12 - 31, 26.01.2019

Büşra Çelik

https://doi.org/10.20322/littera.502261

Cited By: 2

Öz

Çağlar
boyunca Roma, Bizans ve Osmanlı gibi üç büyük imparatorluğa başkentlik yapan
İstanbul, fetihten önce de dünya üzerindeki en büyük ve en görkemli şehirlerden
biriydi. Fetihten sonra şehrin imar ve iskân faaliyetleriyle değişen çehresi ve
Fatih Sultan Mehmet’in şehri bir kültür merkezi hâline dönüştürme gayretiyle
şehir bir cazibe ve medeniyet merkezi hâlini almıştır. Seyyah ve şairlerin
uğrak yeri olan bu şehir hakkında çok sayıda eser kaleme alınmış olup bu
eserlerin bir kısmını da şehrengizler oluşturmaktadır.

Şehrengizler,
hem bir şehrin güzelliklerini hem de şehrin içindeki güzelleri anlatmayı konu
edinen eserler olup ilk defa Mesihi [ö. 1512] tarafından Edirne şehrine hitaben
16. yüzyılın ilk çeyreğinde yazılmış ve klasik biçimini koruyarak 18. yüzyılın
sonuna kadar varlığını devam ettirmiştir. Genelde mesnevi nazım şekliyle sade
bir dille yazılan bu eserler özellikle 16. yüzyılda rağbet görmüştür.
Şehrengizler, sadece edebî bir eser değil aynı zamanda yazıldığı zaman ve
mekânın kültürel ve sosyal hayatıyla alakalı çok sayıda folklorik unsur barındıran
eserlerdir.

İlk bilgilerini Agâh Sırrı Levend’in Türk
Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul adlı kitabından edindiğimiz
İstanbul Şehrengizi’nin müellifi bilinmemekte olup tek nüshası Erzurum Atatürk
Üniversitesi Kütüphanesi, Seyfettin Özege Koleksiyonu, Agâh Sırrı Levend
Kitapları 322-339 demirbaş numaralı Şehrengizler Mecmuası’nın içindedir.
İçindeki bir beyitten hareketle Kanuni Sultan Süleyman zamanında yazılmış
olduğunu düşündüğümüz eser mesnevi nazım şekliyle yazılmış olup 108 beyitten
oluşmaktadır.

Şehrengiz türü hakkında genel bir bilgi verilen bu makalede eserin
şekil ve muhteva hususiyetleri üzerinde durulmuş ve son bölümde eserin bilinen
tek nüshasından hareketle transkripsiyonlu metni ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şehrengiz, İstanbul, 16. Yüzyıl, Mesihi

AN ISTANBUL SHEHRENGIZ BY AN ANONYMOUS AUTHOR

Öz

Istanbul
was the capital of three great empires such as Roman, Byzantine and Ottoman
throughout the ages and was one of the largest and most magnificent cities on
the world even though before the conquest of the Ottomans. After the conquest,
the city has become a center of attraction and civilization with its changing
face through reconstruction activities and Mehmed the Conqueror’s efforts to
transform the city into a cultural center. Numerous works have been written
about this city, which is frequented by pilgrims and poets, and some of these
works are composed as shehrengiz.

Shehrengiz, which reveals the cultural and social life of the Ottoman Empire, is the subject of both the beauty of a city and the beautifuls in the city. Written in the first quarter of the 16th century for the first time by Mesihi [D. 1513] to Edirne, shehrengiz kept its classical form and continued until the end of the 18th century. These works, which were written in plain language with the mesnevi verse form, were especially popular in the 16th century. Shehrengizes are not only a literary work, but also contains many folkloric elements related to the culture and social life of the time and place where it was written.

The first information about the Shehrengiz of Istanbul, whose author is unknown, was obtained from Agâh Sırrı Levend’s Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul. The only known copy of this work, is in the Erzurum Atatürk University Library, Seyfettin Özege Collection, Agâh Sırrı Levend Books named “Şehrengizler Mecmuası” with the shelfmark 322-339. Based on a verse, it is thought that it was written during the reign of Sultan Suleiman the Magnificent, in the form of mesnevi verse and total amount of verses are 108.

In this article, after giving a general information about the genre of shehrengiz, the shape and content characteristics of the work are emphasized and in the last chapter, transcripted text from the only known copy of the work is presented.

Anahtar Kelimeler

Shehrengiz, Istanbul, 16th century, Mesihi

Kaynakça

• Çavuşoğlu, Mehmed (1969). “Taşlıcalı Dukakin-zâde Yahya Bey’in İstanbul Şehr-engîzi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XVII: 73-108.
• Çetinkaya, Ülkü (2014). “Bir Kadın Şehrengizi: Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54, (1): 229-268.
• Çifçi, Hasan (2002). “Fars Edebiyatında Şehrâşûb I” Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 7: 8-18.
• Eren, Aysun (2012). Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî’nin Metâli‘-i Cemâlî ve Şehr-engîz-i İstanbul Adlı Eserleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, Ankara: Akçağ Yay.
• Glünz, Michael (1986). “Sâfîs Şehrengî: Ein Persisches Matnawi Über Die Schönen Berufsleute Von Istanbul”. Asiatische Studien/Etudes Asiatiques, 1986, XI (2): 133-145.
• Gök, Taner (2016). “Fakîrî’nin İstanbul Şehrengizi”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 21: 233-282.
• Kaplan, Yunus (2016). “Lebîbî ve Eyüp Şehrengizi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 56: 1063-1076.
• Karacasu, Barış (2006). “‘Bize çengîleri kıl rûşen ü pak’ ya da ‘Hayra hezlin dahi bir rehberi var’”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan III), S. 27: 133-160.
• Karasoy, Yakup – Yavuz, Orhan (2006). “Nüvîsî ve “Şehrengîz-i İstanbul”u”. SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20: 1-20.
• Kaya, Bayram Ali (2010). "Şehrengiz", İslam Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 461-462.
• Kaya, Hasan (2015). “Kâtib Davud’un İstanbul ve Vize Şehrengizi”. Turkish Studies, Volume 10 (12): 631-686.
• Koncu, Hanife (2013). “Bir Eyüp Şehrengîzi: Şehrengîz-i Lebîbî Cüvânân-ı Ebî Eyyûb-ı Ensârî”. Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı. ed. Ahmet Kartal-Mehmet Mahir Tulum. İstanbul: Akademik Kitaplar. 457-473.
• Kuru, Selim S. (2005). “Biçimin Kıskacında Bir ‘Tarih-i Nev-icad’: Enderunlu Fazıl Bey ve Defter-i Aşk Adlı Mesnevisi”. A Festschrift For Şinasi Tekin. Haz. Günay Kut-Fatma Büyükkarcı Yılmaz. İstanbul: Simurg Yay. 476-506.
• Kuru, Selim S. (2007). “Gazelde Sevgilinin Cinsiyetlendirilmesi Açısından Erkek İsimli Redifler”. Kitap-lık Dergisi, S. 107: 83-89.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2009). “Dilber Narhlarına İlişkin Bir İstanbul Şehrengizi: Narh-nâme-i Dil-berân”. Journal of Turkish Studies, Cem Dilçin Armağanı II, S 33: 1-33.
• Levend, Agâh Sırrı (1958). Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yay.
• Mengi, Mine (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: AKM Yayınları.
• Öztürk, Nebiye (2002). Zenânnâme – Enderunlu Fâzıl. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yay.
• Sungur, Necati (2006). Tâci-zâde Cafer Çelebi Heves-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin). Ankara: TDK Yay.
• Tezcan, Nuran (2016). Divan Edebiyatına Yeniden Bakış. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Yoldaş, Kazım (1993). Taşlıcalı Yahya Bey: Şah u Geda: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.