Seyyid Ahmed Cezbî's Unknown Mathnawi About the Etvâr-ı Seb‘a: Kenzü’l-etvâr

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 4, 596 - 631, 31.10.2019

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.621432

Cited By: 2

Öz

In the sects based on self-discipline, it was
accepted that the self had seven levels, these levels are called “etvâr-ı
seb‘a”. According to Sufism, a dervish can only complete its repen after
passing these seven orders. Many sufi poets and writers, who see literature as
a tool in Sufi ideas and knowledge, have produced treatises and verses about
"etvâr-ı seb‘a". One of the works about the exquisite levels in
Turkish literature is the Kenzü’l-etvâr by Himmetzâde’s Grandson Seyyid
Ahmed Cezbî. The date of writing of this work which is not mentioned in the
references and not mentioned in the library catalogs is not known. Kenzü’l-etvâr,
written in mathnawi verse, is composed of 183 couplets. In the mathnawi where
the aruz's fe‘ilâtün / fe‘iletâtün / fe‘ilün pattern is used, there are
many meter defects. In Kenzü’l-etvâr, etvâr-ı seb‘a is briefly
discussed, only the esmâullâh, color, state and course of the seven ranks are
explained. Literary arts and Turkish idioms are rarely used. Kenzü’l-etvâr,
which has a burdensome and heavy language in the verses where Sufism is given,
is poor in terms of Turkish archaic words. In this article, Seyyid Ahmed
Cezbî's mathnawi named Kenzü’l-etvâr was introduced, The findings
obtained by examining Kenzü’l-etvâr in terms of form and content were
listed and the translation written text established on a single copy was shared
with the scientific world.

Anahtar Kelimeler

Kenzü’l-etvâr, Seyyid Ahmed Cezbî

SEYYİD AHMED CEZBÎ’NİN ETVÂR-I SEB‘A KONULU BİLİNMEYEN BİR MESNEVİSİ: KENZÜ’L-ETVÂR

Öz

Nefsânî terbiyeyi esas alan tarikatlarda nefsin
yedi mertebesi olduğu kabul edilmiş, bu mertebelere “etvâr-ı seb‘a adı
verilmiştir. Tasavvufçulara göre bir derviş, ancak bu yedi mertebeyi geçtikten
sonra sülûkünü tamamlamış olur. Edebiyatı tasavvufî fikir ve bilgilerini
tebliğde bir araç olarak gören pek çok mutasavvıf şair ve yazar etvâr-ı seb‘a
konulu risale ve manzumeler meydana getirmiştir. Türk edebiyatında nefis
mertebelerini ele alan eserden biri Himmetzâde Torunu Seyyid Ahmed Cezbî’nin Kenzü’l-etvâr
adlı manzumesidir. Kaynaklarda zikredilmeyen, kütüphane kataloglarında adı
geçmeyen bu eserin yazılış tarihi belli değildir. Mesnevi nazım şekliyle
yazılan Kenzü’l-etvâr 183 beyitten meydana gelmiştir. Aruzun fe‘ilâtün
/ fe‘iletâtün / fe‘ilün kalıbının kullanıldığı mesnevide pek çok vezin
kusuru görülmektedir. Kenzü’l-etvâr’da etvâr-ı seb‘a kısaca ele alınmış,
yedi mertebenin sadece esmâullâh, renk, hâl ve seyri izah edilmiştir. Edebî
sanatlar ve Türkçe deyimler ender kullanılmıştır. Tasavvufi bilgilerin
verildiği dizelerde külfetli ve ağır bir dili olan Kenzü’l-etvâr Türkçe
arkaik sözcükler bakımından yoksuldur. Bu makalede Seyyid Ahmed Cezbî’nin Kenzü’l-etvâr
adlı mesnevisi tanıtılmış, Kenzü’l-etvâr’ın şekil ve muhteva açısından
incelenmesiyle elde edilen bulgular sıralanmış, tek nüsha üzerinden kurulan
çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kenzü’l-etvâr, Seyyid Ahmed Cezbî

Kaynakça

• Abdulkerîm Kuşeyrî (1978). er-Risaletu’l-Kuşeyriyye Tasavvuf İlmine Dair: Kuşeyri Risalesi, (çev.) Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (E.T: 12.09.2019). “CEMÂL, Şeyh Cemâl Efendi, Çelebi Halîfe”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5821
• Alıcı, Lütfi (2010). Halîlî-i Mar’aşî Divançe ve Etvâr-ı Seb’a Tenkitli Metin Tıpkıbasım, Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Alptekin Sarıoğlu, Leyla (2017). “Yedi Tavır Hakkında Yazılmış Bir Risale Tercümesi: Tercüme-i Risâle-i Etvâr-ı Seb‘a”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi (MUTAD), IV (I), s. 143-158.
• Bostancı, Ali Haydar (1996). Tasavvufta Etvâr-ı Seb‘a ve Sofyalı Bâlî Efendi’nin Etvâr-ı Seb‘ası, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bostancı, Erhan (1993). Bâlî Efendi’nin Etvâr-ı Seb‘a Risalesi ve Etvâr-ı Seb‘a’nın Tasavvuftaki Yeri, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Cebecioğlu, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Çakmak, Muharrem (2016). “Niyazî-i Mısrî’nin Etvâr-ı Seb‘a Adlı Risâlesinde Seyr ü Sülûkun Evrelerinde Görülen Rüya/Vâkıât”, Turkish Studies, Volume 11/5 Winter, p. 137-158.
• Çelik, İsa ve Birol Yıldırım (2018). “Halvetiyye Geleneğinde Etvâr-ı Seb‘a”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yaz, Sayı 86, ss. 21-44.
• Donuk, Suat (2016). “Cemâleddin İshak el-Karamanî’nin en-Nesâ’ihu’s-sûfiyye fi’l-Mevâ‘izi’d-dîniyye ve Risâle fî Etvâri’s-sülûk İsimli Eserlerine Dair”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), Bahar, S. 39, ss. 285-307.
• Donuk, Suat (2019). “Seyyid Ahmed Cezbî’nin Kenzü’l-esrâr Adlı Tarikatnâmesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, s. 251-276.
• Erdoğan, Mehtap (E.T: 12.09.2019). “ŞÂKİR, Mehmed Şâkir, İstanbullu”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4942
• Ergun, Sâdeddin Nüzhet (1936). Türk Şâirleri, İstanbul: Suhulet Basımevi.
• Işıtan, İbrahim (2011). “Halvetiyye Geleneğine ve Bir Halvetiyye Şeyhi Olan Sofyalı Bâlî Efendi’ye Göre Sülûkün Yedi Evresi (Etvâr-ı Seb‘a)”, Hikmet Yurdu, Ocak-Haziran, Yıl 4, Cilt 4, Sayı 7, ss. 89-113.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Kılıç, Filiz (2004). “Giritli Divan Şairleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, S. 32, s. 275-294.
• Maleky, Mahnaz Roohi (2012). Himmetzâde Ahmet Cezbî Divanı, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Muslu, Ramazan (2007). “Halvetiyyede Etvâr-ı Seb‘a Yazma Geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Etvâr-ı Seb‘a Risâlesi”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl 8, Sayı 18, ss. 43-63.
• Öztürk, Ali (2003). XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Pehlivan, Gürol (E.T: 12.09.2019). “SALÂHÎ, Abdullah Salâhaddîn”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4978
• Sancı Uzun, Demet (E.T: 12.09.2019). “ŞEMDEDDİN MARMARAVÎ, Ahmed, Yiğitbaşı Velî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=291
• Seyyid Ahmed Cezbî, Kenzü’l-etvâr, Ankara Milli Kütüphane, Türkçe Yazmaları, no. 06 Mil Yz A 1783.
• Şengül, Fatma (2009). Uşşakilerde Etvar-ı Seb’a, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şimşek, Abdullah (2015). “La‘lî Muhammed Fenâî’nin Etvâr-ı Seb‘a Risalesi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl 16, Ocak-Haziran, Sayı 35, s. 255-268.
• Şimşek, Selami (2012). “Kastamonulu Bir Gülşenî ve Şa‘bânî Şeyhi La‘lî Muhammed Fenâyî’nin Terceme-i Etvâr-ı Seba‘ Risâlesi”, I. Uluslar arası Şeyh Şa‘bân-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 4-6 Mayıs Kastamonu, C. 2, ss. 239-253.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Naili, (hzl.) Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara: Bizim Büro Yayınlar.
• Uludağ, Süleyman (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2006). “Nefis,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, ss. 529-531, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall, s. 1-46.