KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE ONAMATOPE(YANSIMA) SANATI

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 92 - 113, 31.12.2020

Muhterem Saygın , Süleyman Solmaz

https://doi.org/10.20322/littera.629571

Cited By: 2

Öz

Edebî eserler, ifade
biçimi bakımından ikiye ayrılırlar: Nesir ve şiir (nazım). Klasik Türk
edebiyatında genel kabule göre nesir; daha dağınık ve serbest bir ifade
biçimine sahiptir.  Bu sebeple, klasik
Türk edebiyatında nesir için kelimenin sözlük anlamını da içinde barındıran
“saçılmış inci, dağınık halde bulunan inci” (Okumuş 2011: 88) gibi
adlandırmalar yapılmıştır.

Şiir ise belli bir
ölçü ve düzen dâhilinde icra edilen bir tür olarak algılanmıştır. Daha sistemli
ve mevzun bir ifade biçimine sahip olan şiir, bu sebeple klasik Türk şiirinde
“ipliğe inci dizmek” tabiri ile kavramsallaşmıştır. Klasik Türk edebiyatında
nesir ve şiir mukayese edildiğinde, ortak noktalarının sanat (inci) olarak
telakki edilmeleri olduğu açıkça görülecektir.

Şiir, seslerin, kelimelerin
uyumlu bir şekilde düzenlenmesi sanatıdır. Şiir sanatının meydana getirilmesi
safhasında; ahenk oluşturmak, duyguyu daha kuvvetli bir biçimde yansıtabilmek
maksadıyla şairler, farklı arayışlara yönelmişlerdir: Asonans, aliterasyon,
kelime ve ses tekrarları, paralellikler, vezin ve ritim; şairlerin şiirde
ahengi tesis etmede yararlandıkları unsurlardır. Kuşkusuz, ahengi oluşturan bu
unsurlardan ses değerinin anlamla ilişkilendirilebilenleri daha değerlidir. Bu
çalışmamızda; şiirde anlamı ve duyguyu daha güçlü ifade edebilme imkânı sunan,
kısaca “şiirde ses unsurunun anlamı pekiştirmesi” olarak niteleyebileceğimiz
onamatope (yansıma)  sanatının kaynağını,
klasik Türk şiirinde ne ölçüde ve ne şekilde yer aldığını ortaya koymaya
çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Yansıma, âhenk, ses, anlam

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk (2011).… (ve başkaları),Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı, Ankara. AKKAYA, Hüseyin (1995). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, Cambridge. AKKUŞ, Metin (1993). Nef’î Divanı, Ankara. ALAN, Yusuf (1994). Lisan ve İnsan, T.Ö.V. Yayınevi, İstanbul. Andrews, Walter G. (2000). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, Çev. Tansel Güney, İletişim, İstanbul. ARAT, Reşit Rahmetî (1991). Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.ARSLAN, Mustafa-ÖĞER, Adem (2008). Uygur Türklerinde Bazı Çalgılar ve Çin Kültürüne Etkisi, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt VIII, Sayı 2, Sayfa 9-16, İzmir. ATEŞ, S. (1969). Kur’ân’da Edebî Tasvir, Ankara.BAYRAM, Yusuf (1996). Kur'an'da Edebi Sanatlar, Yeni Ümit, S.31, İstanbul.BEKTAŞ, Ekrem (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı (E-kitap)ÇAĞIL, N. (2005). Kur’ân’ın Belâgat ve Fonetik Yapısı.ÇEVİKOĞLU, H. (2012). Kur’an-ı Kerim’de Edebî Üslûp, Journal of Faculty of Theology of Bozok Unıversıty, 1 (1).DİLÇİN, Cem (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara.DURGUT, Hüseyin (1995). Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî Lügât-ı Çağatay ve Türkî-i Osmânî (Cild-i Evvel), Edirne.İPEKTEN, Haluk (1970). Nâilî-i Kadîm Divânı, İstanbul.KAÇALİN, Mustafa S. (2011). Niyâzî Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-Lügâtu’n-Nevâiyye ve’l-İstişhâdâtü’l-Çaġatâ’iyye, Ankara.KALKIŞIM, Muhsin (1994). Şeyh Galip Divanı, Ankara.KARAKÖSE, Saadet (1994). Nev’i-zâde Atayi Divanı Kısmî Tahlil-Metin, Malatya.KARAMAN, Hayrettin- ÖZEK, Ali- DÖNMEZ, İbrahim Kâfi- ÇAĞRICI, Mustafa- GÜMÜŞ, Sadrettin- TURGUT, Ali (2010). Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Ankara.KESKİOĞLU, O. (1993). Kur’ân-ı Kerim Bilgileri.KUTUP, Seyyid (Çeviren Mehmet Yolcu) (1991). Kur'an'da Edebi Tasvir, İstanbul.KÜLEKÇİ, Numan (2003). Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, Akçağ Yayınları, Ankara.KORTANTAMER, Tunca (1993). ‘Türk Şiirinde Ses Konusunda ve Ses Gelişmesinin Devamlılığı Üzerine Genel Bazı Düşünceler’ Eski Türk Edebiyatı-Makaleler, Akçağ Yayınları, Ankara.MACİT, Muhsin (1996). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Akçağ Yayınları, Ankara. MAKSUDOĞLU, Mehmet (1992). Arapça-Türkçe Öğretici Sözlük, İstanbul.OKAY, Orhan-AYAN, Hüseyin (1992). Şeyh Galip Hüsn ü Aşk, Dergâh Yayınları, İstanbul.OKUMUŞ, Sait (2011). Klasik Türk Edebiyatında XV. ve XVI. Yüzyıl Nesir ve Nâsirlerine Bakış, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 18, Yaz.PALA, İskender (1992). Divan Edebiyatı, İstanbul.SARAÇ, Yekta ( 2000). Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat, İstanbul.SERTKAYA, Osman Fikri (1982). Eski Türkçede Mûsıkî Terimleri ve Mûsıkî Alet İsimleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.SILAY, Kemal (1999) “Müzik-Edebiyat Eleştirisi ve Divan Şiiri”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (haz. Mehmet Kalpaklı), YKY, İstanbul. TANPINAR, Ahmet Hamdi ( 2001). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul.TARLAN, Ali Nihat (1970). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, II. Cild, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.…………………………(1997). Necâtî Beg Divanı, İstanbul.TATCI, Mustafa (1991). Yunus Emre Divanı - Risâletü'n-Nushiyye, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.TUNALI, İsmail (1989). Felsefenin lşığında Modern Resim, lstanbul.TULUM Mertol-TANYERİ M. Ali (1977). Nev’î Divanı, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.TÖKEL, Dursun Ali (1996 ). ‘Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bakî’nin Bir Gazeline Uygulanışı’, Yedi İklim, C. 11, S. 74, s. 53-59, İstanbul.TÖRENEK, Mehmet (2001). Servet-i Fünun Şiiri, Erzurum.SCHİMMEL, Annamarie (1999). İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yaınevi, İstanbul.SOLMAZ, Süleyman (2012). Onaltıncı Yüzyıl Tezkirelerinde (Ahdî, Gelibolulu Âlî ,Kınalızâde, Beyânî) Şairin Dünyası, Akçağ Yayınları, Ankara.YETİŞ, K. (1988). Âhenk, İslâm Ansiklopedisi. (c. 1, 516-517), TDV Yayınları, İstanbul.YETKİN, Suut Kemal (1938). Estetik, İstanbul.YILDIRIM, Suat (1989). Kur'an-ı Kerim ve Kur'an İlimlerine Giriş, İstanbul.ZÜLFİKAR, Hamza (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Türk Dil Kurumu, Ankara.-------, Gelenekten Geleceğe, Akçağ Yayınevi, Ankara 1996.
• AKKAYA, Hüseyin (1995). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, Cambridge.
• AKKUŞ, Metin (1993). Nef’î Divanı, Ankara.
• ALAN, Yusuf (1994). Lisan ve İnsan, T.Ö.V. Yayınevi, İstanbul.
• Andrews, Walter G. (2000). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, Çev. Tansel Güney, İletişim, İstanbul.
• ARAT, Reşit Rahmetî (1991). Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ARSLAN, Mustafa-ÖĞER, Adem (2008). Uygur Türklerinde Bazı Çalgılar ve Çin Kültürüne Etkisi, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt VIII, Sayı 2, Sayfa 9-16, İzmir.
• ATEŞ, S. (1969). Kur’ân’da Edebî Tasvir, Ankara.
• BAYRAM, Yusuf (1996). Kur'an'da Edebi Sanatlar, Yeni Ümit, S.31, İstanbul.
• BEKTAŞ, Ekrem (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı (E-kitap)
• ÇAĞIL, N. (2005). Kur’ân’ın Belâgat ve Fonetik Yapısı.