NEV‘ÎZÂDE ATÂ’Î’NİN MÜNŞE’ÂT’INDA BULUNMAYAN MEKTUPLARI VE BU MEKTUPLARDAN HAREKETLE 17. YÜZYIL OSMANLI İLMİYESİ HAKKINDA TESPİTLER

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 155 - 179, 30.04.2020

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.727938

Cited By: 1

Öz

Kâtiplerin yazdığı sanatlı resmi yazılarla şair ve yazarların meydana getirdikleri sanatkarane üsluplu mektupların toplandığı kitaplara münşeât adı verilir. Klasik Türk edebiyatında pek çok münşeât kaleme alınmıştır. Bunlardan biri Nev‘îzâde Atâ’î’nin Münşeât’ıdır. Nev‘îzâde Efendi’nin Münşeât’ında sekiz mektup bulunmaktadır. Ancak Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi numara 34 Sü-Tarlan 87’de kayıtlı mecmuada Nev‘îzâde Atâ’î’nin Münşeât’ında yer almayan üç mektubu daha vardır. Bunların ilki Nev‘îzâde’nin imzasıyla bitmektedir. Diğer ikisinin içeriğinden Atâ’î’ye ait oldukları anlaşılmaktadır. Birinci mektup Rumeli Kazaskeri Ganîzâde Nâdirî’ye mansıb talebi için yazılmıştır. İkincisi Şeyhülislam Yahya Efendi’ye Ganîzâde Efendi’yi şikâyet etmek maksadıyla kaleme alınmıştır. Üçüncüsü dönemin padişahına İstanbul’a dönüş izni ve teşekkür için yazılmıştır. Sanatkarane bir üslupla oluşturulan mektupların dili oldukça ağırdır. Söz konusu mektupların içeriği sayesinde 17. yüzyıl Osmanlı ilmiye teşkilatı hakkında şu tespitlere ulaşılabilmektedir: 17. yüzyılda Osmanlı ilmiyesinde rüşvet sorunu had safhaya ulaşmıştır. İlmiye mensupları arasında yetki karmaşası yaşanabilmiş, görevliler birbirlerinin sorumluluk sınırlarını ihlal edebilmiştir. Tebaa bu durumdan olumsuz etkilenmiştir. Resmî görevlilerden görevi kötüye kullananlar olabilmiştir. Bu makalede Nev‘îzâde Atâ’î’nin Münşeât’ında yer almayan üç mektubu çeşitli yönleriyle tanıtılmış, bunlardan hareketle 17. yüzyıl Osmanlı ilmiye teşkilatı hakkında tespitler yapılmış, bu üç mektubun çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Münşeât, Nev‘îzâde Atâ’î

Kaynakça

• Blochet, E (1932). Catalogue des Manuscrits Turcs, Paris: Bibliotheque Nationale.
• Bozkurt, Nebi (2004). “Mektup”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXIX, s. 21-23, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Boztürk, Ebru (2001). Gelibolulu Âlî ve Nev‘îzâde Atâ’î’nin Münşeâtları Üzerinde Mukayeseli Sentaks İncelemesi, Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Canım, Rıdvan (24.04.2020). “AHMED-İ D’Δ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-dai
• Daş, Abdurrahman Daş (2003). Osmanlılarda Münşeât Geleneği Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Münşeâtı, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Durmuş, İsmail (2000). “İnşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s. 341-342, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ebülfazl Cemaleddin Muhammed bin Mükerrem (1414). Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır.
• Esir, Hasan Ali (2010). “Klasik Edebiyatımızda İnşa ve Lamiî Çelebi’nin Münşeât’ı”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmalar V Nesrin İnşası Düzyazıda Dil, Üslüp ve Türler, (hzl) Hatice Aynur vd., İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Gökçe, Recep (2006). Eski Türk Edebiyatında Mektup ve Bir Mecmua-i Münşeât, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1972). Mevlana Müzesi Yazmalar Kataloğu, Cilt III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gültekin, Hasan (2015). Türk Edebiyatında İnşa, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Haksever, Halil İbrahim (1995). Eski Türk Edebiyatında Münşeâtlar ve Nergisî’nin Münşeâtı, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Haksever, Halil İbrahim (1998). “Münşeât Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1, s. 73-86.
• Haksever, Halil İbrahim (1999). “Münşeât Mecmualarında Sebeb-i Telif”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 3, s. 55-64.
• Haksever, Halil İbrahim (2000). “Münşeât Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”, İlmi Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, İstanbul, Sayı 10, s. 65-76.
• Haksever, Halil İbrahim (2009). “Münşeâtlarda Yer Alan Tarihi Bilgiler”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/1, s. 24-31
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Kaya Yiğit, Bilge (2016). “Münşeât Mecmuaları ve XV. Yüzyıldan Bir Münşeât Örneği”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Özel Sayısı, Yıl 2, Sayı 3, s. 183-196.
• Kırca, Ersin (2016). “Münşeât Mecmualarının Tarihi Gelişimi ve Râmî Mehmed Paşa’nın Hülâsa-i İnşâ İsimli Eseri”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık, Cilt 2, Sayı 3, s. 84-100.
• Kütükoğlu, Bekir (1988). “Münşeât Mecmualarının Osmanlı Diplomatiği Bakımından Ehemmiyeti”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri 30 Nisan-2 Mayıs 1986 Bildiriler, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük el-Mu‘cemü’l-Arabi’l-hadîs, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Nev‘îzâde Atâ’î. Mektuplar. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. Ali Nihat Tarlan Bölümü. no. 34 Sü-Tarlan 87.
• Sahillioğlu, Halil (21.04.2020). "AKÇE", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/akce
• Şahin, Oğuzhan (2016). “Kâtiplerin Kılavuz Kitabı Olarak Münşeâtlar”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ekim, Yıl 8, Sayı 17, s. 181-188.
• Şentürk, Ahmet Atilla ve Ahmet Kartal (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uzun, Mustafa İsmet (2006). “Münşeât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXXII, s. 18-20, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2014). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall, s. 1-46.