BİR MEYVEDEN DAHA FAZLASI: LİMON/KLASİK TÜRK EDEBİYATI METİNLERİNDE TESPİTİ VE ANLAM ÇERÇEVESİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 1250 - 1274, 31.10.2021

Zehra Göre

https://doi.org/10.20322/littera.996691

Cited By: 1

Öz

Tadı bu kadar ekşi olmasına ve üstelik tek başına da yenilmemesine rağmen limon, başka hiçbir meyve ile kıyaslanamayacak ölçüde insan hayatında önemlidir. Limonu bu şekilde kıymetli kılan onun bir mutfak unsuru olması değildir. Dikkatle düşünüldüğünde her zaman evlerde bulundurulmasına özen gösterilen bu meyvenin içinin, dışının hatta kokusunun temizlikten kozmetiğe hayatın her alanına faydalar sunduğu anlaşılır. Hasta olunca şifa bulmak üzere ilk akla gelendir. Rengi sarının en güzel, en tatlı tonudur. Şekli, yuvarlaklığıyla farklı hayaller kurmaya fırsat verir. Dört mevsim yapraklarını dökmediği için her dem bulunduğu bahçede görsel bir şölen yarattığı gibi etrafa yaydığı kokusuyla dimağı şenlendirir. Suyundan elde edilen limonata, yapılması en zahmetsiz ama en ferahlatıcı içecektir. Geçmişten günümüze sanatın her alanında ilgi çekici bulunmuş bir metafordur. Kısacası olmazsa olmaz denilecek türden tabiatın insanlığa armağan ettiği mucizevi bir meyvedir.
Bu makalede önce limonun tarihçesi araştırılmış, adlandırılması ile ilgili kuramsal bir derleme oluşturulmuştur. Klasik Türk edebiyatında insana dair her unsurun bir şekilde yerini bulduğu gerçeğinden hareketle de metinler aracılığıyla bir meyve olarak limonun izi sürülmüştür. Başta divanlar olmak üzere manzum ve mensur eserler taranmış limonun klasik Türk edebiyatı metinlerinde kullanılış biçimleri tespit edilmiştir. Müelliflerin hangi duygu ya da durumu ifade etmek üzere limonu hatırladıkları, hangi çağrışımlarını kullandıkları değerlendirilerek limon etrafında oluşan anlam çerçevesi ele alınmıştır. Tespitlerde limon ve onunla alakalı unsurların edebiyatın mecazlar aynasına yansıyan görüntüleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Limon, divan şiiri, nebat, meyve

Kaynakça

• Aça, Mustafa (2011). Balıkesir’de Bulunan Bir Cönk ve İçinde Yer Alan Fal-i Nebât Örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Dergis., S. 9 Ankara: Gazi Üniversitesi. s. 313-324.
• Ahmed Vefik Paşa (1306). Lehçe-i Osmanî. Mahmud Bey Matbaası: Der-Sa’âdet.
• Alagöz, Hocaoğlu Kadriye (2021). Klasik Türk Edebiyatında Müşâ’are Geleneği: Rodosçuklu Kömürkayazâde Fennî Divanı ve Hayrabolulu Hasîb Divanı Örneği. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Altıntaş, Ayten (ed.) (2017). “Yâdigâr” 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf . İstanbul: Zetinburnu Belediyesi Yayınları. Arslan, Mehmet. (2004). Antepli Aynî Dîvânı. İstanbul: Kitabevi.
• Avcı, İsmail (2020). “Türk Edebiyatında Manzum Nebat (Meyve, Sebze, Çiçek) Falları ve Yeni Bir Nebat Falnamesi”, Cemal Aksu Armağanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. s. 597-638.
• Avşar, Ziya (2017). Revânî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr). Erişim Tarihi: 28.08.2021.
• Bağrıaçık, Ziya (1995). Dürrî Divanındaki Tarih Manzumeleri. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Bektaş, Ekrem (2004). Muvvakkit-zâde Muhammed Pertev, Hayatı-Sanatı ve Divanının Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Coşkun, Menderes. (2007). Bosnalı Muhlis'in Manzum Seyahatnamesi:Delilü'l-Menahil ve Mürşidü'l-Merahil. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Dağlar, Abdülkadir (2013). Türkçe Mektupları Işığında Ebussuûd Efendi’nin Beşerî Münâsebetleri. Osmanlı Araştırmaları XLI, s. 279-320. İstanbul.
• Dağlı, Yücel, Kahraman S. A., Dankoff R. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi IX. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demir, Gülay (2020). Limon Yetiştiriciliği. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Antalya.
• Derman, M. Uğur (2002). Türk Hat Sanatında "Celî" Kavramı”, Türkler, C. XII, Ankara, 2002, s. 256-265.
• Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Bizim Büro Basımevi: Ankara.
• Ersoy, Ersen (2013). Azîzî Dîvânı. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• Ersoylu, İ. Halil (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Divanı. Ankara: TDK Yayınları.
• Esir, Hasan Ali (2017). Ferhâd u Şîrîn-Lâmiî Çelebi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr) Erişim Tarihi: 18.08.2021.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1988). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Sosyal Yayınlar: İstanbul.
• Gülhan, Abdülkerim (2016). Fal Kültürü ve Bir Manzum Nebat Falnâmesi Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 16, İstanbul. s. 145-166.
• Gültekin, İbrahim (2014). Kilisli Zihnî Dîvanı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Harmancı, M. Esat (2017). Süheylî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr) Erişim Tarihi: 18.08.2021
• https://www.britannica.com/plant/lemon. Erişim Tarihi: 22.08.2021.
• https://www.nisanyansozluk.com/?k=limon&lnk=1 . Erişim Tarihi: 22.08.2021.
• https://tur.foodsmotion.com/limoni-dlya-zdorovya-i-krasoti-view-869253. Erişim Tarihi: 22.08.2021.
• Hüseyin Remzî (1305). Lugat-i Remzî. Hüseyin Remzî Matbaası: İstanbul.
• İzgöer, Ahmet Zeki (2020). Nevsâl-i Âfiyet. İstanbul: Seçil Ofset.
• Kaçalin, Mustafa (2005). Nazmu’t-Tabâyi (Özelliklerin Sıralanması). Osmanlı Araştırmaları XXVI-Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan II, İstanbul.
• Kahraman, Seyit Ali. Dağlı Y., Dankoff R. (2007). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi X. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karacan, Turgut (1981). XVII. yüzyıl Şairlerimizden Sâbit ve Edisyon Kritikli Divan Metni. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Köksal, Fatih (2001). Mecma’ü’n-Neza’ir (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kurşun, Zekeriya, Kahraman S. A, Dağlı, Y. (1998). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi II. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuun, Comes Gėza. (1880). Codex Cumanicus: Bibliothecae ad Templum Divi Marci Venetiarum. Budapestini.
• Küçük, Sabahattin (1984). Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım. Ankara: TDK Yayınları.
• Langgut, Dafna. (2017). The Citrus route revealed: from Southeast Asia into the Mediterranean. HortScience 52: 814-822.
• Macit, Muhsin (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nar, Oktay (2016). Yenişehirli İzzet, Hayatı Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni (Metin-İnceleme- Dizin). Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Onay, Ahmet Talât (2007). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (hzl. Cemal Kurnaz). Ankara: Birleşik Yayınevi
• Özen, Mine Esiner (1981). Türkçe’de Kumaş Adları. Tarih Dergisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, S. 33, İstanbul.s. 291-340.
• Saraç, M. Yektâ. (2017). Emrî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr). Erişim Tarihi: 29.08.2021.
• Singh, Bhag (1981). Establishment of first gene sanctuary in India for citrus in Garo Hills. New Delhi: Concept Publishing Company
• Sonneman, Tobby (2012). Lemon A Global History. London: Reaktion Books
• Şehsuvaroğlu, Bedi N. (1970). Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Şemseddin Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî. İkdâm Matbaası: Der-Sa’âdet.
• Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Dîvânı. Grafiker Yayınları. Ankara.
• Şükün, Ziya (1996). Gencîne Güftâr Ferheng-i Ziyâ Farsça-Türkçe Sözlük. C.3. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tanyıldız, Ahmet, M. Büküm (2017). Şemsî Dede Dîvânçesi. Öncü Yayınevi: Ankara.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Simurg Yayınları: İstanbul.
• Tarlan, Ali Nihat (1970). Zatî Divanı, Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, Gazeller Kısmı, C. II, İstanbul: Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Uçar, Metin vd (2017). Tercüme-i Müfredât-ı İbn Baytar. İstanbul: Hayrat Neşriyat Matbaası.
• Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr). Erişim Tarihi: 28.08.2021.
• Yenikale, Ahmet (2012). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Kahramanmaraş: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr). Erişim Tarihi: 19.08.2021.
• Yerasimos, Marianna (2019). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü, Yorumlar ve Sistematik Dizin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yılmaz, Edip, Şimşek, R. (2019). Tezhip ve Tezhip’te Kullanılan Motif ve Teknikler. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 621-630.
• Yılmaz, Kadriye (2017). İbrahim Tırsî ve Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, (www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr). Erişim Tarihi: 19.08.2021.
• Yılmaz, Nilüfer (2019). Kütahyalı Rahîmî Dîvânı Sözlüğü (Gazeller Bölümü): Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Yüksel, Sedit (1972). Sohbetü’l-Esmâr Fuzûlî’nin Değildir. Türkoloji Dergisi. S. 1, C. IV, Ankara, s. 115-137.