16. ASIR OSMANLI ŞAİRLERİNDEN HARÎMÎ’YE AİT OLDUĞU TAHMİN EDİLEN BİR ESER: KIRK HADİS TERCÜMESİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 203 - 246, 31.01.2022

Adem Ceyhan , Hasan Yılmaz

https://doi.org/10.20322/littera.1050117

Cited By: 3

Öz

Kırk hadis ezberlemenin uhrevi mükâfatı hakkındaki İslami rivayetlerden ötürü Hz. Peygamber’e ait belirtilen sayıda veciz sözü derleme, tercüme ve şerh faaliyetleri Arap, Fars ve Türk gibi Müslüman milletlerin edebiyatında asırlar boyunca çok rağbet görmüştür. Türk Edebiyatı tarihinde en eski örneğinin 14. asırda meydana getirildiği bilinen kırk hadis tercüme ve şerhi, 16. yüzyılda kat kat artmış; bu türde otuz dolayında eser yazılmıştır. Anılan asırda bazı edebî şahsiyetlerin birden fazla kırk hadisi çevirdiği bilinmektedir. Kırk hadis tercümesi konusunda eser(ler)i bulunan 16. asır şairlerinden biri de Harîmî mahlasını kullanmış Bosnalı Ali bin Mustafa’dır. Son zamanlarda yapılan ilmî araştırma ve yayınlar, “Türbe Şeyhi” namıyla meşhur Bosnalı Ali Dede’nin (ö. 1598) 17. asır biyografi ve tarih kitaplarında anılanlardan daha çok eserinin olduğunu göstermektedir. Umumiyetle dinî, ahlaki ve irfani konularda yazmayı tercih eden Harîmî’nin Türkçe eserleri mevlid, Hz. Ali vecizeleri, hikmet sözleri, bazı tasavvuf terimleri, nefis terbiyesi, Kur’an’ın faziletleri, nasihatname, mersiye, silsilename gibi tür yahut mevzulara aittir. Onun Arapça, Türkçe, büyüklü-küçüklü yirmi beş dolayında eserinden ikisi kırk hadis tercümesi türündendir. Bu çalışmada Bosnalı Ali Dede’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra meydana getirdiği tahmin edilen bir kırk hadis tercümesi ele alınıp incelenmiş; nihayet söz konusu kitapçığın Latin harflerine ve günümüz Türkçesine aktarılan metni okuyucuların incelemesine arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırk hadis, Harîmî, Bosnalı Ali Dede, tercüme

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed (1418/ 1997). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs, Beyrut.
• Aksoy, Hasan (1997). “Fevrî’nin Manzum Kırk Hadîs Tercümesi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 13-14-15, s. 121-130
• Aras, Gülçin (1997). Nev’î’nin Nevâ-yı Uşşâk ve Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn Adlı Eserleri. Yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Avcı, İsmail (2016). “16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadisi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 16, İstanbul, s.s. 1-32.
• Bağdatlı İsmâil Paşa (1951-55). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, I, nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnülemin Mahmud Kemal, II nşr. İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç, İstanbul.
• Balić, Smail (1992). Das Unbekannte Bosnien, Europas Brücke zur islamischen Welt, Böhlau Verlag Köln Weimar Wien.
• Barutçu, Nevzat (2014). Revâhî’nin Tenvîrü’l-ebsâr isimli Eserinin İncelemesi, Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Brockelmann, Carl (1949). Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden.
• Bulgurcu, Kahraman (2004). Kemalpaşazâde’nin Hadis İlmindeki Yeri (Kırk Hadisler Örneği), Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, yüksek lisans tezi.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1318/1901?). Meşâyih-ı Osmâniyyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli, İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42/1915-1923). Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul.
• Ceyhan, Âdem (2008). “Azmî’nin Kırk Hadis Tercümesi”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divân Edebiyatı Sempozyumu, 27-28 Mayıs, Beykoz Belediyesi, İstanbul, s. 131-156.
• Ceyhan, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 45-58.
• Ceyhan, Âdem v. dğr. (2021). “Harîmî’nin Kırk Arapça Bilgece Sözün Tercümesinden İbaret Bir Eseri: Çihil (Kelimât-ı) Hikmet”, ESTAD- Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1 Şubat, c. 4, Sayı 1, s. 222-251.
• Ceyhan, Âdem v. dğr. (2018). “Lutfî Mahlaslı Bir Şairimizin Manzum Bir Eseri: Nazm-ı Nesr-i Leâl”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, Sayı 1, s.s. 417-462.
• Ceyhan, Âdem v. dğr. (2018). “Mütercimi Bilinmeyen Bir Kırk Hadis Tercümesi: Kırk Dilber”, ESTAD- Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Ağustos, c. 1, Sayı 1, s. 114-153.
• Ceyhan, Âdem (2021). 16. Asır Divan Şairlerinden Sirâcî’nin Manzum Hadis Tercümeleri, Littera Turca, volume 7, Sayı 4, s. 985-1017.
• Ceyhan, Âdem (2015). “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Kırk Hadis Tercümesi”, Erdem Dergisi, Sayı 69, s. 53-72.
• Coşan, M. Esad (1976). “Ahteri’nin Kırk Hadis Kitabı”, İslam, Ocak-Temmuz, Münih. C. 9, Sayı 1-7.
• Dikici, Recep (2012). Ahterî ve Manzûm Kırk Hadîs Tercümesi. Ravza Yay.
• Efe, Zahide (2021). “Mehmed Bosnevî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 25, 1, s. 24-42.
• Enûşe, Hasan (1383/2004). Dânişnâme-i Edeb-i Fârisi, Edeb-i Fârisi Der-Anatoli ve Balkan (1383). Tahran, c. 6.
• Eroğlu, Süleyman (2020). “Sultan III. Muad Dönemi Osmanlı Şark Seferleri’ni İhtiva Eden İki Manzum Tarih: Âsafî’nin Şecâat-nâme’si ve Harîmî’nin Gonca-i Bâğ-ı Murâd’ı” ijhar- International Journal of Humanities and Art Researches- Uluslararası Hakemli İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, yıl 4, Sayı 3, Şubat, s. 53-64.
• Gıynaş, Kâmil Ali (2012). “Hilâlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Turkish Studies, Volume 7, Issue 1, 1133- 1157.
• Gökdemir, Atila (2016). “Lutfî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, Sayı 24, s.s. 83-95.
• Gümüş, Mustafa Yunus v. dğr. (2019). “16. Yüzyıl Şairlerinden Vahdetî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Kalemname, C. 4, Sayı 8, s. 332-358.
• Harîmî, Tercüme-i Kasîde-i Rûhâniyye, Nuruosmaniye Yazma Eser Ktp. nr. 4024, vr. 40b-45b.
• Harîmî, “Çarh” redifli kaside, Berlin Devlet Ktp. Ms. or. quart 1988, vr. 479b-480a.
• İbn Kemâl Paşa (1316/ 1898-99). Resâ’ilü İbn Kemâl. el-Cüz’ü’l-evvel, İstanbul İkdam Matbaası.
• İnehânzâde Mehmet Nâil (1949). Tuhfe-i Nâilî, I-II, Divan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri.
• İpekten, Halûk (1988). v. dğr., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Karahan, Abdülkadir (1991). İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadîs Toplama, Tercüme ve Şerhleri. (1. bs. İstanbul 1954) 2. bs. Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara.
• Kasumović, Ismet (1987). Filozofsko- Sufijska- Učenja Ali- Dede Bošnjaka Doktorska didertacija, Sarajevo.
• Kasumović, Ismet (1994). Ali- Dede Bošnjak- I Njegova, Filozofijsko- Sufijska- Misao, Sarajevo.
• Kâtib Çelebi (1286-87/1869-70). Fezleke-i Kâtib Çelebi, I-II.
• Kâtib Çelebi (1360-62/1941-43), Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Kilisli
• Köksal, M. Fatih (2007). “Yenipazarlı Vâlî’nin Manzum İlk Kırk Hadis Tercümesi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, s. 237-251.
• Köksal, M. Fatih (2015). M. Ali Tanyeri Anısına Makaleler, haz. Hatice Aynur v. dğr. İstanbul, s. 215-230.
• Köse, Semra (2001). Nev’î’nin Nevâ-yı Uşşâk, Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn ve Faslün fî Fazîleti’l-Işk Adlı Eserleri. Yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Muallim Rifat- Şerefeddin Yaltkaya, I-II, İstanbul.
• Mehmed Süreyyâ (1308-15/1891-98). Sicill-i Osmanî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, I-IV, İstanbul.
• Merdümî, Tuhfetü’l-İslâm, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Ktp. O. Ergin, no. 947, vr. 51b-65a
• Metin, Beyazıt Bilge (2016). Sâatî- Terceme-i Hadîs-i Erbaîn, Atatürk Üniversitesi, Doktora tezi, Erzurum.
• Muhammed Emîn el-Muhibbî (1284/1868). Hulâsatü’l-eser fî (terâcimi) a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşer, nşr. Mustafa Vehbî, Kahire, I-IV.
• Mustafa Safâyî Efendi (2005). Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-âsâr min fevâ’idi’l-eş‘âr), haz. Pervin Çapan, Ankara, AKM Yay.
• Münîrî-i Belgrâdî, Silsiletü’l-mukarrebîn ve Menâkıbü’l-müttakîn, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Şehid Ali Paşa Bölümü. nr. 2819.
• Nev‘îzâde Atâyî (2017). Hadâiku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, haz. Suat Donuk, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Ömer bin Mezîd (1982). Mecmû‘atü’n-nezâ’ir, haz. Mustafa Canpolat, Ankara.
• Öztürk, Şeyda (2019). “Rûh-ı Nâtıka Üzerine Yazılmış Bir Tasavvufî Manzume ve Ali Dede Bosnevî’ye Âidiyeti Mes’elesi”, Turkish Academic Research Review TARR Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 31 Aralık, s. 475-503.
• Popovic, Alexandre (tr.) Asma Rashid (1418/ 1997). “The Muslim Culture in The Balkans (16th- 18th Centuries)”, Islamic Studies 36/ 2-3, Islamabad, s. 177-190
• Sever, Ali (2018). “Malkaralı Şair Nev‘î’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesinin Neşri ve Tahlili”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi, Haziran C. 4, S. 1, s. 219-256.
• Sevgi, Ahmet (2001). “Azmî’nin Hadis-i Erbain Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, Sayı 9, s.s. 107-132.
• Sevgi, Ahmet (1991). “Merdümî ve Tuhfetü’l-İslâm’ı”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 6, s. 101-165.
• Sevgi, Ahmet (1993). “Merdümî- Tuhfetü’l-İslâm (Manzum Kırk Ayet ve Kırk Hadis Tercümesi. Konya.
• Sirâcî, (Hadis-i Erbain Tercümesi), Dîvân-ı Sirâcî başında, İÜ Nadir Eserler Ktp. TY 9503, vr. 1b-7a.
• Söylemez, İdris (2017). Türk-İslam Edebiyatında Manzum Kırk Hadisler. Doktora tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullah, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Ayasofya, no. 1860, vr. 44a-56a.
• The Encyclopaedia of Islam, Three, 2011/ 4, Leiden 2011.
• Türkmen, Nihal Çağman (2019). Ali Dede Bosnevî, Hayatı, Eserleri ve Fezâ’ilü’l-cihâd’ı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Yüksek lisans tezi.