TÜRK EDEBİYATINDA ELİF-NÂMELER VE SEYYİD NEVRUZ’UN ELİF-NÂMESİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 1870 - 1891, 31.07.2022

Ramazan Çelik

https://doi.org/10.20322/littera.1089871

Cited By: 2

Öz

Seyyid Nevruz XIX. yüzyılda yaşayan mutasavvıf şairlerdendir. Bibliyografik kaynaklarda şair hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılmamıştır. Şaire dair bilgiler eserlerinden elde edilmiştir. Sözlü kültürden derlenen şiirleriyle bilinen üç eserindeki bilgilerden Bektaşî inancının temsilcisi olduğu anlaşılmaktadır. Eserlerinde dinî-tasavvufî konular, didaktikî unsurlar, Hz. Ali, On İki İmam ve Hacı Bektaş-ı Veli sevgisi ön plandadır. Şiirini, Bektaşî inancı etkisindeki tasavvuf düşüncesini yaymak için araç olarak kullanmıştır. Arapça ve Farsçaya vakıf olduğu görülmektedir. Hem hece hem de aruz ölçüsü ile şiirler yazmıştır. Müellif hattı ile kaleme alınmış üç önemli eseri, mesnevi nazım şekli ile yazılmıştır. Bu eserlerinden Velâyet-nâme-i İbrâhîm Edhem’de bir de elif-nâme bulunmaktadır.
Elif-nâmeler, şairlerin sanat kabiliyetlerini sergiledikleri edebî mahsullerdendir. Divan ve halk edebiyatının müşterek ürünleridir. Bu türde, Arap alfabesindeki elif harfinden başlayıp ye’ye kadar olan harfleri mısra başında ya da sonunda kullanarak şiir yazmak esastır. Türk edebiyatında yüzün üzerinde elif-nâme yazılmıştır. Seyyid Nevruz da bu türde eser veren sanatçılardandır. Nevruz’un elif-nâmesi bazı şekil ve muhteva özellikleri bakımından bilinen örneklerden farklılık arz eder. Bu makalede, Türk edebiyatındaki elif-nâmeler hakkında bilgi verilecek ardından Adanalı Seyyid Nevruz’un hayatı, eserleri ve özellikle de elif-nâmesi üzerinde durulacaktır. Nevruz’un elif-nâmesi vezin, nazım şekli, muhteva, dil ve üslup açısından incelenip çeviri yazı ile verilecektir. Muhteva, dil ve üslup değerlendirmesi metinden örneklerle de desteklenecektir. Bu çalışma ile tasavvuf kültürünün yansımalarını barındıran bir elif-nâme örneği verilerek türün bilinen örneklerinin zenginleşmesine katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Seyyid Nevruz, elif-nâme, harfler, tasavvuf, şiir

Kaynakça

• Ali Baba Rûmî (1321). Kitâb-ı Dürrü’l-Fu’âd ve’ş-Şeyhü’l-İrşâd. Marmara Üniversitesi Kütüphanesi. Nadir Eserler Bölümü. No: Yz0031 ve Yz0065.
• Altuntaş, Halil ve Şahin, Muzaffer (2011). Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: DİB Yayınları.
• Arat, Reşid Rahmeti (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Basımevi.
• Arslan, Mehmet (2017). “Mihrî Hâtun Divanı’nda Sanatlı Manzumeler”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu,Bildiriler, (21-23 Nisan 2017). Amasya: 23-38.
• Batislam, H. Dilek (2021). “Lisân-ı Pepegî (Kekeme Dili) ile Yazılmış Bir Elifnâme Örneği”. Littera Turca, 7(4): 964-976. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1854503 [erişim tarihi: 15.01.2022]
• Celep, Özlem (2013). Halk Şiirinde Elifnâme Söyleme Geleneği ve Elifnâmelerde Eğitim Unsurları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çelebioğlu, Âmil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
• Çelik, Ramazan (2019). “Adanalı Seyyid Nevrûz’un Hayatı, Sanatı ve Velâyetnâme-i İbrâhîm Edhem Adlı Eseri”. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (USBK), Bildiriler Kitabı, (7-9 Kasım 2019). Gümüşhane: 213-232.
• Çetin, İsmet (1992). “Elifnâmeler ve Sefil Ali‟nin Bir Elifnâmesi”. Millî Folklor, 16: 39-43.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2015). Âşıkların Dilinden Dede Garkın. Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2016). “Dedekargın Aşireti ve Nevruz’dan Sıdkî’ya”. Yeniceli Âşık Sıdkî Baba ve Popülerlik Çerçevesinde Kültür-Sanat Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, (13-14-15 Ekim 2016). Mersin: 333-352.
• Demirel, Mustafa (1996). “Aşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”. Bilig, 3: 202-246.
• Dilçin, Cem (2000). Örnekleriyle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Gökçimen, Ahmet (2010). “Türkmen Edebiyatında Elifname”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43: 105-120.
• Güvenç, A. Özgür (2013). “Latin Alfabesine Göre Ortaya Konan Elifnameler Üzerine”, Turkish Studies, 8/13: 1003-1016. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=5754 [erişim tarihi: 20.01.2022]
• Güzel, Abdurrahman ve Torun, Ali (2003). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Harmancı, Meriç (2018). “Alfabe Öğretiminde Değerler Eğitimi: Kaygusuz Abdal’ın Elifnâme Örneği”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21: 279-298.
• İsmail b. Muhammed Aclûnî (1351). Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-ilbâs Amme’ştehera Mine’l-ehâdîsi Alâ Elsineti’n-nâs (C. 2).
• Kaçar, Burhan (1997). “Türk Edebiyatında Elif-nameler”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I., Bildiriler Kitabı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 307-316.
• Kaplan, Hasan. (2018). “Münîrî’nin Şiirlerinde Harf Simgeciliği ve Şairin Elif-nâmesi”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni, Bildiriler Kitabı, (4-6 Ekim 2018). Amasya: 177-208.
• Kaplan, Hasan (2020). “Bir Divandaki Elif-Nâmeler Ne Kadar Yanlış Okunabilir?”. Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürke Armağan. ed. İsa Kalaycı ve Gökhan Kalmış. Ankara: Gazi Kitabevi. 27-68.
• Kaya, Doğan (2014). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılınç, Aziz (2012). “Mana Medeniyetinin Bir Meyvesi: Elifname”. 2. İslami Türk Edebiyatı Sempozyumu,Bildiriler, İstanbul: 217-224. http://isamveri.org/pdfdrg/D236234/2015/2015_KILINCA.pdf [erişim tarihi: 25.01.2022]
• Kınay, Nilay (2013). “Bir Edebî Tarz Örneği Olarak Sâdık Kemâlî’nin Elif-Nâmeleri”. Turkish Studies, 8/13: 1205-1213. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=5840 [erişim tarihi: 27.01.2022]
• Kiraz, Seydi (2018). Süleyman Giryânî Necmü’l-Kulûb (İnceleme-Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kurnaz, Cemal (2013). “Hatıraların Işığında Hocam Âmil Çelebioğlu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10: 79-88.
• Nevrûz b. İsâ Adanavî (1232). Velâyet-nâme-i İbrâhîm Edhem. Millî Kütüphane. Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi. No. 06 Hk 5044/3.
• Özcan, Hüseyin (2015). “Hataî’nin Elifnâme Şeklinde Yazdığı Düvazdeh”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 76: 191-204.
• Özkan, F. Hakan (2012). “Kaygusuz Abdal’ın Elifnâme’si”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 64: 185-198.
• Öztoprak, Nihat (2006a). “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnâmeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 35: 135-167.
• Öztoprak, Nihat (2006b). “Elifnâme Yazma Geleneğine Göre Fuzûlî’nin Elifnâmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Uluslar Arası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat Öğretimi ve Deyişbilim Yazıları. İstanbul: Pegem A Yay. 327-336.
• Öztoprak, Nihat (2009). “Elifnâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”. Atatürk Üniversitesi Uluslar Arası Türklük Bilgisi Sempozyumu, Bildiriler 2 (K-Z), (25-27 Nisan 2007), Erzurum: 817-829.
• Öztürk, Nuran (2012). “Elifnâme ve Nidâi’nin Elifnâmesi”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu, Bildiriler, (20-22 Ekim 2011). Adana: 173-183.
• Sünger, Ercan (2004). Fakîh: Hayatı, Eserleri, Divanı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Taşkesenlioğlu, Lokman (2017). “Divan Edebiyatında Elifnâmeler ve Bilinmeyen İki Elifnâme Örneği: Memi Can Saruhânî ve Ömer Karîbî Elifnâmeleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (TAED) 58: 159-202.
• Tirmizi. el-Caimu’s-Sahih. Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir, C. 5. Merkez-i İttilaat ve Medarik-i İslami.
• Tökel, Dursun Ali (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece Yayınları.
• Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yayınları.
• Yardımcı, Mehmet (1999). Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri Âşık Şiiri Tekke Şiiri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Yenikale, Ahmet (2020). “Ahmed Kuddûsî’nin Elifnâmeleri ve Dil İçi Çevirileri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1): 195-210.
• Yıldızhan, Hüseyin (2014). Nevrûz bin İsâ Adanavî Manzûme-i Kıssa-i Kerbelâ İnceleme-Çeviri yazı-Sözlük-Tıpkıbasım. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.