18. YÜZYILDA YAZILMIŞ BİR NASİHATNÂME: KEFEVÎZÂDE MEHMED ÂDİL’İN NESÂİH-İ CÜNDİYYE’Sİ

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 886 - 924, 31.10.2022

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.1169418

Öz

Klasik Türk edebiyatı metin türlerinden biri nasihatnâmelerdir. Türk edebiyatının meşhur kitapları arasında yer alan pek çok nasihatnâme vardır. Bu ünlü kitapların yanı sıra yazma eser kütüphanelerinde, henüz gün yüzüne çıkmamış nasihatnâmeler de bulunmaktadır. Araştırmacılar tarafından son dönemde pek çok nasihatnâme örneği tespit edilip ilim âlemiyle paylaşılmıştır. Kefevîzâde Mehmed Âdil Efendi’nin Nesâih-i Cündiyye’si bu tarz bir eserdir. Nesâih-i Cündiyye, Ankara Milli Kütüphane 06 Hk 3752 numarada kayıtlı mecmuada yer almaktadır. Yazımı 1208 yılı Safer ayının son gününde (6 Ekim 1793) tamamlanmıştır. Askerî nasihatnâme türüne girmektedir. Orduya mensup bir kişinin halkın selamet, dirlik ve düzeni için uyması gereken öğütleri içermektedir. Müellifi, nasihatlerini somutlaştırmak ve anlatımı süslemek için âyet-i kerîme, hadîs-i şerîf, hikâye, manzume ve kelamıkibarlardan yararlanmıştır. Kelamıkibarlar içerisinde en çok Hz. Ali’nin vecizelerine yer vermiştir. Arapça ve Farsça iktibasları nazmen Türkçeye tercüme etmiştir. Askerlere sır saklamak, devlet yöneticilerini sevmek, cömertlik, takva sahibi olmak, maiyetindekileri tanımak, bilgili ve akıllı danışmanlar istihdam etmek ve sabırlı olmak öğütlerini vermiştir. Savaş esnasında okunması gereken duaları da bildirmiştir. Nesâih-i Cündiyye’nin dili ağır, üslubu süslüdür. Dil varlığının ağırlıklı olarak Arapça ve Farsça kelimelerden örülü olması dilini ağır kılmıştır. Arapça, Farsça ve Türkçe manzum ve mensur iktibaslar, seci ve uzun cümleler üslubunu tumturaklı hale getirmiştir. Nesâih-i Cündiyye çok sayıda Türkçe arkaik kelime ve ek ihtiva etmesi yönüyle 18. yüzyıl Osmanlı Türkçesi dil çalışmaları için önemli veriler sunmaktadır. Bu makalede Kefevîzâde Mehmed Âdil’in Nesâih-i Cündiyye’sinin şekil ve muhteva incelemesinin neticeleri verilmiş, Nesâih-i Cündiyye’nin çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

nasihatname, nesaih-i cündiyye, kefevizade mehmed adil, 18. yüzyıl

An Advice Book Written in The 18th Century: The Nesâih-i Cündiyye of Kefevizâde Mehmed Âdil

Öz

One of the text types of classical Turkish literature is advice book. There are many advice books, which are among the famous books of Turkish literature. In addition to these famous books, there are also advice books that have not yet come to light in the manuscript libraries. Recently, many examples of advice book have been identified by researchers and shared with the scientific community. Kefevîzâde Mehmed Âdil Efendi's Nesâih-i Cündiyye is such a work. Nesâih-i Cündiyye is located in the majmua registered at Ankara National Library number 06 Hk 3752. Its writing was completed on the last day of Safar in 1208 (6 October 1793). It falls under the military advice book type. It contains the advice that a member of the army should follow for the safety, security and order of the people. The author used verses, hadiths, stories, poems and kalamikibars to embody his advice and embellish the narrative. Among the kalamikibars, he mostly included Hz. Ali's aphorisms. He translated Arabic and Persian quotations into Turkish as poetry. To the soldiers he gave advice to keep secrets, to love state administrators, to be generous, to have piety, to know his entourage, to employ knowledgeable and intelligent advisors, and to be patient. He also reported the prayers that should be read during the war. The language of Nesâih-i Cündiyya is heavy and its style is ornate. The fact that the language existence is mainly composed of Arabic and Persian words has made the language heavy. Arabic, Persian and Turkish verse and prose quotations, succinct and long sentences made his style grandiose. Nesâih-i Cündiyye provides important data for 18th century Ottoman Turkish language studies as it contains a large number of Turkish archaic words and suffixes. In this article, the results of the form and content analysis of Kefevîzâde Mehmed Âdil's Nesâih-i Cündiyye are given, and the translated text of Nesâih-i Cündiyye is shared with the scientific community.

Anahtar Kelimeler

Advice Book, kefevizâde Mehmed Adil, nesaih-i cündiyye, 18. century

Kaynakça

• Ak, Murat (2018). “Osmanlı’nın Son Döneminde Manzum Bir Nasihat-nâme: Maksûd-ı Nasihat”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi Cilt IV Sayı 2: 165-170.
• Ak, Murat Ak (2018). Osmanlı’nın Son Döneminde Manzum Bir Nasihat-nâme: Maksûd-ı Nasihat. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Alper, Kadir (2014). “Türk Nasihat Geleneğinden Bir Örnek: Risale-i Pend-i Âşıkân”. Turkish Studies Volume 9/5: 211-232.
• Altınova, Mehmet (2021). “Müellifi Bilinmeyen Bir Nasihatnâme: Nasîhat ve İbret Mine’d-dünyâ”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature Cilt 7, Sayı 2 Bahar: 220-242.
• Ay, Kerem (2018). Bir Nasihatnâme Örneği Olarak Ali b. Mahmud’un Umûr-ı Ahvâl-i Sefer Adlı Eseri: Tahlil ve Metin. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Aydoğan, Tuğba (2011). “Bektaşi Şairi Âşık Sıdkî Baba’nın Nasihatnâmesi”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 9, Sayı 2: 290-302.
• Aykanat, Timuçin (2017). “Pendnâme-i Za‘îfî”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 60: 95-112.
• Başçetin, Mustafa Yasin ve Kolcu, Yasemin (2020). “Osmanlı Nasîhat-Nâme geleneğinin son halkalarından biri: Mehmed Necmeddîn’in Pend-i Necmeddîn isimli manzûm nasîhat-nâmesi”. Turkish Studies Volume 15/2: 753-791.
• Belen, Maksut (2011). “XVI. Yüzyıl Nasihatnâmelerinden Seçkin Bir Örnek: Hızrî’nin Âb-ı Hayât Mesnevisi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi XI/1 Yaz: 99-106.
• Benli, Şeyma (2020). “Dört Dörtlük Öğütler: Dört Sayısı Üzerine Kurulmuş Türkçe Mensur Nasihatnâmelerin Mukayesesi ve Kâtip Ali Efendi’nin Pendnâmesi”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi C. 4 S. 4: 1069-1092.
• Birlik, Dilek (2001). Bâlî’nin Bahru’n-nasayih’i (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ceyhan, Âdem (2020). “Harputlu Ömer Naîmî’nin İslâmî Bilgi ve Öğüt Veren Bir Nasihatnâmesi: Manzûme-i Naîmiyye”. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi C. 3 S. 2: 381-486.
• Ceyhan, Âdem (2021). “Harputlu Yusuf Şükri’nin Nesâyıh(Nasihatlar)’ı –Günümüz Türkçesiyle-” Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature Cilt 7, Sayı 3: 577-621.
• Ceyhan, Âdem ve Yılmaz, Hasan (2021). “Harîmî‟nin Kaside Şeklinde Bir Nasihatnâmesi: Kasîde-i Levâyih-i Nesâyih”. MECMUA Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi Yıl 6 Sayı 12: 1-23.
• Ceyhan, Âdem, Aydoğan, Tuğba, Cırcır Hilal (2015). “Harputlu Yûsuf Şükrî’nin Nesâyih (Nasihatlar)i”, Sûfî Araştırmaları, Kış 2016, C. 7, Sayı 13: 1-46.
• Çakır, Mustafa Sefa (2020). “Osmanlı’nın Son Dönem Âlimlerinden Harputlu Ömer Na'îmî Efendi ve Manzûme-i Na'îmiyye Adlı Nasihatnâmesi”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 7/18: 265-291.
• Çınar, Bekir (2014). “Mantikî’nin Nasihatnâme’si”. TÜBAR XXXV Bahar: 85-98.
• Delice, Gönül (2016). “Pend-nâme-i Askerî”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature Cilt 2, Sayı 3 Yaz: 113-128.
• Dikmen, Melek ve Çetin, Kamile (2015). “Oğula Hitaben Yazılmış Bir Nasihatnâme: Harputlu Ömer Naim ve Manzume-i Na‘îmiyyesi”. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu, Elazığ 14-16 Mayıs 2015 Bildiriler Kitabı: 423-437.
• Donuk, Suat (2022). “Kefevî-zâde Mehmed Âdil, Mecmuası ve Şiirleri”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature Cilt 8, Sayı 2 Bahar: 1604-1641.
• Efe, Zahide. “ÂDİL”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adil [erişim tarihi: 22.02.2022].
• Ekinci, Ramazan (2012). “16. Asırda Yazılmış Mensur Bir Nasihatnâme: Abdülkerim bin Mehmed’in Nesâyihü’l-ebrâr’ı”. Turkish Studies Volume 7/2 Spring: 423-441.
• Gündoğdu, Ebubekir (1997). Divan-ı Salih Çelebi ve Dürer-i Nesayih Tenkidli Metin-İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• İmamoğlu, Fatma (2018). Muhammed Zahrî Efendi’nin Miftâh-ı Pend Adlı Eseri ve Osmanlı Dönemi Pendname Geleneği İçerisindeki Yeri (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Karasu, Büşra (2022). “Beşiktaşlı Yahya Efendi Adına Kayıtlı Manzum Bir Nasihatnâme”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi Cilt 9, Sayı 23 Mart: 1-18.
• Kaya Yiğit, Bilge (2015). “Süleyman Penâhî’nin Nasihatnâmesi”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 2 Sayı 3: 105-133.
• Kaya, İbrahim (2010). “Kemal Paşazade’nin Pendname’si”. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 7 Sayı 2: 65-79.
• Kiremitçi, Ferdi (2009). Muhammed Şerîfî’nin Hayatı, Edebi Kişiliği, Eğitim Anlayışı ve Pend-i Gülistan Adlı Eseri (İnceleme- Tenkitli Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Kiremitçi, Ferdi (2017). “Klasik Türk Edebiyatı Manzum Nasihatnâme Geleneğinin Son Hacimli Örneği: Muhammed Şerîfî ve Pend-i Gülistan Mesnevisi”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt 8 Sayı 19: 176-206.
• Koyuncu, Zeynep (2017). Hakkânî’nin Manzume-i Nasaih Ala Meşrebi’t-tasavvuf Adlı Mesnevisi (İnceleme- Tenkitli Metin- Sadeleştirme). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Kuru, Esra (2014). “Şeyh Ahmed İlâhî ve Pend-nâme’si”. Turkish Studies Volume 9/9: 771-784.
• Kutlar Oğuz, Fatma Sabiha. “ÂDİL, Şâh Tahmâsb, Şâh Tahmâs”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adil-sah-tahmasb-sah-tahmas [erişim tarihi: 18.08.2022].
• Mehmet, Arslan (1994). Pendnâme-i Zarîfî. Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Mermutlu, M. Sait (1996). Ahmed Mürşidî’nin Pendnâmesi. Yüksek Lisans Tezi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi.
• Mermutlu, M. Sait (2012). Diyarbekirli Ahmed Mürşidî Pendnâme. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Özyurt, Salih (2021). “Revânî’nin Câmiü’n-nesayih’i”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 70: 225-243.
• Özyurt, Salih (2021). Revânî’nin Câmi‘u’n-nesayih Adlı Eserinin Terminolojik İncelemesi (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Pala, İskender, “Nasihatnâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nasihatnâme [erişim tarihi: 18.08.2022].
• Parlakkılıç Mucan, Ayşe (2020). Türk İslam Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler ve Urlalı Yakub Oğlu Hüseyin’in Miftâh-ı Cennet’i. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Pehlivan, Elif (2001). Nasihat-nâme Şeyh Eşref b. Ahmed. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sona, Fatih (2017). “Çerkeşşeyhi-zâde Muhammed Tevfîk Efendi’nin Nasihatnâmesi” Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyum Bildirileri. Çankırı: Yenigün Yayıncılık.
• Sönmez, Faruk (2021). “Hayriyye ve Lutfiyye Tesirinde Yazılmış Bir Mesnevi: Kilisli Hâmî’nin Nasihat-nâme’si”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 Haziran: 104-121.
• Söylemez, Hasan (2020). Hüsrev-zâde Ömer Sabrî’nin Nasihat-nâmesi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Topal, Yakup (2000). “Pendnâmeler ve Ahmed Zarîfî Baba’nın Pendnâmesi”. EKEV Akademi Dergisi Cilt 2, Sayı 3 Kasım: 129-137.
• Tuğluk, Mehmet Emin (2018). “Kâdirî Muhyiddin ve Manzum Nasihat-nâmesi”. Sosyal Bilimler Dergisi Yıl 5 Sayı 25 Temmuz: 577-608.
• Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî. (hzl.) Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Türkyılmaz, Yunus (2009). Kemalpaşazâde’nin Nesâih Adlı Eserinin Transkribi ve Felsefi Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Uğur, Ahmet (2022). “Oflu Bilal Efendi’nin Manzum Nasihatnâmesi”. Edebi Eleştiri Dergisi Cilt 6, Sayı 1: 152-170.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Turkish Studies Volume 3/6 Fall: 1-46.
• Yalçınkaya, Mehmet Akif (2019). “16.Yüzyıla Ait Mensur Bir Nasihatnâme: Za'îfî’nin Kitâb-ı Sabru'l-Mesâyib’i”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi C. 3 S. 1: 104-119.
• Yeniterzi, Emine (2013). “Nasihat-nâme-i Sâfî”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi Sayı 10: 425-446.
• Yıldız, Alim (2002). “İbrahim Gülşenî’nin Pendnâmesi”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı XVI İzmir: 57-95.
• Yıldız, Alim (2015). “Şemseddin Sivasî’nin Bilinmeyen Bir Eseri: Pendnâme”. ERDEM Dergisi 69: 101-112.