Ahmed Hayâtî Efendi’nin “Şerhü Tuhfeti’l-Manzûmeti’d-Dürriyye fî-Lügati’l-Fârisiyye ve’d-Deriyye” isimli Tuhfe-i Vehbî Şerhi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 1043 - 1076, 31.10.2022

Özlem Şahin

https://doi.org/10.20322/littera.1175950

Öz

15. yüzyılla birlikte örnekleriyle karşılaştığımız manzum sözlükler sıbyân olarak nitelendirilen çocuklara yabancı dilleri öğretmek amacıyla kaleme alınan hacmi küçük, ezberi kolay eserlerdir. Manzum sözlükler sıbyân mekteplerinde, tekke ve dergâhlarda okutulmuştur. Daha çok Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe şeklinde karşımıza çıkan bu sözlükler Boşnakça, Fransızca, Rumca, Almanca gibi çok çeşitli dillerde kaleme alınmıştır. Eğlenceli olması ve kolay ezberlenmesiyle çocukların baş ucu kitabı olan bu sözlükler sadece kelime öğretmekle kalmamış, fesahat ve belagat öğretiminin yanı sıra bitki, hayvan isimleri, astronomi, tıp, beden unsurları, yeme-içme gibi çok çeşitli konularda eğitime katkı sağlamıştır. Çocuklar için yazılan manzum sözlüklere ilmî metotlarla şerh çalışmaları yapılmış böylece manzum sözlükler akademik zemine taşınmıştır. 1783 yılında Sünbülzâde Vehbî tarafından çocuklara Farsça öğretmek amacıyla yazılan Tuhfe-yi Vehbî döneminde çokça okunmuş ve rağbet görmüş bir sözlüktür. Sözlüğe çeşitli şerhler yapılmıştır. Çalışma konumuz olan Tuhfe-i Vehbî şerhi 1792’de döneminin ünlü ilim adamlarından Elbistanlı Ahmed Hayâtî (ö.1814) tarafından kaleme alınmıştır. “Şerhü Tuhfeti’l-Manzûmeti’d-Dürriyye fî-Lügati’l-Fârisiyye ve’d-Deriyye” tam adını taşıyan Tuhfe-yi Vehbî Şerhi, medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. Çalışmamızda ilk olarak manzum sözlük ve şerhlerine değinildikten sonra Ahmed Hayâtî Efendi’nin hayatı, eserleri ve edebî kişiliği hakkında bilgiler verilmiş, eser nüshalarının tavsifi ve şeceresi anlatılarak şârihin şerh metodu maddeler hâlinde açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manzum sözlük, manzum sözlük şerhi, şerh metodu, Tuhfe-i Vehbî, Ahmed Hayâtî Efendi

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• Altuner, Nuran (2005). “Şâhin-Zâde El-Mar’aşî ‘Şeyh ‘Alî Dilkesîr’in Tuhfetü’l-Vüzerâ’ Adlı Eserinin Tanıtımı”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu. 143-153.
• Akpınar, Cemil (1998). “Ahmed Hayâtî”. TDV İslam Ansiklopedisi c. XVII: 14-16.
• Alparslan, Selda (2013). Şerhü Tuhfeti’l-Manzûmeti’d-Dürriyye fî-Lügati’l-Fârsiyye ve’d-Deriyye: Bir Sözlük Denemesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Barlak, Eyup (2020). Abdülkadir bin Ömer el-Bağdadî’nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî’si: İnceleme-tenkitli metin-sözlük-tıpkıbasım. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Ceyhan, Adem (2007). “Yayaköylü Ahmed Reşid Efendi’nin Nuhbe-i Vehbi Şerhi.” Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarih Sempozyumu Bildirileri 6-7 Eylül 2007: 116-135. .