Zafer-nâme of Mustafa Nedîm

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 30, 31.01.2023

Hasan Akgül

https://doi.org/10.20322/littera.1170946

Öz

Sultan II. Mustafa, who was enthroned in the Ottoman Empire, which was in the period of stagnation, could not change this situation despite all his efforts and even took it backwards. During his reign, Sultan II. Mustafa made three great expeditions to Austria at the head of the army. Although he was victorious in two of these expeditions, he could not prevent the Ottoman Empire from entering the period of decline. Mustafa Nedim, who has no information about his life in biographical sources, also participated in the I. Austrian Expedition organized by Sultan Mustafa as a secret clerk. Mustafa Nedim, who wrote this expedition concisely in verse from the beginning to the end, created the work called Zafer-nâme. The only identified copy of the work, which started with the title "Zafer-nâme-i Gazi Sultan Mustafa Hân bin Ebu Feth-i Sânî Gâzî Sultan Mehemmed Hân-ı Râbiʽ", is registered at the Nation Library Ali Emiri Manzum number 1343. In this study, the work that has not been studied until now has been introduced. One of the remarkable features of Zafer-name is that the names of all the ranges where the army passed and stayed on the way to and from the expedition were written. The current names and locations of these ranges are determined and indicated in the footnotes. In the introduction part of our study, the events of the Sultan II. Mustafa period are briefly mentioned. Then, introductory general information about Zafer-name is given. After that, the information obtained from Zafer-nâme about the author of the work was shared, and the reason for writing the work and the date of its writing were given. Afterwards, the work was evaluated in terms of form and content. Finally, the study was concluded by giving the transcriptioned text of the work.

Anahtar Kelimeler

Zafer-nâme, Mustafa Nedim, Sultan II. Mustafa, Manzum Tarih

MUSTAFA NEDÎM’İN ZAFER-NÂME’Sİ

Öz

Duraklama döneminde bulunan Osmanlı Devleti’nde, tahta oturan II. Mustafa da bütün çabalarına rağmen devletin kötü durumunu değiştirememiştir. Sultan Mustafa, padişahlığı süresince ordunun başında Avusturya üzerine üç büyük sefere çıkmıştır. Bu seferlerden ikisinden galip ayrılmasına rağmen Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemine girmesini engelleyememiştir. Hayatı hakkında biyografik kaynaklarda bilgi bulunmayan Mustafa Nedîm de sır kâtibi olarak Sultan II. Mustafa’nın düzenlediği I. Avusturya Seferi’ne katılmıştır. Bu seferi başlangıçtan sona kadar muhtasar bir şekilde manzum tarzda kaleme alan Mustafa Nedîm, Zafer-nâme adlı eseri vücuda getirmiştir. "Zafer-nâme-i Gazi Sultan Mustafa Hân bin Ebu Feth-i Sânî Gâzî Sultan Mehemmed Hân-ı Râbiʽ" başlığıyla başlayan eserin tespit edilen tek nüshası Millet Kütüphanesi Ali Emiri Efendi Manzum 1343 numarada kayıtlıdır. Çalışmamızda Mustafa Nedîm’in kaleme aldığı bu zafer-nâme, şekil ve muhteva bakımından tanıtılmıştır. Zafer-nâme’nin dikkat çeken özelliklerinden biri ordunun, sefere gidiş ve seferden dönüş güzergâhlarında geçtiği ve konakladığı bütün menzil adlarının yazılmış olmasıdır. Bu menzillerin bugünkü adları ve konumları tespit edilip dipnotlarda belirtilmiştir. Çalışmamızın giriş bölümünde, Sultan II. Mustafa döneminde gelişen olaylara muhtasar bir şekilde değinilmiştir. Daha sonra Zafer-nâme hakkında tanıtıcı mahiyette genel bilgiler verilmiştir. Bundan sonra da eserin müellifi hakkında Zafer-nâme’den elde edilen bilgiler paylaşılarak eserin yazılış sebebi ve yazılış tarihi verilmiştir. Akabinde eserin şekil ve muhteva bakımından değerlendirilmesi yapılmıştır. Son olarak eserin transkripsiyonlu metni verilerek çalışma bitirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zafer-nâme, Mustafa Nedim, Sultan II. Mustafa, Manzum Tarih.

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Beliğ, Nuhbetu’l-asar li-Zeyli Zubdetu’l-Eş’ar, Ankara:AKM Yay.
• Acaroğlu, M. Türker (2006). Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Açık, Turan (2021). “Şehirköy: Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehir Hükmünde Köyler”. History Studies, 13(1): 51- 68.
• Afyoncu, Erhan (2006). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu C.I. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî yahud Tezkere-i Meşâhîr-i Osmânî. C.II. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Altı, Aziz (2020). "Osmanlı Devleti’nde Yırtıcı ve Yabani Hayvanlar İçin İhdas Edilmiş Bir Kurum: Arslanhane". KARE, 0(10): 120-139.
• Altunan, Sema (2006). "XVII. Yüzyıl Sonlarında İstanbul-Edirne Arasındaki Menziller ve Bazı Menzilkeş Köyler". Tarih Araştırmaları Dergisi, 25(39): 75-99.
• Ayaz, Fatih Yahya (2009). “Sır Kâtibi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.37. Ankara: TDV Yay. 116-117.
• Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KTB Yay.
• Banarlı Nihad Sami (1939). "Ahmedî ve Dasitan-ı Tevarih-i Mülûk-i Âl-i Osman". Türkiyat Mecmuası 6:49-176.
• Bayrak, M., Orhan, (2002). Osmanlı Tarihi Yazarları. İstanbul: Milenyum Yay.
• Beşenk, Gamze (2022). “Sır Kâtibi Mustafa Nedim Ağa ve Zafernâme-i Gâzî Sultan Mustafa Han”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 47:765-812.
• Bıyık, Ömer (2015). “1652-53 Tarihli Şerʽiye Sicili'ne Göre Temeşvar”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 12(45): 233-251.
• Bursalı, M. Tahir (2000). Osmanlı Muellifleri. C.1, Ankara: Bizim Büro Yay.
• Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latifî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nüzemâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yay.
• Coşkun, Ali, Y. Karaca, A. Özkılınç, A. Sivridağ, N. Yekeler, V. Atik (2020). Kaynaklarıyla Osmanlı Coğrafyası Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayınları.
• Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayi Efendi, Nuhbetu’l-asar min fevaidi’l eş’ar, Ankara; AKM Yay.
• Devellioğlu, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkce Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem (1983). Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK. Yay.
• Dilçin, Cem (2013). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK. Yay
• Erden, Merve Tuba (2018). Umdetü’l-Hakayık 4. Cilt Transkripsiyonu. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Gökpınar, Bekir (2020). "Kutsal İttifak Savaşları Sırasında Sofya-Belgrad Arasında Eşkıyalık ve Asayiş Olayları (1683-1699)". Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(63): 273-288.
• Gökpınar, Bekir (2019). "Osmanlı Macaristan’ında Son Kale: Temeşvar’ın Osmanlı Hakimiyetinden Çıkması (1716)". Osmanlı Araştırmaları, 54 (54): 199-240.
• Gül, Selma (2014). "Davutpaşa Sahrası ve İçinde Bulunan Başlıca Yapılar". Tarih ve Uygarlık Dergisi, 0(6): 2-14.
• Hocaoğlu, Beycan (2016). "Varna İlinde İsmi Değiştirilen Türkçe Yerleşme Adları". Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2:73-92.
• İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.
• İpekten, Haluk (2005). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Ali, Kunhu'l-ahbar’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.
• İsen, Mustafa vd., (2011), Şair Tezkireleri, Ankara; Grafiker Yay.
• Karahan, Ali (2021). "Tuna Nehri ve Kıyılarındaki Yerleşim Yerleri Hakkında XVIII. Yüzyılın Sonlarında Kaleme Alınan Bir Risale (Değerlendirme ve Çeviri Metin)". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 45: 1-34.
• Köç, Ahmet (2016). " XVIII. yüzyılda Ortakol Yol Sistemi Üzerindeki Halkalıpınar Menziline Palanka İnşası ve Yaşanan Sorunlar ". III. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-26 Mayıs 2015). ed. Zafer Gölen- Abidin Temizer. Bükreş: Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları 167-196.
• Levend, Agah Sırrı (2000). Gazavât-nâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavât-nâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Mehmed, Halmi (2017). Osmanlı Döneminde Bulgaristan’da Tasavvufi Hayat. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Mustafa Nedim. Zafer-nâme. Millet Kütüphanesi. A. Emirî Efendi. No.1343.
• Özcan, Abdülkadir (2020). “Mustafa II”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.31. Ankara: TDV Yay. 275-280.
• Özcan, Abdülkadir (2000). Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Özkan, Ayşe (2011). "Kanlıca Konferansı Sonrasında Müslümanların Sırbistan’dan Çıkarılmaları ve Osmanlı Devleti’nin Sırbistan’dan Çekilişi (1862-1867)". Gazi Akademik Bakış 5(9): 123-138.
• Öztürk, Necdet (2015). İmparatorluk Tarihinin Kalemli Muhafızları Osmanlı Tarihçileri-Ahmedi’den Ahmed Refik’e-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Parlatır, İsmail (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• Redhouse, Sir James W. (2006). Turkish And English Lexion, İstanbul: Çağrı Yay.
• Sarıcaoğlu, Fikret (2009). “Sır Kâtibi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.37. Ankara: TDV Yay. 117-118.
• Selçuk, Hava (2012). "Vidin’de Toplumsal Hayat: 13 Numaralı Şerʽiye Siciline Göre (1698-1699)". Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi,14:27-46.
• Serdaroğlu, Murat (2018). "H.974/M.1566 Tarihli Tahrir Defterlerine Göre Lipova Sancağı". Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3: 307-319.
• Serdaroğlu, Murat (2019). XVI. Yüzyılda Osmanlı Hakimiyetinde Tımışvar Sancağı. Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Sevinç, Tahir (2011). "1695 Sakız Seferi’nde Organizasyon ve Lojistik". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21: 59-79.
• Sezen, Tahir (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Başkanlığı Yay.
• Şemseddin Sami, (2010). Kamus-ı Türki, İstanbu: Çağrı Yay.
• Yılmaz, Kâşif (hzl.) (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.
• İnternet Kaynakları https://www.google.com/maps https://hadiskutuphanesi.blogspot.com/