VAHÎD MAHTÛMÎ DİVANINDA DENİZCİLİK TERİMLERİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 290 - 303, 28.04.2023

Tuğba Koyuncu Eskiili

https://doi.org/10.20322/littera.1222127

Öz

Osmanlı denizciliği, 14. yüzyıl Batı Anadolu deniz gaziliği geleneğine dayanmaktadır. Osmanlı Devleti, Karesi Beyliğini ele geçirdikten sonra zamanla denizcilik konusundaki bilgi ve tecrübelerini artırmıştır. Daha sonra yeni yerler fethederek hâkim olduğu alanı genişletmiş ve denizlerle ilgili önemli gelişmeler sağlamıştır. 15. yüzyılda denizlere hâkim olan Osmanlılar, bu hâkimiyeti 16. yüzyıldan itibaren daha fazla hissettirmeye başlamış, 18. yüzyılın son çeyreğine kadar da Osmanlı deniz üstünlüğü devam etmiştir. Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki etkinliği siyasi yapıyı, ekonomiyi, toplumu etkilediği gibi Klasik Türk şiirini de etkilemiş ve denizcilik terimleri kullanılarak şiirler yazılmaya başlanmıştır. Bu terimi ilk kullanan şairimiz Yetîm olsa da bu türün diğer divan şairlerinin dikkatini çekmesinde ve yaygınlaşmasında Âgehî tarafından yazılan kâsidenin etkisi oldukça büyük olmuştur. Denizcilik terimlerini kullanarak şiirler yazan şairlerden birisi de Sultan III. Ahmet (1703-1730)’e silahşor olan ve onunla seferlere çıkan Vahîd Mahtûmî’dir. 18. yüzyıl Klasik Türk edebiyatının ilginç isimlerinden olan şair Vahîd Mahtûmî, divanında yer alan şiirlerinde; yaşamış olduğu durumları, çevresinde gelişen olayları, dönemin sosyal, siyasi, ekonomik durumunu, gezip gördüğü yerlerle ilgili bilgileri ve dönemin aşk anlayışını işlemiştir. Bunun yanında geleneğe tamamen bağlı kalmayarak, hayat döngüsünü, içinde bulunduğu toplumun kültürel ve sosyal yapısını divanının muhtevasına ve şiirinde kullandığı terimlere yansıtmıştır. Vahîd Mahtûmî’nin şiirlerinde kullandığı dikkate değer terimlerden bazıları da denizcilik ile ilgilidir. İşte bu çalışmada Vahîd Mahtûmî divanında yer alan şiirlerde denizcilik terimleri tespit edilerek, şiir içinde kullanımları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Vahid Matûmî, Denizcilik terimleri

Maritime Terms In Vahid Mahtûmî's Divan

Öz

Ottoman maritime is based on the 14th century Western Anatolian naval veteran tradition. After the Ottoman Empire captured the Karesi Principality, it increased its knowledge and experience in maritime over time. Later, by conquering new places, the Empire expanded the area it dominated and provided important developments related to the seas. The Ottomans, who dominated the seas in the 15th century, began to make this dominance felt more and more from the 16th century, and the Ottoman naval superiority continued until the last quarter of the 18th century. The activity of the Ottoman Empire on the seas not only affected the political structure, economy, and society, but also affected Classical Turkish poetry, and poems were started to be written using maritime terms in this field of literature. Although our first poet, Yetîm, who was to use this term, the effect of the eulogy written by Âgehî had a great effect on the attention of other divan poets of this genre and its spread. One of the poets who wrote poems using nautical terms is Vahîd Mahtûmî, who was a gunslinger to Sultan III. Ahmet (1703-1730) and went on expeditions with him. Poet Vahîd Mahtûmî, one of the interesting names of the 18th century Classical Turkish literature, in his poems in his divan; he dealt with the situations he lived, the events around him, the social, political, and economic situation of the period, the information about the places he visited and the understanding of love of the period. In addition, he did not completely adhere to the tradition, and reflected the life cycle, the cultural and social structure of the society he lived in, to the content of his divan and the terms he used in his poetry. Some of the notable terms used by Vahîd Mahtûmî in his poems are related to maritime. In this study, nautical terms in the poems in Vahîd Mahtûmî's divan were determined and their use in poetry was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Vahîd Mahtûmî

Kaynakça

• Bostan, İdris (2007). Osmanlılar ve Deniz. İstanbul: Küre Yayınları.
• Çelebioğlu, Âmil (1998). “Eski Türk Edebiyatında Gemiyle İlgili Şiirler ve Bazı Hususiyetler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Gündüz, Emrah (2016). “Klasik Türk Şiirinde Bir Nazım Türü: Keştî-nâme (kaynakların değerlendirmesi ve bibliyografya)”. International Journal of Humanities and Education. 2 (3): 15-37.
• İsen, Mustafa (1992). “Edebiyatımızın İlginç Bir İsmi Vahîd Mahtumi”. Milli Folklor. II (14): 12-13.
• Kahraman, Bahattin (1995). Vahîd Mahtumi Hayatı Eserleri, Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, Y. (2015). "Klasik Türk Şiirinde Denizcilik Terimleriyle Yazılmış Bilinmeyen Şiirler- 1", Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume. 10 (16): 807-826.
• Koncu, Hanife (2010). “Bir Kelimenin İzinde: Klasik Türk Şiirinde “Levend” Üzerine Bazı Düşünceler”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 6 (3): 421-446 Lan Dear- Peter Kemp (1976). A’dan Z’ye Yelkende Denizcilik Terimleri Sözlüğü. (Çev. Orkun Soyer/ Hzl. Sezar Atmaca). Kropi Yayınları.
• Mutlu, Betül (2012). Divân Şiirinde Deniz İmgesi ve Şiir Öğretiminde Kullanılması. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Pala, İskender (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Şemseddin Sami (2015). Kâmûs-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, Andreas (1951). “XVI. Asır Turk Şiirinde Gemici Dili; Âgehî Kasidesi ve Tahmisleri”. Türkiyat Mecmuası. IX: 113-138.
• Tuncel, Tuncay (2008). Osmanlı Şiirinde Gemicilik Terimleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan, Selami (2009). “Divan Şâirlerinin Zevrak Etrafında Oluşturdukları Benzetme Dünyası”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Prof. Dr. Meserret Diriöz Armağanı. 4 (2): 1039-1071.
• Türkçe Sözlük (1998). 2 C. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yöntem, Ali Canip (1949). “Hem Divan Hem Halk Şairi Vahîd Mahtumi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. III: 267-274.