SAFAHAT’TAN SEÇMELER: II. ABDÜLHAMİT-İSTİBDAT

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 4, 687 - 719, 23.10.2023

Zülfi Güler

https://doi.org/10.20322/littera.1342769

Öz

II. Abdülhamit 31 Ağustos 1876'da tahta çıktı. 27 Nisan 1909'da, tahttan indirildi. 32 yıl 8 ay ülkeyi yönetti. Bu saltanatın baştan 1,5 yıl, sondan 7 ay meşrutiyet süreleri çıkarılınca, II. Abdülhamit yönetiminin, bu tarihler arasında kalan, 30 yıl 6 aylık kısmına İstibdat Dönemi adı verilmiştir. Bu dönemde, tamamen saraya bağlı, çok sıkı bir baskı yönetimi vardır. Bu yönetimi eleştirmek, özgürlük ve meşrutiyet konularında konuşmak ve yazmak suç sayılmıştır. Bu yüzden gazeteler kapatılmış, yazarları sürgüne gönderilmiş ya da hapsedilmiştir. Toplantı yasağı konulmuş, iki kişiden fazla insanın bir araya gelmesi suç sayılmıştır. Bu suçları işleyenleri tespit etmek ve suçluları yakalamak için hafiye teşkilatı kurulmuştur.
İstibdat dönemini yaşamış olan birçok şair ve yazar, başta padişahı ve yöneticilerini hicveden manzumeler ve yazılar yazmışlardır. Bu şairlerden biri de Mehmet Akif Ersoy’dur. Bu hicivler doğrudan kişiye yönelik olduğu gibi, zımnen kişileri kastedecek biçimde, kavram olarak zalim ve zulüm söylenerek de yapılmıştır. Ancak bu yergilerin çoğu istibdat dönemi içinde yayınlanamamıştır. Bazıları gizli olarak elden ele dolaştırılmıştır. Safahat ikinci meşrutiyetin ilanından sonra basılabilmiştir.
Mehmet Akif İslam’ı iyi bilen, İslam ahlakını öğütleyen ahlakçı bir şairdir. Kur’an-ı Kerim’de zulmün büyük günah sayıldığını bilir, zulmü ve zalimi yerer. Safahat’ın bütün bölümlerinde II. Abdülhamit’e, devrin yönetim biçimine ve yöneticilerine birçok hiciv söylemiş, zulmü ve zalimi yererek özgürlüğü övmüştür.
Bu yazının konusu olan, tarihe mal olmuş iki büyük şahsiyet, Sultan Abdülhamit ve Mehmet Akif Ersoy: İkisinin de hem hayatlarında hem vefatlarından sonra, sevenleri sevmeyenleri, övenleri yerenleri olmuştur. Bu yazının amacı kimseyi övmek ya da yermek değildir; Mehmet Akif’in istibdat yönetimi ve yöneticileri, özellikle Abdülhamit hakkında söylediklerini ortaya koymak ve açıklamaktır.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamit, Mehmet Akif, istibdat, zalim, zulüm

Kaynakça

• Acar, Hasan (2020). “Türk Siyasal Hayatında 31 Mart Olayı ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Rolü”. Journal of Awareness. 5 (3): 361-374.
• Alkan, Mehmet Ö. (2019). “II. Abdülhamid Döneminde Eğitim ve İdeoloji”. II. Abdülhamid Dönemi (Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Alkan, Necmettin (2019). “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Kültür, Sanat ve Spor Alanlarında Yapılan Modernleşme Faaliyetleri”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi (Siyaset -İktisat-Dış Politika- Kültür- Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Arabacı, Caner (2019). “II. Abdülhamid’e İslâmcı Muhalefet”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi (Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Aydın, Mahir (1994). “Doksanüç Harbi”. İslam Ansiklopedisi. C. 9.. İstanbul: TDV Yay. 498-499.
• Aysal, Necdet (2006). “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”. AÜ. Türk İnk. Tar. Ens. Atatürk Yolu Dergisi. 37-38: 15-53.
• Beydilli, Kemal (1994). “Mahmut II”. İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: TDV Yay. 354
• Borak, Sadi (1992 ). “31 Mart Vakasının Çıkış Nedenleri Üzerine Çeşitli Yorumlar ve Atatürk ve Hareket Ordusu Üzerine Orgeneral İzzettin Çalışlar'ın Bir Makalesi". AAM Dergisi. 8: 357-372.
• Bulut, Mehmet (2019). “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve Ekonomi’ye Yeniden Bir Bakış”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi (Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Çakaloğlu, Cengiz (1978). Yemen İsyanı Ve Trabzon Redif Taburu (1905-1906); Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi III. 5. Kısım (1793-1908). Ankara.
• Çavdar, Necati (2001). “Siyasi Denge Unsuru Olarak 31 Mart Vakası’nda Ahmet Tevfik Paşa Hükümeti”. History Studies. 3 (1): 71-82.
• Çaycı, Muhammet Emin (2009). Osmanlı Basınında 31 Mart Olayı. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çetinsaya, Gökhan (2016). “II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi”. Osmanlı Araştırmaları. XLVII: 353-409.
• --------------- (2019). “Abdülhamid Rejiminin Kilit Taşı: Merkeziyetçilik”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi (Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Çetinsaya, Gökhan, Ş. Tufan Buzpınar (2005). “Midhat Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C. 30. Ankara: TDV Yay. 7-11.
• Demirel, Fatmagül (2019). “Sultan II. Abdülhamid’in Kamusal Alanda Görünürlüğü”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Doğan, D. Mehmet (2019). “Asırlık Menfî Bir İmajı Yıkmak, Yahut Abdülhamid, Tasavvurundaki Yüz Yıllık Dönüşüm”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Ersoy, M. Akif (2009). Safahat. Hzl. Hüseyin Su, Abdurrahim Karadeniz. Ankara: Hece Yay.
• Gencer, Bedri (2019). “Haşin Modernlikten Narin Meşrûiyete, İkinci Abdülhamid’in Meşrûiyet Siyaseti”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Güler, Zülfi (2019). “Safahat’tan Seçmeler Cihâd-İçtihâd”. Journal of Turkish Language and Literature Littera Turca. 5 (3): 375-398.
• Güler, Zülfi (2020). “Safahat’tan Seçmeler Kader-Tevekkül”. Journal of Turkish Language and Literature Littera Turca. 6 (2): 180-201.
• Emecen, Feridun (1988). “Ağnam Resmi”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 478-479.
• Hanioğlu, Şükrü (2004). “Meşrutiyet”. İslam Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: TDV Yay. 388-393.
• İlgürel ,Mücteba (1993). “Celâlî İsyanları”. İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 252-257.
• Kara, Hidayet (2016). “Sultan II. Abdülhamid Devri Osmanlı Harp Okulunda Modernleşme; Modernist-Gelenekçi Subaylar Arasındaki Çekişme Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies. 11 (21): 551-564.
• Karaer, Nihat (2011). “Mehmet Akif ve Sultan II. Abdülhamit”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 26: 137-144.
• Kodaman, Bayram (2007). “Osmanlı Devleti’nin Yükseliş ve Çöküş Sebeplerine Genel Bakış.” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimşer Dergisi. 16: 1-24.
• ------------- (1979). “Hamidiye Hafif Süvari Alayları (II. Abdülhamit ve Doğu Anadolu Aşiretleri)”. Tarih Dergisi. 32: 427-480.
• Eraslan, Cezmi (1997). “Hamidiye Alayları”. İslam Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: TDV Yay. 462-464.
• Kuntay, Mithat Cemal (2020). Mehmet Akif Ersoy, Hayatı-Seciyesi-Sanatı. İstanbul: Alfa Yay.
• Küçük, Cevdet (1988). “Abdülhamit II”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 216-224.
• ------------------- (1993). “Çırağan Vak‘ası”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yay. 306-309.
• ----------------- (1988). “Abdülaziz”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 179-185.
• Kurnaz, Cemal vd. (2001). Mehmed Âkif Ersoy Safahat. İstanbul: MEB Yay.
• Özcan, Azmi (2007). “Otuzbir Mart Vak'ası”. İslam Ansiklopedisi. C. 34. İstanbul: TDV Yay. 9-11.
• …………………. (2019). “Sultan II. Abdülhamid’in Dış Siyaseti ve Uygulamaları”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Polat, Ü. Gülsüm (2017). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yemen İle İlişkiler (1911-1938)”. AAM Dergisi. 33: 113-154.
• Saydam, Abdullah (2019). “Osmanlı Harbiyesinde Siyasi Muhalefet (II. Abdülhamid Dönemi)”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi. 9 (1): 1-35.
• Şahin, O. Erdal (2019). “Necip Fazıl Kısakürek’in Düşünce Ekseni ve Siyasi Aksiyonu”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 17 (4): 1-16.
• Turhan, Süleyman, Abuzer Akbıyık (2010). Yemen Türküleri. Ankara: Kültür Ajans Yay.
• Uffîn, Muhammed Alî Muhammed (2019). “Sultan II. Abdülhamid ve İslâmî Görüşleri 1876-1909 Tarihî/Belgesel İnceleme”. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.
• Uzun, Mustafa (2017). “Abdürreşid İbrahim”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 295-297.
• Ünal, Tahsin (1974). Türk Siyasi Tarihi (1700-1958). İstanbul: Kutluğ Yay.
• Ürkmez, Naim (2006). II. Abdülhamid’in Modernleşme Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi. Erz.
• Yalçın, Ali (2019). Önsöz. Sultan II. Abdülhamid Dönemi ((Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim). İstanbul: İZÜ Yay.