KIRŞEHİR HALK İNANÇLARINDA VE HEKİMLİĞİNDE ANNE SÜTÜ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 4, 779 - 793, 23.10.2023

Meltem Yılmaz

https://doi.org/10.20322/littera.1349598

Öz

Anne sütü, yeni doğanın 0-2 yaş dönemine kadar ihtiyaç duyduğu protein, yağ, mineral ve vitaminleri içeren en uygun besin kaynağıdır. Bu nedenle bebeklerin sağlıklı gelişiminde anne sütü hayati önem arz etmektedir. Anne sütünün bu önemi, Türk sözlü kültürünün hemen her alanında kendisini göstermektedir. Bu bağlamda Türk halk inançlarında ve hekimliğinde anne sütü etrafında teşekkül etmiş pek çok pratik bulunmaktadır. Bu çalışmada Kırşehir halk inançlarında ve hekimliğinde anne sütünün yeri ve önemi açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda ilk olarak anne sütünün içeriğine, özelliklerine ve tarihsel süreç içindeki yeri ve önemine değinilmiştir. Ardından alan araştırması yöntemiyle sahada derleme çalışması yapılarak derlenen veriler yazıya aktarılmıştır. Elde edilen veriler tasnif ve analiz edildikten sonra anne sütüne dair inanış ve uygulamaların altındaki etmenler, alandan verilen örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Anne sütü etrafındaki pratiklerin saptanan mitolojik çözümlemelerine gidilmiştir. Çalışmanın sonucunda anne sütünün doğacak bebeklerin cinsiyetlerini belirleme, zihinsel ve fiziki gelişimlerini sağlama, bebekler ve yetişkinlerde belirli hastalıkları tedavi etme, sesi, cildi ve vücudu güzelleştirme gibi işlevlerinin bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Kırşehir sözlü kültüründe anne sütüne bağlı olarak geliştirilen umsuluk, çiğirt, ağan, ağız, firiz, alağaz, boğazçıl gibi kelimelerin türetildiği saptanmıştır. Teknoloji ve şehirleşmeyle bireylerin beklentileri ve yaşam şartları değişmiş bu da anne sütü etrafında teşekkül eden pratiklere yansımıştır.

Anahtar Kelimeler

anne sütü, halk inanışları, halk hekimliği, Kırşehir sözlü folkloru, ocak.

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan (1962). “Anadolu’da Nazarla İlgili Âdet ve İnanmalar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. XX (1-1): 1-40.
• Acıpayamlı, Orhan (1974). Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Avcıoğlu, İlker (2023). “Türk Halk Hekimliğinde Anne Sütü”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (12): 393-403.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Çeber Turfan, Esin ve Akçiçek, Eren (2017). “Anne Sütünün Tarihçesi”. Anne Sütü ve Emzirme. ed. Esin Çeber Turfan, Eren Akçiçek, Aysun Başgün Ekşioğlu. Ankara: Vize Basın Yayın. 39-50.
• Çoban, Asuman, Kaynak Türkmen, M., Gürsoy, T. (2018). “Türk Neonatoloji Derneği Yenidoğan Sarılıklarında Yaklaşım, İzlem ve Tedavi Rehberi”. Türk Pediatri Arşivi. (53): 172-179.
• Çobanoğlu, Özkul (1997). “Kılavuz Kurt Motifinin Tarihsel Bağlamlarda ve Günümüz Alevî Bektaşî Tarikatlarındaki Yapısal ve İşlevsel Sürekliliği Üzerine Tespitler”. Kadri Eroğan Hacı Bektaş Veli Armağanı. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları. 165-173.
• Çoruhlu, Yaşar (2000). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Dökmen, Üstün (2016). İnsanın Korunakları Deriden Kültüre. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Duman, Mustafa (2012). “Bozkurttan Hızır’a Türk Halk Anlatmalarında Kılavuz”. Millî Folklor. 24 (96): 190-201.
• Durmuş, İlhami (2012). “Türk Kültür Çevresinde Dağlama Geleneği”. Millî Folklor. (95): 114-121.
• Ekti Genç, Rabia (2017). “Anne Sütünün Çocuk Sağlığı Açısından Önemi”. Anne Sütü ve Emzirme. ed. Esin Çeber, Turfan, Eren Akçiçek, Aysun Başgün Ekşioğlu. Ankara: Vize Basın Yayın. 81-95.
• Ergin, Muharrem (2021). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, Ahmet (2001). Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü. Ankara: Ocak Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (2019). “Küçük Kavak Köyünden Bir Alkısı İnanç Tespiti”. Folklor Halkbilimi Dergisi. (83): 18-19.
• Kerziban, Yenal, Aluş Tokat, M., Serçekuş, P. (2014). Anne Babalar için Doğuma Hazırlık- Sağlık Profesyonelleri İçin Rehber. (ed. Hülya Okumuş ve Mete Samiye). İstanbul: Deomed Yayıncılık.
• Oğuz, Öcal (2002) “Boz Atlı Hızır-Ren Geyikli Noel Baba İkileminde Türklerde Yılbaşı”. Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Osmanoğlu, Nurşen (2016). Anne ve Çocuk Beslenmesi. Ankara: Vize Basın Yayın.
• Ebû Dâvud (2007). Sünen-i Ebû Dâvud Tercemesi. hzl. Abdullah Parlayan. C. 1. İstanbul: Konya Kitapçılık.
• Sarpkaya, Seçkin (2015). “Dede Korkut Kitabı‟nda Olağanüstü Tipler”. Milli Folklor. 27 (107): 97-107.
• Seyfeli, Mahmut (1995). Kırşehir Halk Edebiyatı Folklor ve Etnografyası. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Yıldız, Havva (2022). Altay, Tuva ve Hakas Destanlarında Tabiat Kültleri. Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Yılmaz, Meltem (2008). Palangıç Köyü Monografisi. Yayımlanmamış Lisans Tezi. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• Yüksel, Didem ve Bal Yılmaz, H. (2020). “Emzirme ve Anne Sütünün Tarihsel Sürçteki Yeri”. İzmir Kâtip Çelebi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 6 (1): 71-76.