NİSÂRÎ’NİN MANZUM NASİHATNAMESİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 30 - 70, 30.01.2024

Muhammed Kürşat Atar

https://doi.org/10.20322/littera.1388779

Öz

Nasihatnameler insanları doğruya, iyiye, güzele yönlendirmek; topluma faydalı, ahlaklı, dinini bilen bireyler yetiştirmek amacıyla yazılan dinî-tasavvufi, ahlaki, içtimai, ilmî vb. konulardaki eserlerdir. Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerde bulunan nasihat etmeyi teşvik edici ifadeler, İslam toplumlarına ait edebiyatlarda bu türde eserler yazılmasına sebep olmuştur. Klasik Türk edebiyatında da Kutadgu Bilig’den itibaren çok sayıda manzum, mensur veya manzum-mensur karışık nasihatnameler kaleme alınmıştır. Manzum nasihatnameler yazılırken mesnevi başta olmak üzere kaside, gazel, terci-i bend vb. farklı nazım şekilleri kullanılmıştır. Söz konusu manzum nasihatnamelerden biri de Nisârî mahlaslı bir şair tarafından mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan 231 beyitlik manzumedir. Şairin zindanda iken aruzun “mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün” kalıbıyla yazdığı eser, dinî-tasavvufi bir konudadır. Eserde gerçek tasavvuf ve sufiliğin ne olduğu üzerinde durulmuş, şeriatla bağdaşmayan yanlış inanç ve uygulamalara değinilmiş, okura konu hakkında bazı öğüt ve tavsiyelerde bulunulmuştur. Kur’an-ı Kerim ayetleri, hadisler, önemli mutasavvıf ve fıkıh âlimlerin görüşleriyle desteklenen eser, telif bir eser görünümündedir. Bu makalede, Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’nde 19 Hk 3156/2 arşiv numarasıyla kayıtlı bulunan eser ilim âlemine tanıtılacaktır. Öncelikle nasihatname türüyle ilgili genel bilgiler verildikten sonra ulaşılabilen bilgiler neticesinde eserin müellifi Nisârî hakkında bazı tahminlerde bulunulacaktır. Ardından eserin incelemesine geçilecek, şekil ve muhteva özelliklerine değinilecek ve eserin transkripsiyonlu metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Nisârî, Tasavvuf, Sufi, Nasihatname, Ehl-i Bidat

Teşekkür

Doktora ders hocam Prof. Dr. Özer ŞENÖDEYİCİ'ye makaleme verdiği katkılardan dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aksoyak, İsmail Hakkı (2014). “Nisârî, Yakûb Nisârî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisari-yakup-nisari-celebi [Erişim Tarihi: 15.07.2023].
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2014). “Nisârî, Hüseyin Nisârî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisari-huseyin-nisari-efendi [Erişim Tarihi: 15.07.2023].
• Balcı, Musa (2016). Taşa Kazınmış Sözler: İslâm Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Benli, Şeyma (2020). “Dört Dörtlük Öğütler: Dört Sayısı Üzerine Kurulmuş Türkçe Mensur Nasihatnamelerin Mukayesesi ve Kâtip Ali Efendi’nin Pendnâme’si”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 4 (4): 1069-1092.
• Beyzadeoğlu, Süreyya Ali (hzl.) (2016). Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye -Metin Tespiti-. Ankara: MEB Yayınları. Canım, Rıdvan (2011). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ceyhan, Âdem (2020). “Harputlu Ömer Naîmî’nin İslâmî Bilgi ve Öğüt Veren Bir Nasihatnamesi: Manzûme-i Naîmiyye”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 3 (2): 381-486.
• Çağrıcı, Mustafa (2006). “Nasihat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları. 408-409.
• Çakır, Mustafa Sefa (2020). “Osmanlı´nın Son Dönem Âlimlerinden Harputlu Ömer Na‘îmî Efendi ve Manzûme-i Na‘îmiyye Adlı Eseri”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi. 7 (18): 265-291.
• Çalık, Pınar (2018). Yemezzâde Süleyman Rüşdî ve Pend-i Attâr Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Dilçin, Cem (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Ekinci, Ramazan (2012). “16. Asırda Yazılmış Mensur Bir Nasihatnâme: Abdulkerim bin Mehmed’in Nesâyihü’l-Ebrâr’ı”. Turkish Studies. 7 (2): 423-441.
• Furat, Ahmet Hamdi (2019). “17. Asır Osmanlı Taşrasında Bir Fakih Portresi: Ali en-Nisârî”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (15): 13-33.
• Gönel, Hüseyin (2014). “Nisârî, Nisârî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisari-nisari-efendi [Erişim Tarihi: 15.07.2023].
• Gülenç, Halil (2010). Ferhengnâme-i Sadî İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• Hamada, Reda (2014). Siyâhîzâde Alî Efendi ve Gülşen-i Ahbâr Adlı Pend-i Attâr Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Hengirmen, Mehmet (1983). Pend-nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, Mahmut (2001). “Manzum Nasihat-nâmelerde Yer alan Konular”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 9: 133-185.
• Kaplan, Mahmut (2002). “Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler”. Türkler Ansiklopedisi. C. 11. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 1545-1561.
• Kaplan, Mahmut (2008). Hayriyye-i Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kaş, Murat (2022): “18. Yüzyıl Osmanlı Düşünürü Hafîdü’n-Nisârî’nin Risâle fi mec‘ûliyyeti’l-mâhiyyât Başlıklı Risalesi: İnceleme ve Tahkik”. İslam Tetkikleri Dergisi. 12 (2): 645-668.
• Kayaokay, İlyas (2018). “Ahmed Râşid’in Pend-nâme-i Lokman Hekim Terceme-i Manzumesi Adlı Mesnevisi”. Çeşm-i Cihan: Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi. 5 (2): 71-103.
• Keleş, Reyhan (2010). “Türk Edebiyatı’nda Nasihat”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 17 (44): 183-209.
• Kemikli, Bilal (2015). Oğul, Sen Sen Ol… İstanbul: Hayy Kitap.
• Kemikli, Bilal (2016). Sen Sen Ol, Sevgili Kızım… İstanbul: Hayy Kitap.
• Key, Muhammed (2019). Nisârî Ali bin Mehmed Efendi’nin el-Fevâidü’l-Aliyye Mine’l-Mesâili’ş-Şer’iyye Adlı Eseri ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çorum: Hitit Üniversitesi.
• Kılıç, Atabey (2005). Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin. İzmir: Akademi Kitabevi Yayınları.
• Kılıç, Atabey (2014). “Ali Nisârî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-nisari [Erişim Tarihi: 15.07.2023].
• Koçin, Abdulhakim (1991). Zaifî ve Bustân-ı Nasâyıh’ı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Konar, Aişe Handan (2010). Hasan Şu‘ûrî Efendi´nin Pend-nâme-i Attâr Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Kurnaz, Feride (2018). Nasuh Nevâlî’nin “Çeşme-i Hayat” Adlı Nasihatnâmesi İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Mansuroğlu, Mecdut (1956). Ahmed Fakih Çarhnâme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mercan, İsmail Hakkı (2018). Kayseri Müftüsü Ali Nisari Efendi’nin Menakıbnamesi: Menakıb-ı Ali Nisari. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Özbekoğlu Karaca, Aynül (2001). Adlî Hasan Efendi´nin “Tergîbât” Adlı Mesnevisi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Özen, Şükrü (2009). “Serahsî, Radıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: TDV Yayınları. 542-544.
• Pala, İskender (2006). “Nasihatnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları. 409-410.
• Parlakkılıç Mucan, Ayşe. (2020). Türk İslâm Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler ve Urlalı Ya‘kûb Oğlu Hüseyin’in Miftâh-ı Cenneti. Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şener, Halil İbrahim ve Yıldız, Alim (2018). Türk İslâm Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Tanıdır Alıcı, Gülcan (2011). Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye-i Vehbî Çeviri Yazı Günümüz Türkçesi Tıpkıbasım. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Toruk, Turgut (2010). Abdulmecîd b. Şeyh Nasûh b. Ali et-Tosyevî ve Pend-i Attâr Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
• Uludağ, Süleyman (1992). “Bâtın İlmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yayınları. 188-189.
• Ümütlü, Selim (2022). “Nasihat-nâme Geleneğine Hacimli Bir Ek: Ali Baba Rûmî’nin Dürrü’l-Fu’âd ve’ş-Şeyhü’l-İrşâd’ı”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 5 (1): 317-347.
• Yeniterzi, Emine (2006). “Ahmed-i Dâ‘î’nin Vasiyyet-i Nûşirevân Adlı Mesnevisi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (19): 1-25.
• Yıldırım, Nimet (2005). “Fars Öğüt Edebiyatı”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 5 (16): 51-90.
• Yıldız, Alim (2013). Geleneğin İzinde. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yiğiterol, Ömer Faruk (2017). Türk İslam Edebiyatı’nda Pend-nâmeler ve Levh-nâme: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.