ESKİ TÜRKÇEDEN NİĞDE AĞZINA UZANAN BAZI KELİMELER

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 85 - 106, 30.01.2024

Seyfettin Özdemirel

https://doi.org/10.20322/littera.1409122

Öz

Türkiye Türkçesi yazı dilinde Arapça, Farsça, İngilizce, Fransızca vb. yabancı kökenli kelimelerin varlığı bilinmektedir. Bu durum Türkiye Türkçesi ağızlarında da mevcuttur. Yani yabancı kökenli kelimelerin varlığı ağızlarda da kendini göstermektedir. Bunun yanı sıra günümüz yazı dilinde kullanılmayan pek çok Eski Türkçe kelime varlığını yazı dilinde değil ağızlarda devam ettirmektedir. Çalışmanın merkezi olan Niğde yöresi de pek çok Eski Türkçe kelimeyi bünyesinde barındırmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı Eski Türkçeden Niğde ağzına uzanan kelimeleri tespit etmektir. Türkçenin en eski belgelerinden olan Orhun Yazıtları başta olmak üzere takip eden yıllarda kaleme alınan Kutadgu Bilig ve Divânü Lügâti’t-Türk gibi önemli eserler Türk dili çalışmaları açısından son derece önemli kaynaklardır. Niğde ağzında konuşulan bazı kelimeler ile bu kaynaklarda yer alan kelimeler arasında benzerlikler bulunmaktadır. Yöre ağzında tespit edilen kelimelerin Eski Türkçedeki varlığı ve günümüze kadar gelişi Orhun Yazıtları, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Kutadgu Bilig, Divânü Lügâti’t-Türk, Türkçe Sözlük ve Derleme Sözlüğü gibi eserlere bakılarak kanıtlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Niğde ağzı, Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi, Söz varlığı

Kaynakça

• Akar, Ali (2020). Düşünen Türkçe. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Akgül, Atilla (2020). Bor Böyle Gonuşur. Niğde: Hamle Basın Yayın Gazetecilik Matbaacılık.
• Arat, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III-İndeks. hzl. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce. Ankara: TDK Yayınları.
• Ayverdi, İlhan (2010). Kubbealtı Lugatı-Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Seçil Ofset.
• Biltekin, Yusuf (2020). Niğde Sözlüğü. Niğde: Hamle Basın Yayın Gazetecilik Matbaacılık.
• Bulduk, Türker Barış (2019). “Gümüşhane İli ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Eski Türkçe Kelimeler”. Mavi Atlas 7/1: 52-67.
• Büyükakkaş, Ahmet (1996). Niğde ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Büyükakkaş, Ahmet (2009, 21-23 Mayıs). “Niğde Ağzı’ndaki Eski Türkçe Kelimeler Üzerine”. II. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı. Kars.
• Caferoğlu, Ahmet (1984). Türk Dili Tarihi I-II. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. İngiltere: Oxford Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2006). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican, Ziyat Akkoyunlu (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, Marcel (2004). “Anadolu’da Kafkasya Türkleri (II)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 52 (1): 163-249.
• Erdoğan, Songül (2012). Niğde Merkez ve Bor İlçesi Ağzı. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Erdoğan, Songül (2016). “Niğde Yöresi Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar I”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 40: 70-82.
• Gabain, Anne Maria (2007). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, Gürer (2015). “Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi”. The Journal of Academic Social Science Studies. 32: 1-12.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İyi, Yusuf (1999). Niğde Sancağı 1259 (M. 1843) Senesi Cizye Defteri. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• Johanson, Lars (1998). “The History of Turkic”. The Turkic languages. London: Routledge.
• Karahan, Leyla (2017). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Kürüm, Mesut (2022). “Bayburt ve Yöresi Ağızlarındaki Bazı Arkaik Unsurlar”. Mavi Atlas. 10 (1): 280-290.
• Mansuroğlu, Mecdut (1979). Karahanlıca-Tarihi Türk Şiveleri. çev. Mehmet Akalın. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Mert, Abdullah (2019). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve Ağızlarına Uzanan Kelimeler. Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ölmez, Mehmet (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu: Mustafa Canpolat Armağanı. Ankara.
• Ölmez, Mehmet (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi-Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları-Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Özdemirel, Seyfettin (2021a). “Niğde Yöresinden (Dündarlı Kasabası) Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR). 50: 137-149.
• Özdemirel, Seyfettin (2021b). “Niğde Yöresinden (Dündarlı Kasabası) Derleme Sözlüğü’ne Katkılar II”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS). 6 (3): 270-285.
• Özyetgin, Ayşe Melek (2013). “Tarihten Bugüne Türk Dil Alanı”. Yeni Türkiye Türkçe özel sayısı. 55: 149-167.
• RÓNA-TAS, András (2013). Türkolojie Giriş. çev. İsa Sarı. Ankara: Nobel Yayınları.
• Sertkaya, Osman Fikri (2012). “Tagar ve Tagarçık Kelimeleri Hakkında veya Torba ve Torbalamak Üzerine Yeni Açıklamalar”. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi. 732: 84-90.
• Sümer, Faruk (2016). Oğuzlar Türkmenler Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Tekin, Talat (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• Tietze, Andreas (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati C-E. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Türk Dil Kurumu. (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü-I-XII. Ankara: TDK Yayınları.
• Oflaz, Mustafa (2007). “Niğde”. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 33. 92-95.
• Uysal, İdris Nebi (2018). “Himmetli (Niğde-Merkez) Köyü Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. ERDEM. 74: 139-156.
• Üstüner, Ahad (2000). Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Wilkens, Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch-Deutsch-Türkish) Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Almanya: Göttingen Akademi.
• Yıldırım, Ayşe (2004). Niğde İli İçmeli Kasabası Ağzı. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Yüce, Nuri (1993). Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası, Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.