EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNÂME’SİNİN TEZKİRE KISMI

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 243 - 290, 30.04.2024

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.1452556

Öz

Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinin 1. cildinde gezi yazısı türüne özgü mevzularla birlikte İstanbul şehrinin kuruluşu, Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilmesi, bazı Osmanlı hükümdarları dönemlerinin önemli hadiseleri ve ricali gibi genel tarihe mahsus konulara yer verilmiştir. Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde hal tercümelerine yer verilen rical içerisinde şairler de vardır. Seyahatnâme’de Fatih Sultan Mehmed, Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Sultan IV. Murad dönemine mensup şairlerin yaşam öyküleri bulunmaktadır. Bu biyografilerin tanzimi ve içeriği şuara tezkirelerini andırmaktadır. Seyahatnâme 182 şairin 191 biyografisini içermektedir. Bu özelliğiyle edebiyat tarihimiz için önemli bir kaynak durumundadır. Bu eserde yer alan biyografilerin bazısı tek cümleden oluşuyorken bazıları şairin memleketi, nisbesi, mesleği, ruhsal portresi, edebî kişiliği, eserleri, örnek şiirleri, manzumelerinde kullandığı diller, nazım şekilleri ve mazmunlar vb. doyurucu bilgiler içermektedir. Seyahatnâme’nin tezkire kısmında herhangi bir yazılı kaynak adı zikredilmemiştir. Tezkire kısmının sözlü kaynakları ise Evliya Çelebi ve babası Derviş Mehmed Zıllî’dir. Evliya Çelebi mübalağaya düşkünlüğünü şair biyografilerine de yansıtmıştır. Bazen kaynaklardaki bilgileri yanlış değerlendirmiş bazen de isim veya mahlasları yanlış okumaktan kaynaklanan hatalar yapmıştır. Bundan dolayı Seyahatnâme’den kaynak olarak yararlanacak araştırmacıların içeriğindeki bilgilere ihtiyatla yaklaşmaları doğru olacaktır. Bu makalede Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde yer alan şair hal tercümelerine yönelik tematik incelemenin sonuçları verilmiş, elde edilen sonuçlardan hareketle Seyahatnâme’nin temel vasıflarının yanı sıra edebiyat tarihimiz açısından önemli bir biyografik kaynak niteliği taşıdığına işaret edilmiş, Türk edebiyatı tarihi araştırmacılarının bu yaşam öykülerine kolay erişim sağlayabilmesi için Seyahatnâme’nin 1. cildinde yer alan şair biyografilerinin tenkitli metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 17. Yüzyıl, Osmanlı Nesri

Kaynakça

• Canım, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Coşkun, Menderes. "Seyahatnâme". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyahatnâme#3-turk-edebiyati [Erişim Tarihi: 27.02.2024].
• Evliya Çelebi. Seyahatnâme. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Bağdat Köşkü, no. 304.
• Evliya Çelebi. Seyahatnâme. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. No. TY 5939.
• Fayda, Mustafa. "Tarih". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tarih#1 [Erişim Tarihi: 27.02.2024].
• İsen, Mustafa (1988). “Edebiyat Tarihimizin Kaynaklarından Evliya Çelebi Seyahatnâmesi”. Türklük Araştırmaları Dergisi. 4: 229-233.
• Kaya, Bayram Ali. “Necâtî Bey, Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/necati-bey-isa [Erişim Tarihi: 04.03.2024].
• Öztürk, Zehra. "Hamdullah Hamdi". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/hamdullah-hamdi [Erişim Tarihi: 29.02.2024].
• Schmidt, Jan. "Künhü’l-ahbâr". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kunhul-ahbar [Erişim Tarihi: 27.02.2024].
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Ünver, İsmail (2008). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Turkish Studies. 3 (6): 1-46.