TARAMA SÖZLÜĞÜNDE GEÇEN KÜÇÜK / KÜÇÜLTME ANLAMINDAKİ KELİMELER

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 466 - 476, 30.10.2024

Bahtiyar Bahşi

https://doi.org/10.20322/littera.1544544

Öz

Bir dilin zenginliğini gösteren en önemli unsurlardan biri, belirli bir kavrama dair çok sayıda eş anlamlı sözcük ve deyim barındırmasıdır. Bu çeşitlilik, dilin yapısal özelliklerinin yanı sıra tarihsel gelişimi, kültürel etkileşimler ve coğrafi farklılıklar gibi etkenlerden de kaynaklanır. Türkçe, bu bağlamda ifade olanakları bakımından son derece zengin bir dil olup aynı kavramı farklı şekillerde ifade edebilecek pek çok eş anlamlı sözcük ve deyime sahiptir. Dilin bu zenginliğini kayda geçiren ve gelecek nesillere aktaran en önemli araçlardan biri ise sözlüklerdir. Türkçenin Anadolu'daki tarihsel gelişimini söz varlığıaçısından belgelendiren önemli kaynaklardan biri de Tarama Sözlüğü’dür. Bu çalışma, dilimizin zengin söz varlığını ve bu dağarcığın zaman içindeki evrimini gözler önüne sermeyi amaçlar. Tarama Sözlüğü, farklı dönemlerde ve coğrafyalarda kullanılan sözcükleri bir araya getirerek Türk dilinin tarihsel derinliğini ortaya koyar. Bu çalışmada, Tarama Sözlüğü’nün tüm ciltleri küçük ve küçültme anlamındaki sözcükleri tespit etmek amacıyla tasnif edilmiştir. Tespit edilen bu sözcükler anlam bilimsel (semantik) ve biçim bilgisel (morfolojik) açıdan incelenerek tasnif edilmiştir. Sözcükler, anlamları ve aldıkları ekler göz önünde bulundurularak gruplandırılmıştır. Araştırma sonucunda, Türkçede küçük ve küçültme anlamı taşıyan 115 sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcüklerin çoğunluğu “+cIK/ +cUK, +cAK, +rAK, -tI/-tU /-(I) ntI/-(U)ntU, +cAğIz / cIğAz, +(X)K, + CA” gibi eklerle oluşturulmuştur. Küçük ya da küçültme anlamını ifade eden bu ekler arasında, en yaygın kullanılan ekin “+cIK/+cUK” olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil, Tarama Sözlüğü, küçültme, küçültme anlamında sözcükler

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2000). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, Doğan (2005). Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arlı, Zuhal (2022). Kâmûs-I Türkî, Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlük’te Eğitim ile İlgili Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Aslankılıç, Özgür (2018). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nde Geçen Küçük/Küçültme Anlamındaki Kelimeler. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Ay, Didem Akyıldız (2017). “Tarama Sözlüğü: Sözlükbilimi İlkeleri Çerçevesinde Betimsel ve Eleştirel Bir Değerlendirme”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 56 (56): 1-22.
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Baş, Bayram; Karadağ, Özay (2012). “Söz Varlığı Üzerine Yurt Dışında ve Türkiye’de Yapılan Temel Araştırmalar”. Milli Eğitim, 41(197): 81-105.
• Borazan, Şeyma (2019). “Derleme Sözlüğü ile Tarama Sözlüğü’ndeki Bitki Adlarının Karşılaştırılması”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 6(3): 1700-1768.
• Dilçin, Cem (2013). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, Muharrem (2008). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gencan, Tahir Nejat (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gülsevin, Gürer (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Kaplan, Mehmet (1986). Kültür ve Dil. İstanbul: Dergâh Yayınevi.
• Karadağ, Özay (2011). “İlköğretim Türkçe Sözlüklerinin Hazırlanmasında Temel Ölçütler”. Türklük Bilimi Araştırmaları. (30):193-207.
• Kızılkaya, Yakup (2017). “Türk ve Arap Dilinde Küçültme (Tasğir)”. Turkish Studies. 12(7): 215-232. Koç, Nurettin (1992). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Korkmaz, Zeynep (1958). “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. (6): 41-68.
• Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesinin Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mıandoab, N. Z. (2018). “Türk Dilinde Küçültme Kavramı ve Küçültme Ekleri: (Modern Oğuz Lehçeleri ile Karşılaştırmalı Bir İnceleme)”. Türkoloji Dergisi. 22(1): 213-237.
• TDK (2009). Tarama Sözlüğü. I -VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tosun, İbrahim (2010). “Türkiye Türkçesinde +CA Ekinin Kullanım ve Anlam Çeşitliliği”. Turkish Studies. 5(4): 1472-1486.