YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ MAKSADIYLA OLUŞTURULMUŞ BİR MÜNŞEAT MECMUASI: TERCÜMÂNNÂME

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 477 - 515, 30.10.2024

Suat Donuk

https://doi.org/10.20322/littera.1556841

Öz

Türk edebiyatının önemli eser çeşitleri arasında yer alan münşeat mecmuaları Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürdüğü son asır olan 19. yüzyılda pek çok örnek vermiştir. Bunlardan biri yazarı belli olmayan Tercümânnâme adlı münşeat mecmuasıdır. 8 Temmuz 1834 tarihinde yazımı tamamlanan Tercümânnâme Türkçe öğrenmek isteyen yabancı misyon şefleri ve tercümanlarına Türk diliyle mektup ve resmî yazıların nasıl yazılacağını öğretmek maksadıyla yazılmıştır. Ünik nüshası Philadelphia Amerikan Felsefe Derneği Kütüphanesi’nde yer alan eserin muhtevası ağırlıklı olarak elçi, konsolos veya baylos gibi yabancı bir devlet görevlisi tercümanının ağzından şeyhülislam, vezir, vali, kethüda, gümrük emini, kadı vb. Osmanlı devlet görevlilerine yazılmış mektup ve ariza taslaklarından oluşmaktadır. Taslaklar dışında yabancı elçilikler tarafından kaleme alınmış ya da Osmanlı makamlarınca dış misyonlar hakkında yazılmış takrir, tezkere, antlaşma ve ariza örnekleri içermektedir. Bazı yerlerde gayrımüslim tercümanların veya yabancı bürokratların yararlanması için Türkçe selamlaşma, hâl hatır sorma ve dua gibi gündelik diyalog kalıplarını bildirmekte, karşılıklı konuşmada sohbeti açmak için sarf edilebilecek Türkçe cümle örneklerine yer vermektedir. Yabancılara Türkçe öğretiminde münşeat mecmualarından da yararlanıldığını göstermesi açısından özgün bir eser hüviyeti taşımaktadır. Tercümânnâme Osmanlı Devleti ile yabancı ülkeler arasında geçen antlaşma, ferman, takrir, tezkere vb. pek çok belge içermesi yönüyle Türk diplomasi tarihi için de önemli veriler sunmaktadır. Bu makalede Tercümânnâme adlı münşeat mecmuası tanıtılmış, Tercümânnâme’nin Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi ve Türk diplomasi tarihi için önemi irdelenmiş, yabancılara Türkçe öğretimi hususiyeti taşıyan ilk 47 sayfasının çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Münşeat mecmuası, inşa, Osmanlı nesri, yabancılara Türkçe öğretimi

A Magazine of Münşeat Created for The Purpose of Teaching Turkish to Foreigners

Öz

Münşeat magazines, which are among the important types of works of Turkish literature, provided many examples in the 19th century, the last century in which the Ottoman Empire continued its existence. One of these is the münşeat magazines called Tercümânnâme, whose author is unknown. Completed on July 8, 1834, Tercümânnâme was written to teach foreign mission chiefs and translators who wanted to learn Turkish how to write letters and official correspondence in the Turkish language. The content of the work, the unique copy of which is in the American Philosophical Society Library in Philadelphia, consists mainly of drafts of letters and petitions written by a foreign official such as an ambassador, consul or a bailiff to Ottoman state officials such as the sheikh-ul-islam, vizier, governor, chamberlain, customs officer, judge, etc. In addition to drafts, it contains examples of memorandums, memoranda, treaties and petitions written by foreign embassies or by Ottoman authorities regarding foreign missions. In some places, for the benefit of non-Muslim translators or foreign bureaucrats, it reports daily dialogue patterns in Turkish such as greetings, asking after people's health and prayers, and includes examples of Turkish sentences that can be used to open up a conversation. It is an original work as it shows that münşeat magazines were also used in teaching Turkish to foreigners. Tercümânnâme also provides important data for the history of Turkish diplomacy, as it contains many documents such as treaties, decrees, memorandums, etc. between the Ottoman Empire and foreign countries. In this article, the münşeat of magazines called Tercümânnâme was introduced, the importance of Tercümânnâme for teaching Turkish as a foreign language and the history of Turkish diplomacy was examined, and the written text of the first 47 pages, which are specific to teaching Turkish to foreigners, was shared with the scientific community.

Anahtar Kelimeler

Münşeat magazine, fancy prose, Ottoman prose, teaching Turkish to foreigners

Kaynakça

• Araz, İdris (2020). Süleyman Nazif Efendi’nin Eş‘âr ve Münşeât’ı. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Arslan, Mehmet. “ZÎVER, Ahmed Sâdık Zîver Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ziver-ahmed-sadik-ziver-pasa [erişim tarihi: 07.09.2024].
• Aykaç, Nurullah (2015). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Genel Tarihçesi ve Bu Alanda Kullanılan Yöntemler”. Turkish Studies. 10(3): 161-174.
• Çalışkan, Ertuğrul (2018). Münşeât-ı Azîziyye fî Âsâr-ı Osmâniyye (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Çalışkan, Fatma (2012). Yazılı Anlatıma İlişkin Bir Eser: Ahmed Rasim’in İlâveli Hazîne-i Mekâtîb Yahud Mükemmel Münşeat Adlı Eserinin İncelenmesi ve Metni. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Doğan, Şaban (2011). “XIX. Yüzyılda Kaleme Alınmış Bir Münşeat Kitabı: İnşâ-yı Cedit”. III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (16-18 Aralık 2010 İzmir) Bildiri Kitabı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Gültekin, Hasan. “İBRÂHÎM GİRİFTÂR”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibrahim-giriftar [erişim tarihi: 07.09.2024].
• Gültekin, Hasan. “RÂSİM, Hâcı Seyyid Ömer Râsim Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rasim-haci-seyyid-omer-rasim-efendi [erişim tarihi: 08.09.2024].
• Haksever, Halil İbrahim (1995). Türk Edebiyatında Münşeatlar ve Nergisî’nin Münşeatı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Kodaman, Timuçin; Akçay, Ekrem yaşar (2010). “Kuruluştan Yıkılışa Kadar Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Türkiye’ye Bıraktığı Miras”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. (22): 75-92.
• Köymen, Mehmed Altay (1951). “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Devrine Ait Münşeat Mecmuaları Atebetü’l-ketebe’nin Neşri Münasebetiyle”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. 8(4). Sayıdan Ayrıbasım Selçuklu Devri Kaynaklarına Dair Araştırmalar I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kurt, Volkan (2021). “Yabancılara Özel Amaçlı Türkçe Öğretimi Bağlamında İş Türkçesi: Tanımlar ve Sınırlıklar”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (24): 1-9.
• Kurudayıoğlu, Mehmet; Çetin Özlem (2015). “Temel Beceriler ve Türkçe Öğretimi”. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 3(3): 1-19.
• Maden, Sedat; Kızıltaş, Mert (2019). “Türkçe Öğretiminin Tarihsel Gelişimiyle İlgili Bir Kaynakça Denemesi”. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi. 5(3): 119-135.
• Şentürk, Ahmet Atilla; Kartal, Ahmet (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Münşeat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/munseat [erişim tarihi: 23.09.2024].
• Yekbaş, Hakan. “NAZÎF, Süleyman Nazîf Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazif-suleyman-nazif-efendi [erişim tarihi: 07.09.2024].