KİLİSLİ ZİHNÎ’NİN GAZELLERİNDE ‘GAM’ KAVRAMI

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 593 - 608, 30.10.2024

Şerife Gaye Turhan , Hasan Şener

https://doi.org/10.20322/littera.1556897

Öz

İslâm medeniyeti dairesinde gelişen klasik Türk şiirinde gam kavramı birçok şair tarafından farklı hayallere konu edilmiştir.
“Keder, üzüntü, acı ve sıkıntı” anlamlarına gelen gam genellikle aşk kavramı ile iç içe geçmiş bir duygudur. Bu iki kavram arasındaki ilişki, divan şiirinin merkezinde yer alır. Aşkın yoğunluğu, gamı da beraberinde getirir. Gam, âşık için âdeta bir mihenk taşıdır; âşığın aşk yolunda ne derece arzulu, hevesli ve dayanıklı olduğunu gösterir. Gam, bazen âşığın sevgiliye duyduğu hasreti, özlemi ve onunla bir araya gelememenin verdiği hüznü dile getirirken bazen de manevî bir arayışın ifadesi olarak ele alınır. Gam, bir tür içsel aydınlanma ve kendini keşfetme aracı olarak da görülebilir. İnsan hayatının geçiciliği, aşkın ilahi boyutu ve varoluşsal sorgulamalar, gamın anlamını derinleştirir. Gamın şiirde işleniş biçimi ve gam etrafında oluşturulan hayallerde kullanılan dil, dîvân şiirinde bu duyguların ifade edilmesinde belirleyici bir rol oynar.
XIX. Yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve İstanbul dışında yetişmiş güçlü şairlerden biri olarak kabul edilen Kilisli Zihnî (d. 1251/1835- ö. 1309/1891) Dîvân’ında gam kavramına özellikle gazellerinde sıkça yer vermiştir. Bu çalışmada, Kilisli Zihnî’nin hayatı ve edebî şahsiyeti hakkında kısaca bilgi verildikten sonra onun Dîvân’ında gam kavramının kullanıldığı bağlamlar ve anlamlar tespit edilip incelenmiş ve beyitler üzerinden açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik türk şiiri, gelenek, şair, gam, divan, Kilisli Zihnî

Kaynakça

• Çelebi, İlyas (2020). Ezeliyet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 1: 430-431.
• Dilek, İbrahim (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/bela [Erişim Tarihi: 08.09.2024]
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ezeliyet [Erişim Tarihi: 08.09.2024]
• https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Zihnî-mehmed-nedret [Erişim Tarihi: 08.09.2024]
• Kilisli Kadri (1932). Kilis Tarihi. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Kocatürk, V. Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• Macit, Muhsin (2006). “Dîvân Edebiyatı Tartışmaları ve Gelenekten Yararlanma Sorunu”. Aylık Eğitim Dergisi. (77): 20-32.
• Pala, İsmail (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Solmaz, Süleyman (2014). “Dîvân Şiirinde Kelime Seçimini Etkileyen Faktörler”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 1(15): 39-51.
• Şener, Hasan (1995). Akşemseddin-zâde Hamdullah Hamdi Divanı Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Dîvânı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Şentürk, A. Atilla (2021). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. İstanbul: DBY Yayınları.
• Tarlan, A. Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB.
• Uludağ, Süleyman (1992). “Belâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (5): 380.
• Yıldırım, Ali (2015). “Hayretî Dîvânında Geçen “Gam” Kelimelerinin Tasarımları”. Doğu Esintileri İranoloji, Fars Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (3): 6.