Efes Müzesi'nden Atlı Mezar Stelleri

Yıl 2021, Sayı: 3, 1 - 37, 30.06.2021

Merve Arinç , Murat Çekilmez

Öz

Çalışma kapsamında, Efes Müzesi’ne 1975-1993 yılları arasında satın alma, hibe ve hediye etme yollarıyla kazandırılmış on iki mezar steli değerlendirilmektedir. İncelenen on iki mezar stelinin, bezeme alanlarında at üzerinde veya atın yanında betimlenen figürler yer almaktadır. Ele alınan örnekler Efes Müzesi’nde daha önce yayınlanmayan mezar steli örnekleri olup çalışma kapsamında bilim dünyasına tanıtılmaları amaçlanmaktadır. Bu kapsamda öncelikli olarak bezeme tipinin ikonografisine ve kökenine dair bilgiler sunulmuştur. İkonografik olarak incelenen örnekler ayrıca stel tipleri, bezeme ve figür tipleri açısından da Anadolu, Kıta Yunanistan ve Ege Adaları’ndan bulunan benzer örneklerle karşılaştırılarak Efes Müzesi’nde korunan mezar stellerinin stil ve tipolojik özellikleri irdelenmiştir. Değerlendirmeler sonucunda, ele alınan mezar stellerinin genellikle kareye yakın enine dörtgen biçimli düz tepeli naiskos formlu stel tipine sahip oldukları, ikonografik açıdan Kahramanlık kültüyle ilişkilendirildikleri ve bezeme alanlarında sağa doğru hareket eden figürler tipolojisinde oldukları tespit edilmiştir. Ele alınan örnekler kronolojik açıdan ise İÖ. 2. yüzyılın ortalarından İS. 2. yüzyılın başlarına kadar geniş bir tarih aralığına sahiptir. Bu anlamda çalışma, örneklerin stel tipi, ikonografik bütünlüğü ve tipolojik özelliklerinin belirlenmesinin yanı sıra söz konusu tarihlerde Efes Müzesi örneklerinde Kahramanlık Kültünün varlığını kanıtlaması açısından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Ionia, Ephesos, Mezar Steli, Kahramanlık Kültü, Atlı

Destekleyen Kurum

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü

Proje Numarası

FEF - 18034

Teşekkür

Bu çalışma, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Programında Doç. Dr. Murat Çekilmez’in danışmanlığında, Merve Arinç tarafından tamamlanan “Efes Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi Mezar Stelleri” adlı yüksek lisans tezinden türetilmiştir. Kabul edilen yüksek Lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü tarafından FEF - 18034 numaralı proje ile desteklenmiştir. Destekleri nedeniyle Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Rektörlüğü ve Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’ne teşekkür ederiz. Çalışmanın konusunu oluşturan mezar stellerinin incelenmesi ve yayınlanması için gerekli izinleri uygun gören Efes Müzesi Müdürü Cengiz Topal’a ve yardımları nedeniyle Arkeolog Veysel Dağ’a teşekkürlerimizi sunarız.

Funerary Steles with Equestrian Figures from Ephesus Museum

Öz

In this study, twelve funerary steles brought to Ephesus Museum between 1975-1993 by means of purchase, donation and gift are evaluated. There are figures depicted on or next to the horse in the decoration areas of the twelve tomb steles examined. The samples discussed are grave stele samples that have not been published before in the Ephesus Museum and they are aimed to be introduced to the science world within the scope of the study. In this context, first of all, information about the iconography and origin of the type of decoration was presented. The iconographically examined samples are also compared with similar samples found in Anatolia, Greece and Aegean Islands in terms of stele types, decoration and figure types, and the style and typological features of the tomb steles preserved in the Ephesus Museum are examined. As a result of the study, it was determined that the tomb steles considered generally have a flat-topped naiscos form stele type with a transverse rectangular shape close to the square, they are associated with the Heroic cult in terms of iconography, and they are in the typology of figures moving towards the right in the decoration areas. The examples discussed have a wide date range from the middle of the 2nd century BC to the beginning of the 2nd century AD in chronological terms. Also this study is important in terms of determining the stele type, iconographic integrity and typological features of the specimens, as well as proving the existence of the Heroic Cult in the Ephesus Museum samples at that time.

Anahtar Kelimeler

Ionia, Ephesos, Funerary Stele, Equestrian, Heroic Cult

Proje Numarası

FEF - 18034

Kaynakça

• Agard 1938 W. Agard, Notes on the Siphnian Treasury Frieze. American Journal of Archaeology, 42(2), 1938, 237-244.
• Akurgal 2014 E. Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, Ankara, 2014.
• Anderson 1961 J. K. Anderson, Ancient Greek Horsemanship, USA, 1961.
• Antonaccio 1994 C.M. Antonaccio, An Archaeology of Ancestors: Tomb Cult and Hero Cult in Early Greece, Lanham, 1994.
• Arınç 2015 U. Arınç, Hellenistik Dönem Mezar Stellerindeki Hermes ve Herakles Hermeleri, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Denizli. 2015
• Atalay – Türkoğlu 1978 E. Atalay– S. Türkoğlu, Efes, Bornova, 1978.
• Atalay 1973 E. Atalay, “Ein Spathellenistisches Grabrelief aus Ephesos”, Jdl 88, AA. Berlin, 1973, 231-243.
• Atalay 1986 E. Atalay, “Doğu Grek Hellenistik Mezar Stellerinde Çocuk ve Hizmetçi Figürleri”, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22 – 26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara, 1986, 285-92.
• Atalay 1988 E. Atalay, Hellenistik Çağ’da Ephesos Mezar Stelleri Atölyeleri, İstanbul, 1988.
• Aybek 2004 S. Aybek, Metropolis (İonia), Hellenistik ve Roma Devri Heykeltıraşlık Eserleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji (Klasik Arkeoloji) Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2004
• Aybek 2009 S. Aybek, Metropolis İonia 1 Heykel, Metropolis'te Hellenistik ve Roma Dönemi Heykeltraşlığı, İstanbul, 2009
• Aybek v.d. 2009 S. Aybek – M. Tuna – M. Atıcı, İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu: Orijinaller, Roma Kopyaları, Portreler ve Kabartmalar. Ankara, 2009.
• Aytüre 2017 S. Aytüre, “Hellenistik Dönem'de Panionion/İonia Birliği”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 2017, 337-348.
• Baltacıoğlu 2006 H. Baltacıoğlu, “Güneş Kursları, Alaca Höyük ve Arinna”, Hayat Erkanal’a Armağan Kültürlerin Yansıması, Ed. B. Avunç İstanbul, 2006, 129-137
• Beckman 1983 G. M. Beckman, Hittite Birth Rituals. Wiesbaden, 1983.
• Beckman 1999 G.M. Beckman, “The Goddess Pirinkir and Her Ritual from Hattuša (CTH 644)”, Ktema 24. 1999, 25-39.
• Bieber 1955 M. Bieber, The Sculpture of the Hellenistic Age, New York, 1955.
• Boardmann 2003 J. Boardmann, Siyah Figürlü Atina Vazoları, Çev. G. Ergin İstanbul, 2003.
• Börker-Klähn 1995 J. Börker-Klähn, “Auf der Suche nach Nekropolë: Hattusa”, Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici XXXV, 1995, 69-92.
• Braaden 1974 D. W. Bradeen, “Inscriptions: The Funerary Monuments”, The Athenian Agora, Vol. 17, 1974, iii – 240.
• Burrell 2004 B. Burrell, Neokoroi: Greek Cities and Roman Emperors, Leiden, 2004.
• Camp 1998 J. M. Camp, Horses and Horsemanship in the Athenian Agora,Atina, 1998.
• Childs 2018 W. A. P. Childs, Greek Art and Aesthetics in the Fourth Century B.C. Princeton, 2018.
• Daddi 2005 P. Daddi, Pirwa, RlA 10. 2005, 573-575.
• Delemen 1999 İ. Delemen, Anadolu’da Atlı Tanrılar Lykia, Pisidia, Lykaonia, Isauria, Phrygia, Lydia ve Karia Bölgelerinde Taş Eserler Üzerine Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul. 1999
• Dereboylu – Poulain 2015 E. Dereboylu – Poulain, “Les Relıefs Au Cavalıer De Neon Teıchos (Éolıde)”, Archaiologia: Figurines de Terre Cuite en Méditerranée Grecque et Romaine 2 Iconographie et contextes, Ed. A. Muller - E. Laflı, Villeneuve d'Ascq, 2015, 61-65.
• Dimitrova 2002 N. Dimitrova, “Inscriptions and Iconography in the Monuments of the Thracian Rider”, Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol.71, No. 2, 2002, 209 – 229.
• Durugönül 2015 S. Durugönül, Manisa Müzesi Heykeltıraşlık Eserleri, İstanbul, 2015.
• Eadie 1967 J. W. Eadie, “The Development of Roman Mailed Cavalry”, The Journal of Roman Studies, Vol. 57, No. 1/2, 1967, 161 - 173.
• Erdemgil 1988 S. Erdemgil, Efes, İstanbul, 1988.
• Errington 2017 M. R. Errington, Hellenistik Dünya Tarihi MÖ 323 – 30, Çev. G.Günata, İstanbul, 2017.
• Georges 1994 P. Georges, Barbarian Asia and the Greek Experience: From the Archaic Period to the Age of Xenophon. Londra, 1994.
• Grosmann 2013 J. B. Grosmann, “Funerary Sculpture”, The Athenian Agora, Vol. 35, 2013, ii -246.
• Hass 1994 V. Haas Geschichte der Hethitischen Religion, Leiden, 1994.
• Hanfmann 1948 G.M.A. Hanfmann, “Archaeology in Homeric Asia Minor”, American Journal of Archaeology. Vol. 52, 1948, 135-155.
• Hanfmaan 1958 G.M.A. Hanfmaan, “Lydiaka”, Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 63, 1958, 65-88.
• Herodotos Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. M. Ökmen, İstanbul, 2012.
• Hurwit 1999 J. M. Hurwit, The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archaeology from the Neolithic Era to the Present. Cambridge, 1999.
• Hurwit 2007 J. M. Hurwit, “The Problem with Dexileos: Heroic and Other Nudities in Greek Art”, American Journal of Archaeology, Vol. 111, No. 1, 2007, 35-60.
• Imparati 1977 F. Imparati, “Le Istituzioni Cultuali dei Na4ḫékur e il Potere Centrale İtita”, SMEA 18, 1977, 19-63.
• İplikçioğlu 2007 B. İplikçioğlu, Hellen ve Roma Tarihinin Ana Hatları. İstanbul, 2007.
• Jebb 1899 R.C. Jebb, Sophocles: The Plays and Fragments, with critical notes, commentary, and translation in English prose. Part II: The Oedipus Coloneus, Cambridge, 1899.
• Johansen 1951 K. J. Johansen, The Attic Grave-Reliefs of the Classical Period: An Essay ın Interpretation, Kopenhag, 1951.
• Karlsson 2014 S. Karlsson, Emotıons Carved In Stone? The Socıal Handlıng Of Death As Expressed On Hellenıstıc Grave Stelaı From Smyrna & Kyzıkos, Gothenbur, 2014.
• Kırçıl 2017 N. Z. Kırçıl, Hititler’de Tanrı Pirwa ve Kültü, Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri (Hititoloji) Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2017.
• Knibbe – Merkelbach 1976 D. Knibbe – R. Merkelbach, “Grabepigramm aus Ephesos”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd. 21, 1976, 191 – 192.
• Konaç 2007 V. Konaç, Anadolu’da Pers Dönemi Süvari Betimlemeleri (Arkaik Dönem), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2007.
• Külzer 2011 A. Külzer, “Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine Bir Genel Bakış”, Bizans Dönemi’nde Ephesos, Ed. D. Daim – S. Ladstätter, İstanbul, 2011, 29-46.
• Ladstätter – Pülz 2007 S. Ladstätter– A. Pülz, “Ephesus in the Late Roman and Early Byzantine Period: Changes in its Urban Character from the Third to the Seventh Century AD”, The Transition to Late Antiquity, Ed. A. G. Poulter, İstanbul, 2007, 391-433.
• Ladstatter 2011 S. Ladstatter, “Bizans Dönemi’nde Ephesos – Büyük Bir Antik Kentin Tarihinde Son Sayfa”, Bizans Dönemi’nde Ephesos, Ed. D. Daim – S. Ladstätter, İstanbul, 2011, 2 – 38.
• Ladstaetter v.d. 2016 S. Ladstaetter – M. Büyükkolancı – C. Topal – Z. Aktüre, Ephesus, UNESCO World Heritage in Turkey, Ed. N. Ertürk - Ö. Karakul, Ankara, 2016, 412-443.
• Lang – Auinger 2003 C. Lang-Auinger, “Terrakotten”, Hanghaus I in Ephesos: Funde und Ausstattung, FiE 8.4., Ed. C. Lang-Auinger, Vienna. 2003, 299-352.
• Lawrence 1927 A. W. Lawrence, Later Greek Sculpture and Its Influence on East and West, New York, 1927
• Lendering 2009 J. Lendering, Büyük İskender, Çev. B. Sengir, İstanbul, 2009.
• Lysias Lysias, Speeches, Çev W.R.M. Lamb, London, 1930.
• Malten 1914 L. Malten, “Das Pferd im Totenglauben”, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 29, 1914, 179-255.
• Markman 1969 S. D. Markman, The Horse in Greek Art. New York, 1969.
• Melchert 2003 H. C. Melchert, The Luwians. Handbook of Oriental Studies, Section One: The Near and Middle East Vol. 68. Leiden – Boston: 2003.
• Meriç 1988 R. Meriç, “Überblick zur Historischen Geographie des Küçük Menderes (Kaystros) Tales”, Ege Coğrafya Dergisi, 4 /1, 1988, 202 – 213.
• Meriç 1993 R. Meriç, “Neue Ostgriechische Grabreliefs aus Ionien und Lydien. Mit Einem Historisch – Topographischen Exkurs”, Öjh 62, 1993, 57 – 75.
• Moore 1985 M. B. Moore, “The West Frieze of the Siphnian Treasury: a new Reconstruction”, Bulletin de Correspondance Hellénique, 109-1, 1985, 131-156.
• Mylonas 1948 G. E. Mylonas, “Homeric and Mycenaean Burial Customs”, American Journal of Archaeology, Vol. 52, No. 1, 1948, 56 – 81.
• Otten 1952-1953 H. Otten “Pirva - der Gott auf dem Pferde”. JKIF 2. 1952-1953, 62-73.
• Özgüç 1953 N. Özgüç, “Kültepe'de 1950 Yılında T. T. K. Adına Yapılan Kazıda Bulunan Mühür ve Mühür Baskıları Hakkında Ön-Rapor”, Belleten, 17/65, 1953, 119-122.
• Pausanias Pausanias. Pausaniae Graeciae Description, Çev. M. Helena, Leipzig, 2010.
• Petrosyan 2002 A.Petrosyan, Indo-European and Ancient Near Eastern Sources of Armenian Epic - JIES 42, Washington, 2002.
• Pfanner 1989 M. Pfanner, “Über das Herstellen von Portrats. Ein Beitrag zu Rationalisierungsmassnahmen und Produktionmechanismen von Massenware im spaten Hellenismus und in der Römischen Kaiserzeit”, Jdl, 104, 1989, 157 – 257.
• Pfuhl – Möbius 1977 E. Pfuhl – H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs. Text und Tafel Band I, Mainz am Rhein, 1977
• Pfuhl – Möbius 1979 E. Pfuhl – H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs. Text und Tafel Band II, Mainz am Rhein, 1979.
• Platon Platon, Devlet, Çev. C. Saraçoğlu – V. Atayman, İstanbul, 2011.
• Polat 1998 G. Polat, Anadolu Akhaemenid Dönemi Plastik Eserleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 1998.
• Popko 1995 M. Popko, Religions of Asia Minor, Warsaw,1995.
• Pritchard 2018 D. M. Pritchard, “The Horsemen of Classical Athens. Some Considerations on Their Recruitment and Social Background”, Athenaeum 106/2, 2018, 439 – 453.
• Ramsay 1901 R. W. Ramsay, “Ephesus”, The Biblical World, Vol. 17, No. 3, 1901, 167-177.
• Rathmayr 2010 E. Rathmayr, Auswertung. Das Hanghaus 2 in Ephesos: Die Wohneinheiten I und 2: Baubefund, Ausstattung, Funde, FiE. 8.8., Ed. F. Krinzinger, ÖAW: 2010, 688-696.
• Rathmayr 2018 E. Rathmayr, “Sculpltural Programs of Specific Dwelling Units of terrace House I and 1 in Ephesus”, Sculpture in Roman Asia: Proceedings of the Conference in Selçuk 2013, Ed. M. Aurenhammer, Vienna, 2018, 129-146
• Rathmayr 2019 E. Rathmayr, “The Meaning and Use of Terracotta Figurines in the Terrace Houses in Ephesos”, Religion in Ephesos Reconsidered: Archaology of Spaces, structures and Objects, Ed. D. Schowalter - J. S. Friesen - S. Ladstatter - C. Thomas Leiden-Boston, 2019, 230-252.
• Richter 1915 G. M. A. Richter, “Two Colossal Athenian Geometric or "Dipylon" Vases in the Metropolitan Museum of Art”, American Journal of Archaeology, Vol. 19, No. 4, 1915, 385-397.
• Robinson 1906 D. M. Robinson, “Terra-Cottas from Corinth”, American Journal of Archaeology, Vol. 10. No. 2, 1906, 159-173.
• Rutherford 2020 I. Rutherford, “Hittite Texts and Greek Religion Contact, Interaction, and Comparison”, Oxford, 2020.
• Sakellariou 2015 A. Sakellariou, The Cult of Thracian Hero. A Religious Syncretism Study with Deities and Heroes in the Western Black Sea Region. International Hellenic University, School of Humanities, Master of Arts in Black Sea Cultural Studies, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selanik, 2015.
• Salapata 1997 G. Salapata, “Hero Warriors From Corinth and Lakonia”, Hesperia, Vol. 66, No.2, 1997, 245 – 260.
• Saraçoğlu 2000 A. Saraçoğlu, “Kyzikos’dan Figurlu Mezar Kabartmaları”, OLBA, III, 2000, 181–197.
• Scherrer 2000 P. Scherrer, Ephesus. The New Guide, İstanbul, 2000.
• Schmidt 1991 S. Schmidt, Hellenistische Grabreliefs. Typologische und Chronologische Beobachtungen, Wien, 1991.
• Schmitt 2013 R. Schmitt, “Astarte, Mistress of Horses, Lady of the Chariot: The Warrior Aspect of Astarte”, Die Welt des Orients. Bd. 43. H. 2. 2013, 213-225.
• Scholl – Pirson 2015 A. Scholl – F. Pirson, Pergamon – Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent / A Hellenistic Capital in Anatolia. İstanbul, 2015.
• Sevin 2014 V. Sevin, Yeni Assur Sanatı II: Assur Resim Sanatı, Ankara, 2014.
• Sevin 2016 V. Sevin, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Ankara, 2016.
• Sidnell 2006 P. Sidnell, Warhorse: Cavalry in Ancient Warfare, Cornwall, 2006.
• Sonkaya 2019 K. A. Sonkaya, Lydia Bölgesi Hellenistik Dönem Mezar Stelleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Klasik Arkeoloji Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019
• Sophokles Sophokles. The Oedipus at Colonus of Sophocles, Çev. Sir R. Jebb Cambridge, 1899.
• Starke 1985 F. Starke, Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift, StBoT 30, Wiesbaden, 1985.
• Şahin 2000 M. Şahin, Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhaları, Ankara, 2000.
• Taracha 2005 P. Taracha “Pirengir”, RlA 10, 2005, 570-571.
• Taracha 2009 P. Taracha, Religions of Second Millennium Anatolia DBH 27, Wiesbaden, 2009.
• Tekin 2008 O. Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İstanbul, 2008.
• Türkoğlu 1995 S. Türkoğlu, The Story of Ephesus, İstanbul, 1995.
• Ünal 2013 A. Ünal, “Eski Anadolu’da At, Hititçe Kikkuli At Eğitimi Metinleri ve “Tavlaya Çekmek”le İlgili Teknik Bir Ayrıntı”. Çorum Bilim, Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi 14, 2013, 42-68.
• Waele 1933 F. J. Waele, “The Sanctuary of Asklepios and Hygieia at Corinth”, American Journal of Archaeology, Vol. 37. No. 3. 1933, 417-451.
• Watrous 1982 L. V. Watrous, “The Sculptural Program of the Siphnian Treasury at Delphi”, American Journal of Archaeology, Vol. 86, No. 2, 1982, 159 – 172.
• Whitley 1994 J. Whitley, “The Monuments That Stood before Marathon: Tomb Cult and Hero Cult in Archaic Attica”, American Journal of Archaeology, Vol. 98. No. 2. 1994. 213-230.
• Yalouris 1950 N. Yalouris, “Athena als Herrin der Pferde”, Museum Helveticum, Vol. 7. No. 1. 1950, 19-64.
• Zanker 1993 P. Zanker, “The Hellenistic Grave Stelai From Smyrna: İdentity and Self-Image in the Polis. Images and Ideologies: Self-Definition in the Hellenistic World”, Ed. A. W. Bulloch, Berkeley, 1993, 212 – 230.