Stratonikeia Territoriumundan Bir Yerleşim: Koranza Geç Tunç Çağı’ndan Roma İmparatorluk Dönemi’ne Arkeolojik ve Epigrafik Veriler Işığında Yerleşimin Tarihsel Süreci

Yıl 2021, Sayı: 4, 1 - 55, 31.12.2021

Aytekin Büyüközer , Zeliha Gider Büyüközer , Zafer Korkmaz , Deniz Sevmen

https://doi.org/10.54577/lycus.1022914

Öz

Bu çalışmada, Stratonikeia territoryumunda yer alan ve bölgedeki yazıtlarda ismi demotik olarak en çok görülen merkezlerden biri olan Koranza’nın tarihsel süreci ele alınmıştır. Gerek geçmiş yıllarda yapılan çalışmalar gerekse 2018 yılından beri devam etmekte olan arkeolojik yüzey araştırmalarından elde edilen veriler dikkate alınarak yapılan değerlendirmeler neticesinde, Koranza’nın MÖ 2. bine kadar giden bir geçmişe sahip olduğu belirlenebilmiştir. Batı Anadolu’da yapılan çalışmalarda Ege coğrafyasındaki Miken kültürünün son evrelerinin yayılım alanı, Doğu Ege adaları ve Batı Anadolu’nun kıyı şeridi ile sınırlandırılmış iken, son yıllarda Çine-Tepecik Höyük’te tespit edilen Miken buluntuları, bu coğrafi sınırın Çine (Marsyas) bölgesini de kapsadığını ortaya koymuştur. Bizim bölgede yürüttüğümüz yüzey araştırmalarında bulunan GH IIIA ile GH IIIC dönemi arasına tarihlendirilen seramikler ise Miken seramiklerinin yayılım alanına Yatağan Ovası’nın da dahil edilmesi gerektiğini göstermiştir.
Koranza ismi farklı telaffuzları ile birlikte MÖ 4. yüzyılda görülmeye başlar. MÖ 3. yüzyılda Stratonikeia’nın kurulması ve bölgenin siyasi hakimi olmasına bağlı olarak Stratonikeia’nın demesi haline gelen Koranza, bu tarihten önce kendine bağlı demeleri olan ve bir arkhon tarafından idare edilen bağımsız bir merkezdir. En azından MÖ 4. yüzyıldan itibaren Artemis ve Apollon kült alanına ev sahipliği yapan Koranza’nın adı epigrafik verilerden anladığımız kadarıyla tanrıça Artemis ile bağlantılı bir yer adı olarak görülür. Artemis kültü Lagina’daki Hekate Tapınağı inşa edilene kadar bölgenin en önemli kültüdür. Hekate kültünün ön plana çıkmasının ardından eski önemini yitirmesine karşın, bölgeden ele geçen yazıtlar Roma İmparatorluk Dönemi içlerine kadar Artemis kültünün varlığını sürdürdüğünü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Karia, Stratonikeia, Koranza, Miken Seramiği, Artemis-Apollon Kutsal Alanı

Destekleyen Kurum

Selçuk Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü

Proje Numarası

18401153, 19401168

A Settlement from the Stratonikeia Territorium: Koranza Historical Background of Settlement in the Light of Archaeological and Epigraphic Data from the Late Bronze Age to the Roman Imperial Period

Öz

In this study, the historical process of Koranza, which is located in the territory of Stratoniceia, is discussed. The name Koranza is one of the most common centers seen as a demotic name in the inscriptions found in the region. As a result of both the studies carried out in the past years and the data obtained from the archaeological surveys that have been continuing since 2018, it has been determined that Koranza has a history dating back to the 2nd millennium BC. In the studies carried out in Western Anatolia, the spread of the last stages of the Mycenaean culture in the Aegean geography was limited to the Eastern Aegean islands and the coastline of Western Anatolia. However, the Mycenaean finds discovered in Çine-Tepecik Höyük in recent years have revealed that this geographical boundary also includes the Çine (Marsyas) region. Ceramics dated between the GH IIIA and GH IIIC periods found in the Yatağan surveys we conducted in the region showed that the Yatağan Plain should be included in the distribution area of Mycenaean ceramics.
The name Koranza, with its different pronunciations, begins to appear in the 4th century BC. While Koranza used to be an independent city with its own branches and ruled by an archon, it became the deme of Stratoniceia due to the establishment of Stratoniceia in the 3rd century BC and subsequently being the political ruler of the region. The name of Koranza, which has the sanctuary of Artemis and Apollo since at least the 4th century BC, is seen as a place name associated with the goddess Artemis, as we understand from the epigraphic data. The cult of Artemis was the most important cult of the region until the Temple of Hecate in Lagina was built. Although the cult of Artemis lost its importance after the cult of Hecate came to the fore, the inscriptions recovered from the region show that the cult of Artemis continued until the Roman Imperial Period.

Anahtar Kelimeler

Karia, Stratonikeia, Koranza, Mycenaean Pottery, Artemis-Apollo Sanctuary

Proje Numarası

18401153, 19401168

Kaynakça

• Åkerström 1966 Å. Åkerström, Die Architektonischen Terrakotten Kleinasiens, Lund, 1966.
• Akkurnaz 2011 S. Akkurnaz, “Hacıbayramlar Buluntuları Bağlamında Arkaik Dönem Mimari Terrakottalarını Değerlendirme Yöntemleri”, 4. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, Eskişehir, 2011, 29-46.
• Akkurnaz 2013 S. Akkurnaz, Hacıbayramlar Arkaik Dönem Mimari Terrakottaları., Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Aydın, 2013.
• Akkurnaz 2015 S. Akkurnaz, “Koranza Mimari Terrakottaları”, Stratonikeia Çalışmaları 1, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Ed. B. Söğüt, İstanbul, 2015, 45-70.
• Akurgal 1997 E. Akurgal, Eski İzmir I: Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, Ankara, 1997.
• Ateşlier 2009 S. Ateşlier, “Euromos Arkaik Mimari Terrakottaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 26/2, 2009, 151-158.
• Ateşlier 2011 S. Ateşlier, “The Archaic architectural terracottas from Euromos and some cult signs”, Boreas: Münstersche Beiträge zur Archäologie 32, 2011, 279-290.
• Aydaş 2018 M. Aydaş, Koranza ile Lagina, İstanbul, 2018.
• Aykurt 2010 A. Aykurt, “Late Bronze Age Pottery from Çeşme Bağlararası”, OLBA XVIII, 2010, 1-65.
• Aytaçlar 2004 N. Aytaçlar, “The Early Iron Age at Klazomenai”, Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony, Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera 20-21 October 2001, Ed. A. Moustaka – E. Skarlatidou – M.-C. Tzannes – Y. Ersoy, Thessaloniki, 2004, 17-43.
• Bass 1963 G. F. Bass, “Mycenaean and Protogeometric Tombs in the Halicarnassus Peninsula”, American Journal of Archaeology 67/4, 1963, 353-361.
• Benter 2010a M. Benter, “Milas’taki Pilavtepe Miken Oda Mezarı”. Belleten, LXXIV/270, 2010, 343-350.
• Benter 2010b M. Benter, “Hydas: Bozburun Yarımadası’nda Müstahkem Bir Yerleşim Yeri”. Belleten, LXXIV/271, 2010, 659-672.
• Benzi – Graziadio 2013 M. Benzi – G. Graziadio, “Iasos nel Tardo Bronzo III, Un Sito Miceneizzato alla Periferia del Mondo Miceneo”, Iasos e il Suo Territorio Atti del convegno internazionale per i cinquanta anni della Missione Archeologica Italiana, Ed. D. Baldoni - F. Berti - M Giuman, Roma, 2013, 1-19.
• Benzi 1988 M. D. Benzi, “Rhodes in the LH IIIC Period”, Problems in Greek Prehistory, Ed. E. French - K. A. Wardle, Bristol, 1988, 253-262.
• Benzi 2005 M. D. Benzi, “Mycenaeans at Iasos? A Reassessment of Doro Levi's Excavations”, Emporia, Aegeans in The Central And Eastern Mediterranean Proceedings of the 10th International Aegean Conference,10e Rencontre Égéenne Internationale Athens, Italian School of Archaeology, 14-18 ApriI 2004. AEGAEUM 25, Annales d'archéologie égéenne de l'Université de Liège et UT-PASP, Ed. R. Laffıneur - E. Greco, Austin, 2005, 204-215.
• Benzi 2019 M. Benzi, “Late Bronze iıı Iasos: Mycenaean and Local Pottery Deposits beneath the Roman Agora and the Basilica by the East Gate”, Karia Arkhaia. La Carie des origines à la période pre-hékatomnide, 4ème Rencontre d’Archéologie de l’IFEA, Ed. O. Henry – K. Knock, Istanbul, 2019, 387-452.
• Blegen 1958 C. W. Blegen, Troy, Excavations conducted by The University of Cincinnati 1932-1938, Princeton, 1958.
• Blümel 1987 W. Blümel, Die Inschriften von Mylasa I, Bonn, 1987.
• Blümel 1990 W. Blümel, “Zwei neue Inschriften aus Mylasa aus der Zeus des Maussollos”, Epigraphica Anatolica: Zeitschrift für Epigraphik und historische Geographie Anatoliens 16, 1990, 29-43.
• Bol 1999 P. C. Bol, “Einleitung”, Gedenkschrift für Andreas Linfert hellenistische Gruppen, Ed. P. C. Bol, Mainz am Rhein, 1999, 19-28.
• Bonacchi 2020 A. Bonacchi, “Textile Production in Central Anatolia between the 2nd and the 1st Millennium BC: Analysis of Tools and Contexts”. Asia Anteriore Antica Journal of Ancient Near Eastern Cultures 2, 2020, 53-77.
• Bourogiannis 2012 Bourogiannis G. “Rhodes, Cos and the White Painted Ware of Cyprus: Introduction to contacts in the Early Iron Age”, Athanasia The Earthly, the Celestial and the Underworld in the Mediterranean from the Late Bronze and Early Iron Age, Ed. N. C. Stampolidis - A. Kanta - A. Giannikouri, Heraklion, 2012, 65-83.
• Boysal 1970 Y. Boysal, “Turgut Kazısı 1969 Yılı Raporu”, Anatolia 12, 1970, 63-93.
• Boysal 1979 Y. Boysal, “Lagina Kazıları”, 8. Türk Tarih Kongresi-1, Ankara, 1979, 389-390.
• Bresson v.d. 2001 A. Bresson – P. Brun – E. Varinlioğlu, “5. Les inscriptions greques et latines”, Les Hautes Terres de Carie, Ed. P. Debord – E. Varinlioğlu, 2001, 81-268.
• Broneer 1939 O. Broneer “A Mycenaean Fountain on the Acropolis”, Hesperia VIII/4, 1939, 317-433.
• Bulba 2010 M. Bulba, Geometrische Keramik Kariens, Bonn, 2010.
• Burn – Higgins 2001 L. Burn – R. Higgins, Catalogue of Greek Terracottas in the British Museum. Vol. III, London, 2001.
• Büyüközer 2018 A. Büyüközer, “The Sanctuary of Hekate at Lagina in the 4th Century BC”, Arkhaia Anatolika 1, 2018, 15-30.
• Büyüközer 2019 A. Büyüközer, “Yatağan ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2018 Yılı Çalışmaları (1. Sezon)”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 37, 2019, 257-278.
• Büyüközer 2020 A. Büyüközer, “Stratonikeia Teritoryumundan Elit Mezarları”, Arkhaia Anatolika 3, 2020, 21-59.
• Chabot Aslan 2002 C. Chabot Aslan, “Ilıon before Alexander: Protogeometric, Geometric and Archaic Pottery from D9”, Studia Troica, Band 12, 2002, 81-129.
• Cook v.d. 1998 J. M. Cook – R. V. Nocholls – D. M. Pyle, “Old Smyrna Excavations: The Temples of Athena”, BSA Suplementary Volumes, No. 30, 1-214.
• Cook 1999 R. M. Cook, “A List of Carian Orientalizing Pottery” Oxford Journal of Archaeology 18/1, 1999, 79-93.
• Crampa 1972 J. Crampa, Labraunda III, 2, The Greek Inscriptions. (Stockholm 1972).
• Daux 1978 G. Daux, “Notes de lecture”. Bulletin de correspondance hellénique 102/2, 1978, 591-627.
• Debord 1994 P. Debord, “Essai sur la géographie historique de la région de Stratonicée”, Mélanges Pierre Lévêque. 8, Religion, anthropologie et société, 1994, 107−121.
• Debord 2001 P. Debord, “Questions stratonicéennes”, Les Cités d’Asie Mineure occidental au IIe siècle a.C., Ed. A. Bresson-R. Descat, Bordeaux, 2001, 157-172.
• Deschamps – Cousin 1888 G. Deschamps – G. Cousin, “Inscriptions du temple de Zeus Panamaros”, Bulletin de correspondance hellénique 12, 1888, 249-273.
• Diler 2002 A. Diler, “Damlıboğaz/Hydai Araştırmaları 2000”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 19/1, 2002, 225-237.
• Diler 2019 A. Diler, “Early Iron Age Termera (Asarlık), Some Notes on the Lelegian Settlements and their Impacts on Karian Identity”, Karia Arkhaia, La Carie, des origines à la période pré-hékatomnide, Ed. O. Henry - K. Konuk, İstanbul, 2019, 507-547.
• Dimitriadou 2019 E. M. Dimitriadou, Early Athens, Settlements and Cemeteries in the Submycenaean, Geometric and Archaic Periods, Los Angeles, 2019.
• Dothan – Zukerman 2004 T. Dothan – A. Zukerman, “A Preliminary Study of the Mycenaean IIIC:1 Pottery Assemblages from Tel Miqne-Ekron and Ashdod”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research 333, 2004, 1-54.
• Erdoğan – Aytaçlar 2012 A. Erdoğan – M. N. Aytaçlar, “Milas-TKİ Kazıları”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, Ed. A. Çilingiroğlu – Z. Mercangöz – G. Polat, İzmir, 2012, 339-359.
• Ergün 2020 G. Ergün, “Late Bronze Age Spindle Whorls and Loom Weights From Beycesultan in Western Anatolia: New Findings, New Observations”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry 20/2, 2020, 1-18.
• Fischer – Bürge 2014 P. M. Fischer – T. Bürge, “The New Swedish Cyprus Expedition 2013. Excavations at Hala Sultan Tekke. Preliminary results”, Opuscula, Annual of the Swedish Institutes at Athens and Rome 7, 2014, 61–106.
• Foucart 1890 P. Faucart, “Inscriptions de la Carie”, Bulletin de correspondance hellénique 14, 1890, 363-376. Furumark 1972 A. Furumark, The Mycenaean Pottery. Analysis and Classification, Stockholm, 1972.
• Galt 1931 C. M. Galt, “Veiled Ladies”. American Journal of Archaeology 35/4, 1931, 373-393.
• Gider 2012 Z. Gider, “Lagina Kuzey Stoanın Ön Cephe Düzenlemesi”, Stratonikeia’dan Lagina’ya, A. A. Tırpan’a Armağan, Ed. B. Söğüt, İstanbul, 2012, 263-280.
• Gider-Büyüközer 2020 Z. Gider-Büyüközer, “Lagina”, Karialılar. Denizcilerden Kent Kuruculara. Ed. O. C. Henry – A. Belgin-Henry, İstanbul, 2020, 124-139.
• Goldman 1956 H. Goldman, Excavations at Gözlü Kule, Tarsus II, Princeton, 1956.
• Günel 2008 S. Günel, “Çine-Tepecik Kazıları ve Bölge Arkeolojisine Katkıları”, Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar, Ed. A. Erkanal-Öktü - S. Günel - U. Deniz, Ankara, 2008, 129-139.
• Günel 2010 Günel S. “Mycenaean Cultural Impact on Çine (Marsyas) Plain, Southwest Anatolia: the Evidence from Çine-Tepecik”, Anatolian Studies 60, 2010, 25-49.
• Günel – Herbordt 2014 S. Günel – S. Herbordt, “Mykenische Kraterfragmente mit figürlichen Darstellungen und ein Siegelabdruck eines hethitischen Prizen aus der spätbronzezeitlichen Siedlung von Çine-Tepecik”, Archaologischer Anzeiger 2014/1, 2014, 1-14.
• Gürtekin-Demir – Polat 2015 R. Gürtekin-Demir – Y. Polat, “Between Lydia and Caria: Iron Age Pottery from Kale-i Tavas, Ancient Tabae”, Keramos Ceramics: A Cultural Approach Proceedings of the First International Conference at Ege University May 9-13, 2011, İzmir. Ed. R. Gül Gürtekin-Demir – H. Cevizoğlu – Y. Polat – G. Polat, Ankara, 2015, 115-137.
• Hatzfeld 1920 J. Hatzfeld, “Inscriptions de Lagina en Carie”, Bulletin de correspondance hellénique 44, 1920, 70-100.
• Held 2020 W. Held, “Gergakome”, Karialılar. Denizcilerden Kent Kuruculara, Ed. O. C. Henry – A. Belgin-Henry (ed.), İstanbul, 2020, 480-487.
• Henry 2009 O. Henry, Tombes de Carie. Architecture Funeraire et Culture Carienne VIe – IIe s. av. J. –C., Rennes, 2009.
• Henry 2012 O. Henry, “Buildings the Mountain, The Isolated Settlement of Karapınar in Karia”, Stratonikeia’dan Lagina’ya, A. A. Tırpan’a Armağan, Ed. B. Söğüt, İstanbul, 2012, 289-302.
• Heuzey 1923 L. Heuzey, Musee National du Louvre. Catalogue des Figurines Antiques de Terre Cuite. Figurines Oriantales et Figurines des iles Asiatiques, Paris, 1923.
• Hornblower 1982 S. Hornblower, Maosolus, Oxford, 1982.
• Kahya 2002 T. Kahya, “Patara Dark Age Pottery”, Adalya V, 2002, 35-59.
• Karageorghis – Raptou 2015 V. Karageorghis – E. Raptou “Two new Proto-White Painted ware vases of the pictorial style from Palaepaphos, Cyprus”, Opuscula. Annual of the Swedish Institutes at Athens and Rome 8, 2015, 81–98.
• Karlsson 2013 L. Karlsson, “The Building Techniques in the Fortification Towers of Labraunda”, Orhan Bingol'e 67. Yaş Armağanı, Ed. G. Kökdemir, Ankara, 2013, 261-272.
• Karlsson v.d. 2011 L. Karlsson – J. Blid – O. Henry, “Labraunda 2010. A Preliminary Report on the Swedish Excavations”, Opuscula. Annual of the Swedish Institutes at Athens and Rome 4, 2011, 19-67.
• Kerschner 2017 M. Kerschner, “Das Artemision von Ephesos in geometrischer und archaischer Zeit. Die Anfänge des Heiligtums und sein Aufstieg zu einem Kultzentrum von überregionaler Bedeutung”, Ephesos Die Antike Metropole im Spannungsfeld von Religion und Bildung, Ed. T. Georges, Tübingen, 2017, 3-77.
• Kleiner 1968 G. Kleiner, Die Ruinen von Milet, Berlin, 1968.
• Kleiner 1984 G. Kleiner, Tanagrafiguren. Untersuchungen zur Hellenistischen Kunst und Geschichte, Berlin, 1984.
• Koehl 2006 R. B. Koehl, Aegean Bronze Age Rhyta, Philadelphia, 2006.
• Konecny – Rugendorfer 2014 A. L. Konecny – P. Ruggendorfer, “Alinda in Karia: The Fortification”, Hesperia 83/4, 2014, 709-746.
• Laumonier 1936 A. Laumonier, “Archéologie Carienne”, Bulletin de correspondance hellénique 60, 1937, 286-335.
• Laumonier 1938 A. Laumonier, “Recherches sur la chronologie des prêtres de Lagina”, Bulletin de correspondance hellénique 62, 1938, 251-284.
• Laumonier 1958 A. Laumonier, Les cultes indigènes en Carie, Paris, 1958.
• Lemos 2002 I. S. Lemos, The Protogeometric Aegean, The Archaeology of the Late Eleventh and Tenth Centuries BC, Oxford, 2002.
• Lis 2009 B. Lis, “The Sequence of Late Bronze/Early Iron Age Pottery from Central Greek Settlements-a Fresh Look at Old and New Evidence” LH III C Chronology and Synchronisms III LH III C Late and the transition to the Early Iron Age Proceedings of the International Workshop held at the Austrian Academy of Sciences at Vienna, February 23rd and 24th, 2007, Ed. S. Deger – Jalkotzy - A. E. Bachle, Wien, 2009, 203-235.
• Mandel 1999 U. Mandel, “Die ungleichen Spielerinnen. Zur Bedeutung weiblicher Ephedrismosgruppen. Anhang zu weiteren Ikonographien der bekleideten Aphrodite in der spätklassischen und frühhellenistischen Koroplastik”, Gedenkschrift für Andreas Linfert hellenistische Gruppen. Ed. P. C. Bol, Mainz am Rhein, 1999, 213-266.
• Mangaloğlu-Votruba 2011 S. Mangaloğlu-Votruba, “Liman Tepe’de Geç Hellas III C Dönemi”, Anadolu/Anatolia 37, 2011, 43-64.
• Mangani 2005-2007 E. Mangani, “Materiali micenei, geometrici e orientalizzanti di Rodi”, Bullettino di Paletnologia Italiana (Roma) 96, 2005-2007, 203-310.
• McNicoll 1997 A. W. McNicoll, Hellenistic Fortifications From the Aegean to the Euphrate, Oxford, 1997.
• Meriç – Mountjoy 2002 R. Meriç – P. Mountjoy, “Mycenaean Pottery from Bademgedigi Tepe (Puranda) in Ionia: A preliminary report”, Istanbuler Mitteilungen 52, 2002, 79-98.
• Moretti 2015 J. C. Moretti, “L’architecture publique a Delos au IIIͤ s. a.C”, L’architecture Monumentale Grecque au IIIͤ Siècle A.C., Ed. J. des Courtils, Paris, 2015.
• Mountjoy 1986 P. A. Mountjoy, Mycenaean Decorated Pottery: A Guide to Identification, Goteborg, 1986.
• Mountjoy 1993 P. A. Mountjoy, Mycenaean Pottery. An Introduction, Oxford, 2001, reprint.
• Mountjoy 1998 P. A. Mountjoy, “The East Aegean-West Anatolian Interface in the Late Bronze Age: Mycenaeans and the Kingdom of Ahhiyawa”, Anatolian Studies 48, 1998, 33-67.
• Mountjoy 2005a P. A. Mountjoy, “The Mycenaean Pottery from the 1934-1939 Excavations at Tarsus”, Field Seasons 2001-2003 of The Tarsus Gözlükule Interdisciplinary Research Project, Ed. A. Özyar, İstanbul, 2005, 83-135.