Byzantine Cultural Heritage in Lower Aisepos (Gönen) Valley

Yıl 2021, Sayı: 4, 163 - 192, 31.12.2021

Oğuz Koçyiğit

https://doi.org/10.54577/lycus.1028989

Öz

In our survey project which is aimed to determination of Medieval - Turkish period cultural heritage in Balıkesir Province, we focused on the the Lower Aisepos Valley between 2018-2021, today’s Gönen district. It is understood that this region, shaped by the Aisepos river, which arises from the northern slopes of the Ida Mountains and flows into Propontis, was an important settlement area and a natürel transit route during the Byzantine period. The center of this region, which has wide plains and fertile lands along the valley, is Artamea / Gonen. Artamea is an important market for the settlement area around it and famous for its hot springs since early Christianity. However, it has been observed that mostly defensive fortifications have been created in the high parts of the valley, and some agricultural settlements have been created in the rural areas. Because of the existence of some small settlements that cultivate the fertile soils around the valley is clearly understood from the existing ruins that we will deal with throughout the study. In addition, it is understood that these settlements along the valley are in close contact with some sheltered ports on the coast where Aisepos meets the sea and these ports are very important for the region in order to ensure the connection of these settlements along the valley with important cities.

Anahtar Kelimeler

Aisepos Valley, Gönen, Byzantine, Defensive building, rural settlement

Destekleyen Kurum

ÇOMU BAP

Aşağı Aisepos Vadisi’nde (Gönen) Bizans Dönemi Kültür Varlıkları

Öz

Balıkesir İli ve ilçelerindeki Ortaçağ – Türk dönemi kültür varlıklarının tespitine yönelik çalışmalarımızda, 2018-2021 yılları arasında Aşağı Aisepos Vadisi olarak tanımlanan ve günümüzde Gönen ilçe sınırlarında kalan coğrafyaya odaklanılmıştır. Kaz Dağları’nın kuzey yamaçlarından doğarak Propontis’e (Marmara Denizi) dökülen Aisepos nehrinin (Gönen Çayı) şekillendirdiği bu bölgenin, Bizans dönemi boyunca önemli bir yerleşim alanı ve geçiş rotası olduğu anlaşılır. Vadi boyunca uzanan geniş düzlüklere ve verimli topraklara sahip bu bölgenin merkezi Artamea / Gönen olup, burası Hıristiyanlığın erken dönemleri dahil sıcak su kaynakları ile ünlü bir yerleşim yeri çevresi için önemli bir pazardır. Bununla birlikte vadinin yüksek kesimlerinde ağırlıklı olarak savunma amaçlı tahkimatların, düzlük alanlarda ve ovada ise tarımsal amaçlı bir takım iskanların oluşturulduğu gözlemlenmiştir. Zira, çalışma boyunca ele alacağımız mevcut kalıntılardan, vadi çevresindeki verimli ovaları işleyen bazı küçük yerleşimlerin varlığı net olarak anlaşılmaktadır. Ayrıca, vadi boyunca sıralanan bu yerleşim yerlerinin başkent başta olmak üzere önemli kentlerle bağlantısının sağlanması ve ulaşımın kuzeyde Propontis ötesinde de devam etmesi için Aisepos’un denizle buluştuğu kıyıda bazı korunaklı limanlar ile sıkı ilişkide olduğu ve bu limanların bölge için oldukça önemli oldukları anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aisepos Vadisi, Gönen, Bizans, Savunma yapısı, kırsal yerleşim.

Kaynakça

• Akkuş 2010 T. Akkuş, Gönen ve Köyleri Tarihçesi, İstanbul, 2010.
• Aylward 2006 W. Aylward, ‘The Byzantine Fortifications at Pegae (Priapus) on the Sea of Marmara’, Studia Troica 16, 2006, 179-203.
• Aylward 2010 W. Aylward, ‘The Late Byzantine Fortifications at Pegae on the Sea of Marmara’, 1.Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu : Bildiriler, (ed. A. Ödekan), İstanbul, 2010, 342-356.
• Ayönü 2009 Y. Ayönü, Katalanların Anadolu ve Trakya’daki Faaliyetleri (1302-1311), İzmir, 2009.
• Belke 2020 K. Belke, Bithynien und Hellespont, Tabula Imperii Byzantini 13, Wien, 2020.
• Çaylak Türker 2015 A. Çaylak-Türker, ‘The Byzantine castle on Granicus Valley: Sapan Hisar’, Turkish Studies 10/1, 2015, 229-250.
• Çaylak Türker 2016 A. Çaylak-Türker,’Asarkale on the Upper Aisepos Valley’, International Journal of Humanities and Social Science Invantion 5/7, 2016, 24-30.
• Çaylak Türker 2018a A. Çaylak-Türker, Byzantine Architectural Sculpture in Çanakkale, Ankara, 2018.
• Çaylak Türker 2018b A. Çaylak-Türker, ‘Byzantine Pottery from Pegai Castle’, XI. AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri -Cilt 2., Antalya, 2018, 1371-1382.
• Dumankaya 2018 O. Dumankaya, ‘Bandırma İlçesi Şirinçavuş Mahallesi Antik Liman, Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti Araştırmaları-2017’, Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi, Ed. U. Töre Sivrioğlu, Bursa, 2018, 165-173.
• Dumankaya vd. 2019 O. Dumankaya vd., ‘Balıkesir İli Marmara Kıyıları Antik Liman Yerleşim ve Batık Potansiyelinin Tespiti Yüzey Araştırması-2017’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 36/3, Ankara, 2019, 207-220.
• Dumankaya – Ekmekçi 2020 O. Dumankaya - M. U. Ekmekçi, ‘Şirinçavuş Antik Limanı Taş Eserleri’, Gaziantep University Journal of Social Sciences 19/1, 2020, 23-36.
• Foss – Winfield 1986 C. Foss – D. Winfield, Byzantine Fortifications. An Introduction, University of South Africa, 1986.
• Foss 1998 C. Foss, ‘Byzantine Responses to Turkish Attack’, AETOS, Studies in Honour of Cyril Mango, Ed. I. Ševčenko – I. Hutter, Stuttgart, 1998, 154–171.
• Giros 2003 B. Giros, ‘Les Fortifications Medievales’, La Bthynie au Moyen Age, Ed. B. Geyer – J. Lefort, Paris, 2003, 209-225.
• Hasluck 1906 F. W. Hasluck, ‘A Roman Bridge on the Aesepus’, The Annual at British school at Athens 12, 1906, 184-189.
• Hasluck 1910 F. W. Hasluck, Cyzicus, Cambridge, 1910.
• Jankowiak 2017 M. Jankowiak, ‘The First Arab Siege of Constantinople: The campaign of Yazid b. Mu'awiyah in 667-669’, Byzantion’dan Constantinopolis’e İstanbul Kuşatmaları, Ed. M. Arslan – T. Kaçar, İstanbul, 2017, 201-228.
• Jobst 2011a W. Jobst, ‘Die frühchristliche Bischofsbasilika von Gönen / Bandırma’, Christliche Archaologie 2011a, 9-10.
• Jobst 2011b W. Jobst, ‘Das Mosaikpaviment der frühchristlichen Basilika von Gönen/Germe in Mysien (Hellespont)’, XI. Uluslararası Antik Mozaik Sempozyumu (16 - 20 Ekim 2009 Bursa), Türkiye Mozaikleri ve Antik Dönemden Ortaçağ Dünyasına Diğer Mozaiklerle Paralel Gelişimi:Mozaiklerin Başlangıcından Geç Bizans Çağına Kadar İkonografi, Stil ve Teknik Üzerine Sorular, İstanbul, 2011b, 483-504.
• Kiepert 1892 H. Kiepert, Specialkarte vom westlichen Kleinasien nach seinen eigenen Reisen und nach andern grösstenteils noch unveröffentlichten Routenaufnahmen, Berlin, 1892.
• Kiepert 1914 R. Kiepert, Karte von Kleinasien (Maßstab 1:400.000), Berlin, 1914.
• Koçyiğit 2020 O. Koçyiğit, ‘Kapıdağ Yarımadası ve Marmara Takımadalarında Bizans Dönemi Kültür Varlıkları’, Lycus Dergisi 2, 2020, 101-128.
• Körpe 2019a R. Körpe, ‘Gönen Civarında Kraliçe Laodike’ye Nafaka Olarak Verilen Arazi’, 2. Uluslarası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (17-19 Eylül 2019), Tam Metin Bildiriler Kitabı I, (ed. A. Aydın – G. Aydın), Bandırma, 2019a. 2-14.
• Körpe 2019b R. Körpe, ‘Granikos Savaşında Pers Ordusunun Harekat Merkezi: Zeleia Antik Kenti ve Lokalizasyonu’, 2. Uluslarası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (17-19 Eylül 2019), Tam Metin Bildiriler Kitabı I, Ed. A. Aydın – G. Aydın, Bandırma, 2019b, 116-124.
• Mercangöz 2003 Z. Mercangöz, “Bizans Çağında Balıkesir”, Bitek Kent: Balıkesir, Ed. F. Özden, İstanbul, 2003, 31-50.
• Müller-Wiener 1989 W. Müller-Wiener, ‘Pegae-Karabiga: Eine Mittelalterliche Stadt’, Jale İnan Armağanı Ed. N. Başgelen – M. Lugal, İstanbul, 1989, 169-174.
• Norwich 2013 J. J. Norwich, Bizans. Erken Dönem (MS 323-802), Çev. H. Koyukan, İstanbul, 2013.
• Ötüken 1996 Y. Ötüken, Forschungen und Nodwestlischen Kleinasiens Antike und Byzantinsche Denkmaler in der Provinz Bursa, Tübingen, 1996.
• Özdemir 1998 Z. Özdemir, Kaplıcalar Şehri Gönen, Ankara, 1998.
• Ramsay 1890 W. M. Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, London, 1890.
• Rose 2013 C. B. Rose, The Archaeology of Greek and Roman Troy, Cambridge, 2013.
• Rose – Körpe 2008 C. B. Rose,– R. Körpe, ‘The Granicus River Valley Survey Project, 2006’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 25/2, 2008, 103–116.
• Rose – Körpe 2009 C. B. Rose,– R. Körpe, ‘The Granicus River Valley Survey Project, 2007’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 26/2, 2009, 343–356.
• Rose vd. 2007 C. B. Rose vd., ‘Granicus River Valley Survey Project, 2004–2005’, Studia Troica 17, 2007, 79–164.
• Runciman 1986 S. Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, Çev. F. Işıltan, Ankara, 1986.
• Sayar 2019 M. H. Sayar, ‘Gönen Kaplıcası ve Pazarının Eskiçağ Kökeni: Thermai Granikai ve Aisepos Pazar Yeri’, 2. Uluslarası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (17-19 Eylül 2019), Tam Metin Bildiriler Kitabı I, Ed. A. Aydın – G. Aydın, Bandırma, 2019, 15-16.
• Schwertheim 1996 E. Schwertheim, ‘Aisepos’, Der Neue Pauly 1, 1996, 357.
• Schwertheim 2000 E. Schwertheim, ‘Mysia’, Der Neue Pauly 8, 2000, 608-610.
• Schwertheim – Ruffing 2011 E. Schwertheim – K. Ruffing, ‘Thermai Granikaiai. Ein Thermalbad und Emporion am Aisepos’, Studien zum Antiken Kleinasien 7, 2011, 107–132.
• Sivrioğlu 2018 U. T. Sivrioğlu, ‘Bizans Asırlarında Kapıdağı ve Çevresi’, Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi, Ed. U. T. Sivrioğlu, Bursa, 2018, 181-199.
• Talbert 2000 R. J. A. Talbert, Ed., Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton, 2000.
• Türk 2018 M. Türk, ‘Geç Antik Çağ Kaynakları Işığında Hellespontus Eyalet Kentleri’, 1. Uluslarası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (17-19 Eylül 2018), Tam Metin Bildiriler Kitabı I, Ed. Z. Mete vd., Bandırma, 2018, 238-244.
• Uysal 2015 A. O. Uysal, ‘Çanakkale İli Lapseki, Biga, Çan, Bayramiç, Ayvacık ve Ezine İlçeleri Türk Dönemi Yüzey Araştırmaı 2013 Yılı Çalışmaları’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 32/1, Ankara, 2015, 283-300.
• Uzunçarşılı 2000 İ. H. Uzunçarşılı, Karesi Vilayeti Tarihçesi, Balıkesir, 2000.
• Whitby 1985 M. Whitby, ‘Justinian's Bridge over the Sangarius and the Date of Procopius' de Aedificiis’, The Journal of Hellenic Studies 105, 1985, 129-148.
• Wiegand 1904 T. Wiegand, ‘Reisen in Mysien’, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung 29, 1904, 254-339.
• Yalçıklı 2011 D. Yalçıklı, ‘Kazdağları’nın Arkeolojik Potansiyelinin Saptanmasına Yönelik Bir Araştırma’, IKES 2011 International Symposium on Kazdağları (Mound Ida) and Edremit, Global Change in Meditterranean Region/Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu, Ed. R. Efe, M. Öztürk - İ. Atalay, İzmir, 2011. 27- 35.
• Yalçıklı 2012 D. Yalçıklı, ‘Çanakkale İli, Yenice İlçesi ve Balıkesir İli, Gönen İlçesi Yüzey Araştırması (2009-2010)’, Araştırma Sonuçları Toplantısı 29/1, Ankara, 2012, 209-220.
• Yalçıklı 2013 D. Yalçıklı, ‘Çanakkale İli, Yenice İlçesi ve Balıkesir İli, Gönen İlçesi Yüzey Araştırması (2011), Araştırma Sonuçları Toplantısı 30/1, Ankara, 2013, 19-30.