Karia Stratonikeia Territoriumu’ndan Figürlü Mangal Tutaçları

Yıl 2022, Sayı: 5, 59 - 92, 30.06.2022

Bilal Söğüt , Nihal Durnagölü

https://doi.org/10.54577/lycus.1079176

Öz

Antik Çağ yemek pişirme kültürünün bir parçası olan mangallar aynı zamanda ısınma amaçlı kullanılan dekoratif ocaklardır. Mangal kenarına aplike edilmiş kalıp yapımı figürlü tutaçların özellikle Hellenistik Dönem içerisinde sakallı başlarla, boğa ve keçi gibi hayvan protomlarıyla tasvir edildiği görülmektedir.
Karia bölgesi sınırları içinde yer alan Stratonikeia, Hellenistik ve Roma İmparatorluk dönemlerinde terrakotta figürin üretiminde önemli bir merkezdir. Terrakotta üretimine ek olarak yapılan Hellenistik Dönem mangallara ait parçalar, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında 27 adet figürlü mangal tutacı ve 3 adet gövdeye ait parça değerlendirmeye alınmıştır. İncelenen örnekler, Stratonikeia kent merkezi ile Börükçü ve Yeldeğirmentepe yerleşmeleri ve Lagina Hekate kutsal alanındaki kazılarda bulunmuştur. Stratonikeia koroplastik sanatı içinde farklı ve özel bir grubu oluşturan mangal tutaçları aynı zamanda Akdeniz Bölgesi’ndeki ticari ağlar hakkında ek bilgi sunan önemli bir buluntu grubudur. Kente ait bulgular, mangal tutaçlarının üretim yerleri konusunda da bazı yeni görüşler sunmamıza imkan sağlamaktadır. Bunların bazıları, tipolojik olarak Ege kıyılarında Knidos, Myndos ve Halikarnassos kentlerindeki örneklerden ayrılarak Stratonikeia’da yerel bir üretimin varlığına işaret etmektedir.

Portable stoves were not only part of culinary arts but also decorative stoves for heating purposes in Antiquity. Molded figural panels appliqued on the edges depict especially bearded faces, protomes of animals such as bull and goat in the Hellenistic period.
Stratonikeia in Karia was an important terracotta figurine production center during the Hellenistic and Roman Imperial periods. Pieces produced for stoves in addition to the figurines in the Hellenistic period constitute the scope of this article. The present study covers 27 figural panels and three body fragments. The pieces were uncovered in the city center of Stratonikeia, settlements at Börükçü end Yeldeğirmentepe as well as at the Sanctuary of Hekate. The figural panels not only constitute a special and different group within the coroplastic art of Stratonikeia but also shed extra light onto the commercial networks in the Mediterranean Region. Finds from the city allow us to propose new ideas regarding the manufacturing sites of the stove panels. Some of them differing from the examples from Knidos, Myndos and Halikarnassos on the Aegean littoral suggest local production at Stratonikeia.

Anahtar Kelimeler

Karia, Stratonikeia, Hellenistik Dönem, mangal, mangal tutacı, Hellenistic Period, portable stove, stove panel

Destekleyen Kurum

Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü

Proje Numarası

2016SOBE002

Karia Stratonikeia Territoriumu’ndan Figürlü Mangal Tutaçları Figural Panels of Portable Stoves from the Territory of Karian Stratonikeia

Öz

Antik Çağ yemek pişirme kültürünün bir parçası olan mangallar aynı zamanda ısınma amaçlı kullanılan dekoratif ocaklardır. Mangal kenarına aplike edilmiş kalıp yapımı figürlü tutaçların özellikle Hellenistik Dönem içerisinde sakallı başlarla, boğa ve keçi gibi hayvan protomlarıyla tasvir edildiği görülmektedir.
Karia bölgesi sınırları içinde yer alan Stratonikeia, Hellenistik ve Roma İmparatorluk dönemlerinde terrakotta figürin üretiminde önemli bir merkezdir. Terrakotta üretimine ek olarak yapılan Hellenistik Dönem mangallara ait parçalar, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında 27 adet figürlü mangal tutacı ve 3 adet gövdeye ait parça değerlendirmeye alınmıştır. İncelenen örnekler, Stratonikeia kent merkezi ile Börükçü ve Yeldeğirmentepe yerleşmeleri ve Lagina Hekate kutsal alanındaki kazılarda bulunmuştur. Stratonikeia koroplastik sanatı içinde farklı ve özel bir grubu oluşturan mangal tutaçları aynı zamanda Akdeniz Bölgesi’ndeki ticari ağlar hakkında ek bilgi sunan önemli bir buluntu grubudur. Kente ait bulgular, mangal tutaçlarının üretim yerleri konusunda da bazı yeni görüşler sunmamıza imkan sağlamaktadır. Bunların bazıları, tipolojik olarak Ege kıyılarında Knidos, Myndos ve Halikarnassos kentlerindeki örneklerden ayrılarak Stratonikeia’da yerel bir üretimin varlığına işaret etmektedir.

Portable stoves were not only part of culinary arts but also decorative stoves for heating purposes in Antiquity. Molded figural panels appliqued on the edges depict especially bearded faces, protomes of animals such as bull and goat in the Hellenistic period.
Stratonikeia in Karia was an important terracotta figurine production center during the Hellenistic and Roman Imperial periods. Pieces produced for stoves in addition to the figurines in the Hellenistic period constitute the scope of this article. The present study covers 27 figural panels and three body fragments. The pieces were uncovered in the city center of Stratonikeia, settlements at Börükçü end Yeldeğirmentepe as well as at the Sanctuary of Hekate. The figural panels not only constitute a special and different group within the coroplastic art of Stratonikeia but also shed extra light onto the commercial networks in the Mediterranean Region. Finds from the city allow us to propose new ideas regarding the manufacturing sites of the stove panels. Some of them differing from the examples from Knidos, Myndos and Halikarnassos on the Aegean littoral suggest local production at Stratonikeia.

Anahtar Kelimeler

Karia, Stratonikeia, Hellenistik Dönem, mangal, mangal tutacı, Hellenistic Period, portable stove, stove panel

Proje Numarası

2016SOBE002

Kaynakça

• Waldner 2016 A. Waldner, “XII KERAMIK”, Rathmayr, Elisabeth (Hrsg.), Hanghaus 2 in Ephesos: Die Wohneinheit 7. Baubefund, Ausstattung, Forschungen in Ephesos; Band 8/10, Wien 2016, 311-424.
• Aydaş 2012 M. Aydaş, “Mimar ve Heykeltıraş Thrason”, B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpana Armağan, İstanbul, 2012, 47-72.
• Bakalakis 1934 G. Bakalakis, “Un réchaud d’un nouveau type á Delos”, BCH 58, Paris, 1934, 203-217.
• Brogan 2000 N. V. Brogan, “Late Hellenistic Pottery in Athens. A New Deposit and Further Thoughts on the Associations of Pottery and Societal Change,” Hesperia 69, 2000, 293-333.
• Burr 1933 D. Burr, “Excavations in the Athenian Agora. The terracotta figurines”, Hesperia 2,2, 1933, 184-94.
• Cahn 2000 J. D. Cahn, Das Theater Und Seine Welt: Katalog 12, Basel, 2000.
• Didelot 1990 O. Didelot, Recherches sur les réchauds hellénistiques de Délos, Thése de doctorat, Strasbourg, 1990.
• Didelot 1997 O. Didelot, “Réchauds d’époque hellénistique. La diffusion des signatures”, A. Muller (Ed.), Le moulage en ere cuite dans l’Antiquité; création et production dérivée, fabrication et diffusion: actes du XVIIIe colloque du Centre de Recherches Archéologiques-Lille III 7-8 déc. 1995 (1997), 376-395.
• Didelot 1998 O. Didelot, “Réchauds hellénistiques du Musée Grécoromain d’Alexandrie: Importations and Productions locales”, J. Y. Empereur (Ed.), Commerce et Artisant dans I’Alexandrie Hellénistique et Romaine, Paris, 275-306.
• Durnagölü 2020 N. Durnagölü, Stratonikeia Koroplastiği, Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Denizli, 2020.
• Ekici 2015 M. Ekici, “Coins of Carian Cities and Administrators from Lagina and its Territory”, E. Laflı, S. Patacı (Ed.), Recent Studies on the Archaeology of Anatolia, 2015, 137-162.
• Hayes 1991 J.W. Hayes, The Hellenistic and Roman pottery Paphos III, Nicosia, 1991.
• Herodotos Herodotos, Herodot Tarihi, Çev.: M. Ökmen, İstanbul, 1991.
• Kaplan 2009 D. Kaplan, Çanakkale Arkeoloji Müzesi, Frank Calvert Koleksiyonu Terrakotta Figürinleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2009.
• Kekule-Otto 1884 R. Kekule-L. Otto: Die Antiken Terracotten Band II; Die Terracotten von Sicilien, 1884 (Berlin-Stuttgart).
• Kızıl 2007 A. Kızıl, “Milas Müzesi’ndeki 2004-2005 Yıllarında Yapılan Hayıtlı Mahallesi Kurtarma Kazısı Buluntuları”, AST 24-2, Ankara, 2007, 419-432.
• Korkut 2007 T. Korkut, “Die Kaiserzeitlichen Gebrauchskeramik aus Patara”, Les Produitset Les Marches. Ceramique Antique en Lycie, Poitiers 21-22 Mart 2003, Bordeaux 2007, 191-224.
• Kökdemir 2016 G. Kökdemir, “120. Ölüm Yıldönümünde Aydın Vilayeti Müze-i Hümayun Müdür Vekili Démosthènes Baltazzi ve Menderes Magnesiası’ndaki Çalışmaları (1887, 1890)” TÜBA-AR 19, 2016, 291-305.
• Kürüm 2006 N. Kürüm, “Helenistik Çağ Anadolu Mimarisindeki Karia Bölgesinde İon Kymationu’nun Gelişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2006.
• Le Roy 1961 C. Le Roy, Réchauds déliens. BCH 85, 474-500.
• Leonard 1973 M. R. Leonard, “Braziers in the Bodrum Museum”, AJA 77, 1973, 19-25.
• Lynch-Papadopoulos 2006 K. M. Lynch¬–J. K. Papadopoulos, “A Study of the potty in archaic and classical Athens”, Hesperia 75.1, 2006, 1-32.
• Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor to the end of the Third Century After Christ, I-II, New Jersey, 1950.
• Mayence 1905 F. Mayence, “Fouilles de Délos: Les réchauds en tere-cuite”, BCH 29, 1905, 373-404.
• Mert 2001 İ. H. Mert, “Anadolu Gymnasiumları ve Stratonikeia Gymnasiumu” Arkeoloji ve Sanat 101-102, 2001, 3-18.
• Morris 1985 S. P. Morris, “ΛΑΣΑΝΑ: A Contribution to the Ancient Greek Kitchen,” Hesperia 54, 1985, 393-409.
• Nocoń 2016 K. Nocoń, “Hellenistic brazier from the Jagiellonian University Institute of Archaeology collection of antiquities”, SAAC 20, 2016, 103-114.
• Oğuzhanoğlu 2019 U. Oğuzhanoğlu, “Erken Tunç Çağı’nda Stratonikeia”, B. Söğüt (Ed.), Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 4, İstanbul, 2019, 1-11.
• Öztaşkın M. Öztaşkın, Stratonikeia Antik Kenti Çevresindeki Beybağ Kazısında Bulunan Yerel Üretim Orta Bizans Dönemi Seramikleri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsün Dergisi 38, Denizli, 178-196.
• Öztepe 2003 E. Öztepe, “Anadolu’da Arkaik Dönem”, “Anadolu’da Klasik Dönem”, “Anadolu’da Hellenistik Dönem” “Anadolu’da Roma Dönemi” M. İ. Targaç (Ed.) Anadolu Medeniyetlerinden Kültür Yansımaları-I, Yavuz Tatış Koleksiyonu, İzmir (2003). 36-61, 62-83, 84-97, 100-117.
• Pichon 2015 C. Pichon, “Les dispositifs de cuisson alimentaire dans le bassin méditerranéen oriental de l'époque hellénistique à l'époque proto-byzantine (IVe siécle avant J.-C.-VIIIe siécle aprés J.-C.), Du feu originel aux nouvelles cuissons. Pratiques, techniques, rôles sociaux, sous la direction de Jean Pierre Williot, Editions Peter Lang, 2015, 39-54.
• Polat 2016 Y. Polat, Teos Helenistik Dönem Savunma Sistemi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2016.
• Rotroff 2006 S. I. Rotroff, Hellenistic Pottery: The Plain Wares, The Athenian Agora 33, Princeton, New Jersey, 2006.
• Scheffer 2014 Ch. Scheffer, “Cooking stands and braziers in Greek sanctuaries”, Annual of the Swedish Institutes at Athens and Rome 7, 175-183.
• Schmidt 1994 E. Schmidt, Katalog der Antiken Terrakotten I, Martin von Wagner, Museum der Universität Würzburg, Verlag Philipp von Zabern: Mainz, 1994..
• Siebert 1970 G. Siebert, “Les rechauds”, P. Bruneau-T. Homolle (Ed.), Délos 27, L’ilot de la Maison des comediens, 1970, 267-276.
• Söğüt 2012 B. Söğüt, “Börükçü 2003-2006 Yılları Kazıları”, B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya, Ahmet Adil Tırpan Armağanı, İstanbul, 2012, 553-586.
• Söğüt 2013 B. Söğüt, “Stratonikeia’da Hellenistik Dönem Öncesi”, M. Tekocak (Ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan. AKMED / Koç Üniversitesi Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul, 2013, 605-623.
• Söğüt 2015 B. Söğüt, “Stratonikeia’nın Yerleşim Tarihi ve Yapılan Çalışmalar”, B. Söğüt (Ed.) Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 1, İstanbul, 2015, 1-8.
• Söğüt 2019 B. Söğüt, Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları, Stratonikeia Çalışmaları 5, İstanbul, 2019.
• Söğüt 2020 B. Söğüt, “Stratonikeia’da Yerleşim Tarihi ve Kentsel Doku”, A. Belgin-Henry ve O. C. Henry (Ed.), Karialılar, Denizcilerden Kent Kuruculara, İstanbul, 2020, 488-504.
• Strabon Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap: XII-XIII-XIV, Çev.: A. Pekman, İstanbul, 2009.
• Şahin 1999 M. Şahin, “Bodrum Sualtı Müzesi’nden Bir Grup Mangal Tutacı”. Adalya 4, 1999, 61-90.
• Şahin 2001 M. Şahin, “Hellenistic Braziers in the British Museum: Trade Contacts between Ancient Mediterranean Cities.” AnatSt 51, 2001, 91-132.
• Şahin 2003 M. Şahin, “Hellenistische Kohlenbecken mit figürlich verzierten Attaschen aus Knidos”, Knidos-Studien 3, Paderborn, 2003.
• Şahin 2005 M. Şahin, “Die Kohlebecken”, Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum I. 2, 2005, 241-243.
• Şahin 2011 M. Şahin, “Myndos Mangal Ataşları Işığında Akdeniz’de Ticari İlişkiler”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu- III. Mersin ve Doğu Akdeniz, 7-8 Nisan 2011 (Mersin 2011), 32- 35.
• Tavukçu 1999 A. Y. Tavukçu, “Troas Bölgesi Terrakotta Figürinleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1999.
• Temür 2021 A. Temür, “Amisos’tan Bir Grup Maltız Tutacı Üzerine Gözlemler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 166, 2021, 121-130.
• Thomas 2015 R. Thomas, “Portable stoves and braziers in terracotta”, A. Villing, M. Bergeron, G. Bourogiannis, A. Johnston, F. Leclère, A. Masson, R. Thomas (Ed), Naukratis: Greeks in Egypt. The British Museum, Online Research Catalogue, 2015, 1-17.
• Tırpan-Gider 2011 A. A. Tırpan- Z. Gider, “Lagina ve Börükçü 2009 Yılı Çalışmaları”, 32. KST- 2, Ankara, 2011, 374-395.
• Tsakirgis 2007 B. Tsakirgis, “Fire and Smoke: Hearts, Brazier and Chimneys in the Greek House”, R. Westgate v.d. (Ed.), Seen & Unseen Spaces, 2007, 225-231.
• Türker 2019 A. Ç. Türker, “Ceramic Braziers From Çanakkale”, ÇOMÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 4/1, 2019, 101-110.
• Yener 2018 Ş. Yener, “Patara’da Bulunan Bir Grup Mangal Atacı”, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, Düzenleyen: VEHBİ KOÇ VAKFI – Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2015, 807-835.