Hillî’de Kavramlar Mantığı

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 5 - 37, 12.07.2021

Adem Evmeş

Öz

14. yüzyılın önemli mantık âlimlerinden biri olan İbnü’l-Mutahhar Hillî (ö. 726/1325), mantık alanında ortaya koyduğu eserler ile klasik İslam mantık geleneğini sürdürmüştür. Bununla beraber Hillî, mantık ilminin tartışmalı konuları arasında yer alan tasavvur ve tanım konularına getirdiği açıklamalar önemli yer edinmiştir. Ele aldığımız bu çalışmada Hillî’nin kavramlar mantığına dair görüşlerine yer verdik. Hillî’nin kavramlar mantığıyla ilgili görüşlerini Tûsî’nin (ö. 672/1274) Tecrîdü’l-manṭıḳ eserine yazdığı el-Cevherü’n-naḍîd isimli şerh ile Kâtibî’nin (ö. 675/1277) eş-Şemsiyye eserine yazdığı el-Ḳavâʿidü’l-celiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye isimli şerhten yola çıkarak ele aldık. İlk olarak bilginin tanımı ve kısımlarını ele aldık. Daha sonra delalet, kavramlar, çeşitlerini ve aralarındaki ilişki bakımından ele aldık. Kavramlar mantığı içerisinde önemli bir yere sahip olan beş tümel konusunu ele aldık. Tasavvurların ana konusu olan tanım ve çeşitlerini Hillî’nin açıklamaları ekseninde ele aldık. Hillî’nin ihtilaflı konulara getirdiği açıklamalar, mantık ilmi içerisinde önemli bir konumuna taşımaktadır. Sonuçta ise ulaştığımız kanaatlere yer verdik.

Anahtar Kelimeler

Mantık,, Hillî,, kavramlar,, beş tümel,, tanım

Kaynakça

• Bingöl, Abdülkuddûs. Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Bolay, Mehmet Naci. Farabi Ve İbni Sina’da Kavram Anlayışı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiye alâ şerhi’ş-Şemsiyye (el-Risâletü’ş-Şemsiyye içinde). Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 3. Basım, 1426.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Esen, Bekir. Kutbeddin Râzi’de Kavramlar Mantığı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Evmeş, Adem. Kâdî Mîr Meybudî’nin Mantık Görüşleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Fahreddin Râzî. Mantıku’l-mulahhas. thk. Ehad Ferâmerz Karâmelîkî, Âdîne Asgarînijâd. Tahran: Dânişgâh-ı İmam Sâdık, 1381.
• Fârâbî. Mantıkta Kullanılan Lafızlar. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1. Basım, 2016.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün hususlara Dair Olan Bölümler (Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde). çev. Mübahat Türker Küyel. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1990.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar. el-Cevherü’n-naḍîd. thk. Muhsin Bîdârfer. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, 1435.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar. el-Ḳavâʿidü’l-celiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye. thk. Fâris el-Hassûn. Kum: Müesseseti Neşri’l-İslamî, 3. Basım, 1432.
• Hûnecî, Efdalüddîn. Keşfü’l-esrâr ʿan ġavâmiżi’l-efkâr. thk. Khaled El-Rouayheb. Tahran: Iranian Institute of Philosophy and Institute of Islamic Studies Free University of Berlin, 1389.
• İbn Sînâ. İşaretler Ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. Yorum Üzerine. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbn Sînâ, Ebû Alî. Mantığa Giriş. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. eş-Şemsiyye fî Kavâidi’l-mantıkiyye. thk. Mehdî Fazlullâh. Beyrut: el-Merkezü’s-sekâfi’l-‘Arabî, 1998.
• Kutbuddin Râzî. Levâmiʿu’l-esrâr şerḥu Meṭâliʿi’l-envâr. thk. Mahfuz Ebu Bekr b. Ma’tume. Kahire: Mektebetü’s-sekafeti’d-diniyye, 2015.
• Kutbuddin Râzî. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye (el-Risâletü’ş-Şemsiyye içinde). thk. Muhsin Bîdârfer. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 3. Basım, 1426.
• Özpilavcı, Ferruh. Kâtibî Şemsiyye Risâlesi-Tahkik, Çeviri ve Şerh-. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Özpilavcı, Ferruh - Öztop, Abdullah. “er-Risâletü’ş-Şemsiyye’nin, Müellifi Necmeddin Kâtibî Tarafından Yapılan İlk Şerhi: Şerhu’l-mevâzi‘i’l-müşkile mine’r-Risâleti’ş-Şemsiyye fî’l-kavâ‘idi’l mantıkiyye’nin İnceleme ve Tahkiki”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 2/2 (Aralık 2019), 1-114.
• Özturan, Mehmet. İbn Sînâ Sonrası Kavram Mantığı-Kâtibî ve Kutbüddin Râzî Örneği-. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Özturan, Mehmet. “Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Risâle fî taksîmi’l-ilm Adlı Eserinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi”. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/2 (Mayıs 2015), 95-124.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerḥu’ş-Şemsiyye fi’l-manṭıḳ. thk. Câdallah Bessâm Salih. Ürdün: Dâru’n-nûr, 4. Basım, 2018.
• Tehânevî. Keşşâfü Istılahâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. thk. Refik A’cem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tehânevî. Keşşâfü Istılahâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. thk. Refîk A’cem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Türker, Ömer. “Tarif”. 40/28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2011.