ÇOCUKLARDA MİZAÇ ÖLÇEĞİ’NİN GELİŞTİRİLMESİ: GÜVENİRLİK VE GEÇERLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2022, Sayı: 61, 367 - 389, 09.02.2022

Betül Gökçen Doğan Laçin , İlhan Yalçın

Öz

Bu çalışmanın amacı, okulöncesi dönem (3-6 yaş) çocukların mizaç özelliklerini belirlemeye yönelik güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı geliştirmektedir. Araştırmacılar okulöncesi dönem çocukları gözlemlemiş, mizacın üç boyutu temel alınarak Türk kültürünü yansıtan maddeler yazılmıştır. 68 maddeden oluşan havuz oluşturularak bu maddeler alanda uzman kişilerin görüşüne sunulmuştur. Uzmanlardan gelen dönütler doğrultusunda maddeler yeniden düzenlenip, ölçme ve değerlendirme uzmanının görüşü alınmıştır. Son hali verilen 62 maddeden oluşan ölçme aracının yapısını ortaya koyabilmek için, Ankara ilinde MEB’e bağlı anaokulu ve ana sınıflarında öğrenim gören çocukların gönüllü ana babalarına ulaşılmıştır. Ana babaların 267’si kadın, 166’sı erkek toplam 433 kişidir. Yapılan açımlayıcı faktör analizi sonunda ölçeğin tepkisellik, çekingenlik ve olumluluk olmak üzere üç alt boyutu olan toplam 25 maddeden oluşan bir ölçme aracı olduğu görülmüştür. Elde edilen bu formun doğruluğunu belirlemek için farklı bir gruptan veri toplanmıştır. Bu grup Ankara ilinde MEB’e bağlı anaokulu ve ana sınıflarında öğrenim gören çocukların gönüllü 471 ana babasından oluşmaktadır. Ana babaların 294’ü kadın 177’si erkektir. Bu analiz sonunda elde edilen bulgular yapının doğrulandığını göstermektedir (χ²=717.76, sd=272, χ²/sd=2.6, RMSEA=0.05, SRMR=0.06, GFI=0.90, AGFI=0.88, CFI=0.91, NFI=0.88, NNFI=0.90). Sonuç olarak, okulöncesi dönemdeki çocukların mizaç özelliklerini belirlemeye yönelik Türk kültürünü yansıtan güvenilir ve geçerli bir ölçme aracı elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mizaç, okulöncesi dönem çocuklar, ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik

Kaynakça

• Allport, G.W. (1937). Personality: Psychological interpretation. New York: Holt.
• Bates, J. E. (1989). Concepts and measure of temperament. In G. A. Kohnstamm, J. E. Bates, &M. K. Rothbart (Eds.), Temperament in childhood (pp. 3–16). Chichester, England: Wiley.
• Baydar, N., Akçinar, B. ve İmer, N. (2017). Çevre, Sosyoekonomik Bağlam Ve Ana Babalık. M. Sayıl ve B. Yağmurlu (Editörler) Ana babalık: Kuram ve Araştırma. (81-127). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları
• Boyce, W.T., & Ellis, B.J. (2005). Biological sensitivity to context: I. An evolutionary developmental theory of the origins and functions of stress reactivity. Development & Psychopathology, 17, 271–301. doi: 10.10170S0954579405050145
• Buss, A.H., & Plomin, R. (1984). Temperament: Early developing personality traits. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum.
• Byrne, B.M. (2010). Structural equation modeling with amos: basic concepts, applications, and programming (2nd edition). New York: Taylor & Francis Group, LLC.
• Crockenberg, S. B. (1986). Are temperamental differences in babies associated with predictable differences in child giving? In J. V.
• Lemer & R. M. Lemer (Eds.), Temperament and social interaction during infancy and childhood (pp. 53-73). San Francisco: Jossey-Bass.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Eisenberg, N., Fabes, R. A., Guthrie, I. K., & Reiser, M. (2000). Dispositional emotionality and regulation: their role in predicting quality of social functioning. Journal of Personality & Social Psychology, 78(1), 136-157. doi:10.1037//0022-3514.78.1.136.
• Evans, D.E., & Rothbart, M.K. (2007). Development of a model for adult temperament. Journal of Research in Personality, 41, 868-888. doi: 10.1016/j.jrp.2006.11.002
• Eysenck, H. J. (1970) . The structure of human personality. . (3rd Ed.) London: Methuen & Co. Ltd.
• Eysenck, H. J. (1976). The measurement of personality. Baltimore, MD: University Park Press.
• Gartstein, M. A., & Rothbart, M. K. (2003). Studying infant temperament via the Revised Infant Behavior Questionnaire. Journal of Infant Behavior and Development, 26, 64–86. doi: 10.1016/S0163-6383(02)00169-8
• Gartstein, M. A., Putnam, S. P., & Rothbart, M. K. (2012). Etiology of preschool behavior problems: Contributions of temperament attributes in early childhood. Infant Mental Health Journal, 33(12), 197-211. doi: 10.1002/imhj.21312
• Gartstein, M.A., & Fagot, B.I. (2003). Parental depression, parenting and family adjustment, and child effortful control: Explaining externalizing behaviors for preschool children. Journal of Applied Developmental Psychology. 24,143–177. doi: 10.1016/S0193-3973(03)00043-1
• Goldsmith, H. H., Buss, A. H., Plomin, R., Rothbart, M. K., Thomas, A., Chess, S., Hinde, R. A., & McCall, R. B. (1987). Roundtable: What is temperament? Four approaches. Child Development, 58, 505-523. doi: 10.2307/1130527
• Gözübüyük, N. (2015). Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Davranış Sorunlarının Anne-Baba Tutumu Ve Öz-Kontrol İle İlişkisinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Kalaycı, Ş. (2009). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayınevi.
• Kendall, P. C., & Wilcox, L. E. (1979). Self-control in children: Development of a rating scale. Journal of Consulting and Clinical psychology, 47(6), 1020-1029.
• Kline, R.B. (2010). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). New York: Guilford Press.
• Kohnstamm, G. A. (1986). Temperament discussed: Temperament and development in infancy and childhood. Lisse: S wets & Zeitlinger.
• Lengua, L. J., & Long, A. C. (2002). The role of emotionality and self-regulation in the appraisal-coping process: Tests of direct and moderating effects. Journal of Applied Developmental Psychology, 23, 471-493. doi: 10.1016/S0193-3973(02)00129-6
• McDevitt, S. C, & Carey, W. B. (1978). The measurement of temperament in 3-7 year old children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 19(3), 245-253. doi: 10.1111/j.1469-7610.1978.tb00467.x
• Mervielde, I., & De Pauw, S. S. W. (2012). Models of child temperament. In Zentner, M. & Shiner, R. L. (Eds.), Handbook of temperament (pp. 21-40). New York: Guilford Press.
• Plomin, R., DeFries, J. C. & Loehlin, J. C. (1977). Genotype-environment interaction and correlation in the analysis of human behavior. Psychological Bulletin, 84(2), 309-322. doi: 10.1037/0033-2909.84.2.309
• Putnam, S. P., & Rothbart, M. K. (2006). Development of short and very short forms of the Children’s Behavior Questionnaire. Journal of Personality Assessment, 87(1), 103–113. doi:10.1207/s15327752jpa8701_09.
• Rothbart, M. K. (1988). Temperament and the development of inhibited approach. Child Development, 59, 1241–1250. doi: 10.2307/1130487
• Rothbart, M. K. (1998). Temperament and plasticity in childhood. In D. M. Hann, L. C. Huffman, I. Lederhendler, & D. Meinecke (Eds.), Advancing research on developmental plasticity: Integrating the behavioral science and the neuroscience of mental health (pp. 223-231). Washington, DC: U. S. Government Printing Office.
• Rothbart, M. K. (2011). Becoming who we are: Temperament and personality in development. New York, NY: The Guilford Press.
• Rothbart, M. K., Ahadi, S. A. & Hershey, K. L. (1994). Temperament and social behavior in childhood. Merrill-Palmer Quarterly, 40(1), 1394-1408. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/23087906?seq=1#metadata_info_tab_contents
• Rothbart, M. K., Ahadi, S. A., & Evans, D. E. (2000). Temperament and personality: Origins and outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 122–135.doi: 10.1037/0022-3514.78.1.122
• Rothbart, M. K., Ahadi, S. A., Hershey, K. L., & Fisher, P. (2001). Investigations of temperament at 3-7 years: The Children’s Behavior Questionnaire. Child Development, 72(5), 1394-1408. doi: 10.1111/1467-8624.00355
• Rothbart, M.K., & Derryberry, D. (1981). Development of individual differences in temperament. In M.E. Lamb & A.L. Brown (Eds.), Advances in developmental psychology (Vol. 1, pp. 37-86.) Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Sanson, A., & Rothbart, M. K. (1995). Child temperament and parenting. In M. H. Bomstein (Ed.), Handbook of parenting: Applied and practical parenting (pp.299-321). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Sarı, B. A., İşeri, E., Yalçın, Ö., Aslan, A. A., & Şener, Ş. (2012). Çocuk Davranış Listesi Kısa Formunun Türkçe Güvenilirlik Çalışması ve Geçerliliğine İlişkin Ön Çalışma. Klinik Psikiyatri Dergisi, 15(3), 135-143
• Scherer, R. F., Luther, D. C., Wiebe, F. A., & Adams, J. S. (1988). Dimensionality of coping: Factor stability using the ways of coping questionnaire. Psychological Reports, 62(3), 763-770. Retrieved from https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.2466/pr0.1988.62.3.763
• Tabachnick, B.G. & Fidell, L.S. (2014). Using Multivariate Statistics. (6. Baskı). US: Pearson.
• Teglasi, H. (1998). Introduction to the mini-series: implications of temperament for the practice of school psychology. School Psychology Review, 27(4), 475-478. doi: 10.1080/02796015.1998.12085931
• Thomas, A., & Chess, S. (1977). Temperament and development. New York: Brunner/Mazel, Publishers.
• Thompson, B. (2004). Exploratory and confirmatory factor analysis: Understanding concepts and applications. Washington, DC.
• Yagmurlu, B., & Sanson, A. (2009). The role of child temperament, parenting and culture in the development of prosocial behaviors. Australian Journal of Psychology, 61, 77–88.