İLKÖĞRETİM TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDAKİ DİNLEME/İZLEME METİNLERİNİN SÖZ VARLIĞI BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Sayı: 65, 512 - 548, 31.01.2023

Hüseyin Sayın , Yusuf Doğan

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1161947

Cited By: 2

Öz

Söz varlığı araştırmaları, bir dilin belirli dönemlerine veya yazılı metinlerine ait durum analizlerinin yapılmasına imkân sağlayabilmektedir. Bir durum analizi ile alana katkı sunmayı amaçlayan bu araştırmada, Türkçe derslerinde ilköğretim öğrencilerinin dinleme/izleme metinleri yoluyla ne kadar söz varlığı unsuruyla karşılaştığını sınıf düzeylerine göre karşılaştırmalı olarak tespit etmek amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemiyle iç içe geçmiş çoklu durum deseninde yürütülmüş olan bu araştırmada 2018-2019 eğitim öğretim yılında ilkokul birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar işlenen bütün dinleme/izleme metinlerine ait veriler doküman incelemesi yoluyla çözümlenmiş ve içerik analizleri ile değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda 2018-2019 eğitim-öğretim yılında ilköğretim öğrencilerinin, Türkçe dersinde işlenen dinleme/izleme metinleri yoluyla 5.623’ü birbirinden farklı olmak üzere toplam 30.778 söz varlığı ögesi ile karşılaştığı anlaşılmıştır. Bu söz varlığı unsurlarından 745’i deyim, 229’u ikileme, 4’ü atasözü, 1333’ü ayrı yazılan birleşik kelime, 182’si kalıp söz, 1404’ü özel isim ve 479’u sayısal ifade olarak tespit edilmiştir. İncelenen 76 dinleme/izleme metninin büyük çoğunluğunda (73 metin) atasözlerinin hiç yer almaması dikkat çekici bir bulgu olarak kaydedilmiştir. İncelenen veriler bir bütün olarak değerlendirildiğinde dinleme/izleme metinlerinin söz varlığı ve sözcük çeşitliliği oranlarında alt sınıflardan üst sınıflara doğru orantısal veya kademeli bir artışın olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

söz varlığı, kelime sıklığı, derlem, Türkçe ders kitapları, dinleme/izleme metinleri

AN EXAMINATION OF LISTENING/WATCHING TEXTS IN PRIMARY SCHOOL TURKISH TEXTS IN TERMS OF VOCABULARY

Öz

Vocabulary studies can enable situation analysis of certain periods of a language or texts. In this research, it is aimed to determine how much vocabulary elements primary school students encounter through listening/watching texts in Turkish lessons, comparatively according to grade levels. In this research, which was carried out in a multi-case qualitative study, the data of all listening/watching texts processed from the first grade to the eighth grade in the 2018-2019 academic year were analyzed through document analysis and evaluated with content analysis. As a result of the research, it was understood that in the 2018-2019 academic year, primary school students encountered a total of 30,778 vocabulary elements, 5,623 of which were different from each other, through listening/watching texts in Turkish lessons. Of the 30,778 vocabulary elements, 745 idioms, 229 reduplications, 4 proverbs, 1333 separately written compound words, 182 fixed expressions, 1404 proper nouns and 479 numerical expressions. It was noted as a remarkable finding that Proverbs were not found in 73 of the 76 texts examined. When the analyzed data are evaluated as a whole, it was concluded that there was no proportional or gradual increase in the vocabulary and word variety ratios of the listening/watching texts from the lower classes to the upper classes.

Anahtar Kelimeler

Vocabulary, word frequency, corpus, Turkish textbooks, listening/watching texts

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2016). Anlam Bilim Konuları ve Türkçenin Anlam Bilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1936). Bir Dili Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler ve Bu Kelimelerin Belirtme Usulü. Gaziantep: Gaziantep Halkevi Dil, Edebiyat, Tarih Şubesi Yayınları.
• Aksu, B. T. ve Adalı, E. (2018). Çağdaş Türkçenin Sıklık Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akyol, H. (2019). Atasözleri ve deyimleri barındırması bakımından 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Apaydın, N. (2010). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Arslan Kutlu, H. (2006). MEB ilköğretim 6, 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin söz varlığı açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Aslan, T. (2013). 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe ders kitaplarındaki anlamını bilmedikleri kelimelerden hareketle söz varlığını geliştirmelerine yönelik bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Aykaç, N. (2017). Ortaokul öğrencilerinin yazılı üretimlerinde yer alan söz varlığı üzerine bir inceleme (Van ili örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Baş, B. (2006). 1985-2005 Yılları arasında çocuk edebiyatı sahasında yazılmış tahkiyeli metinlerin söz varlığı üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Baş, B. (2010). Söz Varlığı Araştırmalarında Veri Çarpıklığı ve Eğitime Yansımaları. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 115-129.
• Baş, B. ve Karadağ, Ö. (2012). Söz Varlığı Üzerine Yurt Dışında ve Türkiye'de Yapılan Temel Araştırmalar Millî Eğitim, 41(193), 81-105.
• Bayburtlu, Y., S. (2019). Ortaokul 6 ve 7. Sınıf Öğrencilerinin Hazırlıksız Konuşmalarında Bağdaşıklık ve Tutarlılık. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bilgen, N. H. (1992). İlkokul I. II. III. sınıf ders kitaplarının sözel özellikleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(8), 217-224.
• Çıplak, M. (2005). Uşak merkez ilköğretim 5, 8 ve 11. sınıflarının yazılı kelime hazinesinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon.
• Çolakoğlu, B. K. (2021). Haber bültenlerindeki söz varlığı üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Demir, C. (2016). Türkçe Eğitim-Öğretim Programları ve Kişisel Söz Varlığı. Millî Eğitim, 45(210), 141-161.
• Doğan, F. (2016). Türkçe dersi ortaokul öğrenci çalışma kitaplarındaki etkinliklerin söz varlığı üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Siirt Üniversitesi, Siirt.
• Doğan, Y. (2013). Dinleme eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Dolunay, S. K. (2012). Türkçe ve Dil Bilgisi Öğretiminde Sıklık Çalışmalarının Yeri. Gazi Türkiyat, Bahar(10), 81-89.
• Elridge, R. C. (1911). Six Thousand Common English Words. Buffalo: The Celement Press.
• Esgin, A. (2016). Yurt Dışında Yapılmış Söz Varlığı Çalışmalarının Yöntemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Millî Eğitim 45(210), 55-83.
• Fernald, A. (2010). Getting beyond the "convenience sample" in research on early cognitive development. The Behavioral and brain sciences, 33(2-3), 91–92. doi:https://doi.org/10.1017/S0140525X10000294
• Gökçe, B. (2020). Dinleme-Söz Varlığı İlişkisi. In M. N. Kardaş (Ed.), Dinleme Eğitimi (s. 91-127). Ankara: Pegem Akademi.
• Göz, İ. (2020). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Harıt, Ö. (1971). Samsun ve Ankara İllerinin 6-7 Yaş Çocuklarında Kelime Hazinesi Arastırması. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı
• İnce, H. G. (2006). Türkçede kelime öğretimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• İpek Eğilmez, N. (2010). İlköğretim Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığının ilköğretim dördüncü sınıf öğrencilerinin yazılı anlatımlarına aktarımı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Kaeding, F. W. (1898). Haufigkeitswörterbuch der deutlchen sprache: Steglitz bei Berlin.
• Karadağ, Ö. (2005). İlköğretim I. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Karadağ, Ö. (2018). Dil Eğitimi Araştırmaları İçin Bir Değişken Önerisi: Kelime Hazinesi Katsayısı . Ana Dili Eğitimi Dergisi , 6 (2) , 532-537. DOI: 10.16916/aded.372078.
• Karadağ, Ö. (2019). Kelime Öğretimi (1. Baskı ed.). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Karagöl, E. ve Tarakçı, R. (2019). Söz varlığı öğretimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Millî Eğitim Dergisi, 48(222), 149-171.
• Karatay, H. (2007). Kelime Öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 141-153.
• Kargın, F. (2019). 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığı ögeleri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Keklik, S. (2010). Türkçe Ders ve Öğrenci Çalışma Kitaplarının Atasözleri ve Özdeyişler Açısından İncelenmesi. Türkçe Öğretiminde Güncel Tartışmalar içinde (s. 95- 113). Ankara: Ankara Üniversitesi TÖMER Yayınları.
• Kettunen, K. (2014). Can Type-Token Ratio be Used to Show Morphological Complexity of Languages. Journal of Quantitative Linguistics, 21(3), 223-245. doi:10.1080/09296174.2014.911506
• Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kurudayıoğlu, M. ve Soysal, T. (2016a). Cumhuriyet Dönemi İlkokul Türkçe Dersi Öğretim Programlarının Söz Varlığının Geliştirilmesi Açısından İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(4), 559-598.
• Kurudayıoğlu, M. ve Soysal, T. (2016b). Cumhuriyet Dönemi Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programlarının Söz Varlığının Geliştirilmesi Açısından İncelenmesi. Millî Eğitim, 45(210), 115-140.
• Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği, 31628 C.F.R. (2021).
• Merriam, S. B. (2013). Qualitative Research "Nitel Araştırma" (S. Turan, Trans.). Ankara: Nobel Kitap.
• Ölker, G. (2011). Yazılı türkçenin kelime sıklığı sözlüğü (1945-1950 arası). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Öz, G. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Özön, M. N. (1954). Kelime Hazinesi. İlköğretim, XIX(370), 5-7.
• Özön, M. N. (1962). Kelime Hazinesinin Geliştirilmesi. İlköğretim, XXVIII(506), 18-19.
• Pierce, J. (1960). Türkçe Kelime Sayımı (A Frequency Count of Turkish Words). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı
• Pilav, S. (2008). Üniversite birinci sınıf öğrencilerinin söz varlığı üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Richards, B. (1987). Type/Token Ratios: What do they really tell us? Journal of Child Language, 14(2), 201-209. doi:10.1017/S0305000900012885
• Saussure, F. (1959). Course in General Linguistics (W. Baskin, Trans.). New York: Philosophical Library.
• Suskind, D. (2020). Otuz Milyon Kelime (B. S. Esra Eret, Trans. 12. Baskı ed.). Ankara: Buzdağı Yayınevi.
• Tağa, T. (2016). Kelime Öğretiminde Hedef Kelimelerin Belirlenmesi Millî Eğitim, 45(210), 163-177.
• Temur, T. (2006). İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin yazı dilindeki kelime hazinelerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Ankara.
• Thorndike, E. L. (1921). The Teacher’s Word Book. New York: Teachers College.
• Tolğay, N. (2011). İlköğretim 4. ve 5. sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunan metinlerdeki kelimelerin çeşitliliği bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Turan Siviş, B. (2019). İlkokul 1-4. Sınıflarda okutulan Türkçe ders kitaplarındaki dinleme metinlerinin belirlenen ölçütlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Turhan, H. (2010). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Uluçay, M. (2016). Etkinlik temelli kelime öğretiminin ortaokul öğrencilerinin söz varlığını geliştirme sürecine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Uludağ, Ç. (2010). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Uslu, K. (2010). MEB 9. sınıf Türk edebiyatı ders kitabındaki metinlerin söz varlığı açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Uyar, Ö. B. (2012). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerin öğrencilerin söz varlığına katkısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Uzun, M. (2019). 5.sınıf Türkçe ders kitabının atasözleri ve deyimleri barındırması bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Ünsal, H. (2005). İlköğretim 5. ve 8. sınıflar ile ortaöğretim 11. sınıfların sözlü anlatımdaki kelime hazineleri/Afyon merkez örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. (188146)
• Weisleder, A. ve Fernald, A. (2013). Talking to Children Matters: Early Language Experience Strengthens Processing and Builds Vocabulary Psychological Science. , 24(11), 2143-2152. doi:doi:10.1177/0956797613488145
• Yalçın, S. K. (2005). İlköğretim 1. ve 5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığı unsurlarının eğitsel açıdan değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.
• Yıldırım Bilgen, D. (2017). 1970-2015 yılları arasında yayımlanan çocuk şiir kitaplarındaki söz varlığı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Yıldız, N. (2008). Muğla ili ilköğretim okulllarının 1, 2, 3, 4, 5.sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan kelimeve kelime gruplarının davranış değişikliği oluşturulmasına yönelik katkıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi, Muğla.
• Yılmaz, T. ve Doğan, Y. (2014). 7. Sınıf Öğrencilerinin Anlamını Bilmedikleri Kelimeler ve Türkçe Ders Kitaplarındaki Kelime Çalışmaları Bağlamında Kelime Öğretimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 279-295.