ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ YAZI DİLİ MİDİR?

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 24, 260 - 266, 12.12.2018

Özkan Öztekten

https://doi.org/10.12981/mahder.470154

Cited By: 1

Öz

Tarihi Oğuz Türkçesinin
ilk dönemi olan Eski Anadolu Türkçesi ve bu dönemin metin yadigarları üzerinde Türkiye
Türkolojisi merkezli olarak yüzlerce bilimsel araştırma yapılmış ve
yayımlanmıştır. Bu araştırma tarihinde, bu dönem, değişen bakış açılarıyla incelenmiştir
ve dönemin dilinin; evvelce Karahanlı yazı dilinden neşet ettiği düşünülmüşse
de şimdilerde Oğuzların hep var olan bir konuşma dilinin, hatta dillerinin XIII.
yüzyılda yazılmaya başlamasıyla oluştuğu hemen hemen netleşmiştir. İlk dönem
eserlerinde görülen ve esasen iki lehçelilik özelliği gösteren, ama Türkoloji
literatüründe ‘karışık dillilik’ olarak yaygınlaşmış dil durumunun
sebepleri de bugüne kadar farklı farklı ele alınıp değerlendirilmiştir. Bakış
açıları ve değerlendirmelerdeki bu gibi farklılıklara rağmen, bugüne kadar
neredeyse hiç değişmeyen görüş Eski Anadolu Türkçesinin bir yazı dili
olduğudur.

Genel dil bilimi araştırmalarının
bugün geldiği noktada bir yazı dilinin ne tür özellikleri haiz ve havi olduğu
belirlidir. Herhangi bir dilin yazı dili haline gelmesi değişen sürelerde
gerçekleşmekte ve sosyolojik, siyasî ve askerî birlik ve bütünlükler, o dilin
yazı dili olma sürecini hızlandırmakta yahut geciktirebilmektedir. Aynı zamanda
bunlar, yazı dili olma özelliklerini de çeşitlendirip güçlendirebilmektedir.
Öte yandan yazılan ya da yazısı olan her dilin bir yazı dili olmadığı da
bilinmektedir.

Bugüne kadar Eski Anadolu
Türkçesi üzerine yapılmış araştırmaların sonuçları, bu dönemin dilinin ses,
şekil ve imla bakımından standartlarının olmadığını açıkça ortaya koymuştur. Hatta
aynı metnin aynı sayfasındaki farklı satırlarda bile bu standart dışı
kullanımlar sıkça görülebilmektedir. Türk dilinin diğer tarihî dönemlerinde pek
az görülen bu çoklu karakterdeki dil özellikleri; Eski Anadolu Türkçesi
adlandırmasıyla maruf bu dönemi diğer Türk yazı dillerinden epeyce
ayırmaktadır.

Bu makalede, genel dil
biliminin belirlediği ‘yazı dili’, ‘standart dil’, ‘edebi dil’
ve ‘yazılı dil’ gibi kavram ve olgular ele alındıktan sonra, Eski
Anadolu Türkçesi dönemindeki sosyolojik, siyasî ve askerî şartlar ve durum
değerlendirilerek Oğuz Türkçesinin XIII.-XV. yüzyıllar arasındaki bu ilk
döneminin dil durumu ve o dönemin dilinin yazı dili olup olmadığı sorgulanıp
tartışılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, edebi dil, standart dil, yazı dili

IS OLD ANATOLIAN TURKISH A WRITTEN LANGUAGE?

Öz

There are hundreds of scientific studies about Old Anatolian Turkish
which is the first period of historical Oghuz language and its texts, in
Turkology of Turkey. On the literature of these studies this period has been
examined in the light of changing perspectives. Previously, it was thought that
it had already been arised from the writing language of Karakhanid, but now it
has become almost clear that the Oghuzes always have a spoken language, even
languages, beginning to be written in the 13th century. Until now, the reasons
of the language situation which appeared in the opuses of the first period and
which showed mainly bidialectic features but became widespread as 'mixed language'
in Turkology literature have been evaluated differently. Despite such
differences in views and evaluations, the almost unchanging view to date is
that Old Anatolian Turkish is a writing language.

Until today, the results of the researches carried out on Old Anatolian
Turkish reveal that the language of this period does not have the standards in
terms of phonetics, morphology and spelling. So, even in different lines or
strings on the same page of the same text, the use of this non-standard
language and spelling is often visible. These multi-characterized language
features, which are rarely seen in other historical periods of the Turkish
language, quite separates this period known as Old Anatolian Turkish from other
Turkic written languages.

In this article, after the concepts and phenomena such as 'written
language', 'standard language', 'literary language' and 'writing language'
determined by general linguistics were discussed, the sociological, political
and military conditions and situation of Old Anatolian Turkish period were
evaluated and the language situation of this first period between the 13th-15th
centuries and whether the language of that period is written or not is
questioned and discussed.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, literal language, standard language, written language

Kaynakça

• BUSSMANN, Hadumod. (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London- New York: Routledge.
• CRYTAL, David. (2003). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. 5th edition, Oxford: Blackwell.
• CRYTAL, David. (2007). The Cambridge Encyclopedia of Language. 2nd edition, Cambridge: Cambridge University.
• ÇAĞATAY, Saadet. (1944). “Eski Osmanlıca Üzerinde Bazı Notlar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C:2, S: 2, 297-312.
• DEVELİ, Hayati. (2002). “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar”. Türkbilig, S: 2002/4, 117-124.
• DEVELİ, Hayati. (2008). “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması”. Turkish Studies, Vol. 3/ 3, Spring 2008, 212-230.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• ERDEM, Mehmet Dursun. (2006). “Ağızlardan Etkilenme Derecelerine Göre Osmanlı ve Eski Anadolu Türkçesi Metinleri ve Bu Metinlerin Diline Kaynaklık Eden Ağızlar”. İlmî Araştırmalar, S: 22, 83-110.
• GÜLSEVİN, Gürer ve BOZ, Erdoğan. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi.
• GÜLSEVİN, Gürer. (2008). “Eski Anadolu Türkçesi Ağızları Üzerine”. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu, Ankara, 20-25 Ekim 2008.
• GÜLSEVİN, Gürer. (2013). “Eski Anadolu Türkçesinin Oluşumu”. XIV.-XV. Yüzyıllar Türk Dili, Ed. Vahit Türk - Erdoğan Boz, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• JANSON, Tore. (2016). Dillerin Tarihi. Çev. Mehmet Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KARAAĞAÇ, Günay. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KARAHAN, Leyla. (2006). “Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili - Ağız İlişkisi”. Turkish Studies, Vol. I/ 1, Summer 2006, 9-18.
• KARAHAN, Leyla. (2013). “Oğuzcanın Anadolu’da Yazı Dili Olma Sürecine Dair Düşünceler”. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu, 1-2 Kasım 2013, Kırşehir, 219-228.
• KORKMAZ, Zeynep. (2009). “Anadolu’da Oğuz Türkçesi Temelinde İlk Yazı Dilinin Kuruluşu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 2009-II, Ankara: Türk Dil Kurumu, 61-69.
• KORKMAZ, Zeynep. (2010). “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 2007/1, Ankara: Türk Dil Kurumu, 87-110.
• KORKMAZ, Zeynep. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ÖNER, Mustafa. (2017). “Türk Dünyasında Yazı Dili”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Türk Dili Çalıştayı, 20-21 Ekim 2017, Afyon.
• ÖZTEKTEN, Özkan. (2010). 18. Yüzyılda Karışık Dilli Bir Metin Bahâdur Şâh’ın Arz-namesi (Batırşa Aliyev’den Çariçe Elizaveta Petrovna’ya). Konya: Kömen.
• TAMİR, Nuray. (2014). “Bir Adlandırma Problemi: Batı Türkçesinin İlk Dönemi”. Gazi Üniversitesi, I. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2013, Ankara, 451-469.
• UĞURLU, Mustafa. (2011). “Oğuzca ve “Anadolu Merkezli Oğuz Türkçesi”. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 6/1, Winter 2011, 123-156.