KEÇECİ-ZÂDE İZZET MOLLA AS A JOKE TYPE

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 24, 336 - 359, 12.12.2018

Nilüfer Tanç

https://doi.org/10.12981/mahder.485997

Öz

Keçeci-zâde İzzet Molla (1786-1829), one of the last
representatives literary works and repartee of Classical Turkish Literature,
besides his humorous style in these works, is recognized with his witty
personality as one of the most popular persons in the poetry meetings. İzzet
Molla, described as a colorful personality, spent his entire life, which is
defined as “the most remarkable novel of his time”, spoke without any
hesitation, and could admit all sorts of punishment and could not afford to
misrepresent any kinds of misdeeds and misunderstandings he saw. Many of the sources
mentioning İzzet Molla, along with examples from his works, have also included
humorous narratives and satires around his personality, and pointed out that it
would be useful to bring them together. These narratives, which include
different historical events, satires, humor or anecdote, embody the environment
where the poet lived, the literary environments of the period and the sense of
humor, besides the humorous personality of the poet.  In this study, the humorous narratives formed
around Keçeci-zâde İzzet Molla were collected by reviewing the scattered
resources where they were included and 41 different texts were identified,
these works have been studied by basing on the work of “Bektashi Jokes in
Turkish Literature” by Professor Dr. Dursun Yıldırım, the nature of these
narratives has been investigated in terms of literature, and whether
Keçeci-zâde İzzet Molla could be accepted as an item of joke in the joke types
present in our literature. The texts identified were added to the end of this
study to be used as a source of research in the fields of cultural history and
literature. 

Anahtar Kelimeler

Keçeci-zâde İzzet Molla, Joke, type, humor, satire, waggery, anecdote

BİR FIKRA TİPİ OLARAK KEÇECİ-ZÂDE İZZET MOLLA

Öz

Klasik
Türk Edebiyatının son temsilcilerinden olan Keçeci-zâde İzzet Molla
(1786-1829), edebî eserleri ve bu eserlerdeki mizahi üslubu yanında
hazırcevaplığı, nüktedan kişiliği ile döneminin şiir meclislerinin aranan bir
ismi olarak tanınmaktadır. Renkli bir kişilik olduğu nakledilen İzzet Molla,
“devrinin en dikkate değer romanı” olarak nitelenen hayatı boyunca yeri
geldiğinde sözünü çekinmeden sarf etmiş ve her türlü cezayı göze alarak gördüğü
yanlış ve hataları hicvetmekten kendini alamamıştır. İzzet Molla’dan bahseden
kaynakların pek çoğu onun eserlerinden örnekler yanında kişiliği etrafında
oluşmuş mizahî anlatılara ve hicivlere de yer vermişler, bunların bir araya
getirilmesinin faydalı olacağına işaret etmişlerdir. Kaynakların bazen sadece
tarihî bir olay veya hiciv, nükte, fıkra, anekdot gibi farklı kayıtlarla yer
verdiği bu anlatılar, şairin eserlerine yansıyan mizahi kişiliğinin yanında
içinde bulunduğu çevreyi, dönemin edebî muhitlerini ve mizah anlayışını
somutlaştırmaktadır. Bu çalışmada, Keçeci-zâde İzzet Molla etrafında oluşan
mizahi anlatılar dağınık bir şekilde yer aldıkları kaynaklar taranarak bir
araya getirilmiş ve 41 farklı metin tespit edilmiştir. Bu metinler, Prof. Dr.
Dursun Yıldırım’ın Türk Edebiyatında Bektaşi
Fıkraları adlı eseri esas alınarak incelenmiş; edebiyat bilimi açısından bu
anlatıların niteliği ile edebiyatımızda mevcut fıkra tipleri içinde Keçeci-zâde
İzzet Molla’nın bir fıkra tipi olarak kabul edilip edilemeyeceği
araştırılmıştır. Tespit edilen metinler, kültür tarihi ve edebiyat alanlarında
yapılacak araştırmalarda kaynak olarak kullanılmak üzere çalışmanın sonuna
eklenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Keçeci-zâde İzzet Molla, fıkra, tip, mizah, hiciv, latîfe

Kaynakça

• ABDURRAHMAN ŞEREF (1339). Tarih Musahabeleri. İstanbul: Matbaa-yı Âmire.
• AHMET CEVDET PAŞA (1301). Tarih-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye. C. 12.
• ALİ FUAD (TÜRKGELDİ) (1927a). “Tarihî Fıkralar 10: Hâlet Efendi Fıkarâtı” Servet-i Fünûn. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. C. 36. S. 1633-159. s. 43,46.
• ALİ FUAD (TÜRKGELDİ) (1927b). “Tarihî Fıkralar 10: Hâlet Efendi Fıkarâtı” Servet-i Fünûn. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. C. 36. S. 1634-160. s. 58-59.
• ALİ FUAD (TÜRKGELDİ) (1927c). “Tarihî Fıkralar 11: Keçeci-zâde İzzet Molla Fıkarâtı” Servet-i Fünûn. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. C. 36. S. 1635-161. s. 74-75
• ALİ FUAD (TÜRKGELDİ) (1927d). “Tarihî Fıkralar: Keçeci-zâde İzzet Molla Fıkarâtı Mâ-ba’d” Servet-i Fünûn. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. C. 36. S. 1636-162. s. 91, 106-107.
• ALTUNEL, İbrahim (1990). Anadolu Mahallî Fıkra Tipleri Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARGUN, Hüsnü ve KARASU, Şadan (1943). Tarihin En Güzel Fıkraları. İstanbul: Marifet Basımevi.
• BAYAT, Ali Haydar (1988). Keçecizade Fuat Paşa’nın Nesirleri Şiirleri Nükteleri Hakkında Yazılan Şiirler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• BAYRAK, M. Orhan (1981). Osmanlı Meşhurlarından Fıkralar. İstanbul: Veli Yayınları.
• BULUT, Süleyman (2003). Nüktedan Ünlü Nükteler Nükteciler. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• CEYLAN, Ömür ve YILMAZ, Ozan (2007). Bir Sürgün Şaheseri Mihnetkeşân Keçecizâde İzzet Molla, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• ÇABUK, Vahit (2006). Osmanlı Tarihinden Fıkralar. İstanbul: Emre Yayınları.
• ÇALIŞKAN, Yaşar (2015). Lâmi’î Çelebi Latîfeler Kitabı Letâif-i Lâmi’î. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• ÇAPAN, Pervin (2012). “XVIII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şaka, Takılma ve Alay Düşkünlüğü Üzerine”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları. S. 5. S. 109-122.
• ÇORUK, Ali Şükrü (2016). Hâfız Hıızır İlyas Ağa Letâif-i Vekâyi’-i Enderûniyye . İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• EFE, Necdet Rüştü (2013). Türk Nüktecileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• ELÇİN, Şükrü (1998). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EREN, Hasan (1997). “Handjeri, Alexandre” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C. 15. s. 550.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1936-1945). Türk Şairleri. C. II.
• GÖKŞEN, Cengiz (2013). Mehmet Tevfik Hazîne-i Letâif. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• GÖVSA, İbrahim Alâettin (1946). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyatı
• HİSAR, Abdülhak Şinasi (1997). Geçmiş Zaman Fıkraları. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1999). Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ). haz. Müjgan Cunbur. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. C. 1.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (2000a). Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ). haz. M. Kayahan Özgül. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. C. 2.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (2000b). Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ). haz. Hidayet Özkan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. C. 3.
• İŞPİRLİ, Memet, (1988). “Abdülvehhab Efendi, Yasincizade”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KEÇECİ-ZÂDE REŞAD FUAD (1332), “Keçeci-zâde İzzet Monla”. Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası. C. 7. S. 41. s. 285-297. http://isamveri.org/pdfosm/D02076/1332_41/1332_41_FUATR.pdf
• KUTLU, Şemsettin (1958). Eski Türk Hayatı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• ____________(1978). Eski İstanbulun Ünlüleri. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• KÜÇÜK, Serhat ve GÜNDEŞ, Mehmet Akif (2013). Fâik Reşad Külliyât-ı Letâif. İstanbul: Kesit Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1970). “Türk Edebiyatında Fıkra”. Türk Dili Dergisi. S. 231. s. 212-214.
• ÖĞÜT EKER, Gülin (2014). İnsan Kültür Mizah Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÖZCAN, Ömer (2002). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah (Yergi ve Gülmece). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1946). Tarihe Malolmuş Fıkralar, Nükteler. Ahmet Halit Kitabevi: İstanbul.
• SAKAOĞLU, Salim (1987). “Konyalı Nüktedan Tayyip Ağa’nın Fıkra Tipleri İçindeki Yeri”, Türk Kültürü Araştırmaları. 25 (2). Ankara. 105-112.
• SEVGİ, Ahmet ve ÖZCAN Mustafa (1996). Prof. Dr. Ali Cânip Yöntem’in Eski Türk edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler Yayınları.
• SÜLEYMAN FÂİK EFENDİ. Mecmua. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. nr. T 9577.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık (2004). Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Dîvânları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• ŞİMŞEK, Selami (2010). “Süleyman Fâik Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 38. s. 65-86.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2001). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• YAKAR, Fahri (2013). Mizahın Gücü Başlangıçtan Günümüze Kadar Türk ve Dünya Edebiyatında Mizah. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• YARDIM, Mehmet Nuri (2016). Tarihimizin Güleryüzü. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• YILDIRIM, Dursun (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILMAZER, Ziya (2008). Şânî-zâde Mehmed Atâ’ullah Efendi Şânî-zâde Târîhi II (1223-1237 / 1808-1821). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Elektronik Kaynaklar:
• (www.mushaf. org)