MODERNIZATION MOVEMENTS IN RUSSIA, RUSSIAN MUSLIMS AND ISMAIL GASPIRALI

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 27, 758 - 776, 20.09.2019

Ümmet Erkan

https://doi.org/10.12981/mahder.578882

Cited By: 4

Öz

The Russian Tsarist, who
completed his political unity in Ivan the Great, undertook modernization
movements by turning his direction to the West during the period of Petro I.
The Petro reforms are under the rule of Tsar II. Katerina continued to take
control of the scattered Muslim tribes in the Russian Tsarist region. The
Russian Tsar has exerted political, economic and cultural pressure on the
Muslim population. The resistance against Russia, particularly Turkestan and
the Caucasus, continued until the late 19th century. The inability of the
Muslims of Russia to overcome the national and local commitments and the
absence of a national consciousness prevented their unification. In addition,
political instability in the region, poor management, poverty, the problems
caused by being trapped between Russia and China weakened the resistance of
Muslims in the region. The traditional forms of resistance to Russian occupations
remained insufficient.

Tatars, fighting against
Russian expansionism, gained significant gains by mediating trade between
Russia and Turkestan. The Tatar bourgeoisie, which showed improvement, made
economic moves in the region, especially Kazan. With the fall of Turkestan to
Russia, the Tatars, whose position is in danger, have sought remedies against
Russian expansionism. The movement led by the first Tatar intellectuals such as
Sehabeddin Mercani and Abdulkayyum Nasıri was put into a systematic form by İsmail
Gaspıralı. İsmail Gaspıralı has supported the modernization efforts of Muslims
in Russia and has been the pioneer of reforms, particularly education and
culture. The aim of Gaspirali is to educate Russian Muslims according to the
conditions of the times, to give them a national consciousness and to create a
powerful Turkish bourgeoisie against Russian expansionism. For this purpose, he
aimed to unite the whole Turkic world. The Turkish Union, which started as a
cultural program, became a political target with the support of the Ottoman
intellectuals. Gaspıralı developed long-term literacy learning time to 40 days
with the phonetic method he developed and opened Cedit schools in Turkistan.
Gaspıralı's motto “unity in language, idea and work together” has become a
common slogan for Ottoman and Russian Turks.

Anahtar Kelimeler

Muslims of Russia, Ismail Gaspıralı, Russian modernization, Cedarism, Turkestan

RUSYA’DA MODERNLEŞME HAREKETLERİ, RUSYA MÜSLÜMANLARI VE İSMAİL GASPIRALI

Öz

IV. İvan döneminde siyasi birliğini
tamamlayan Rus Çarlığı I. Petro döneminde yönünü Batı’ya çevirerek modernleşme
hamlelerine başlamıştır. Petro reformları, Çariçe II. Katherine tarafından
sürdürülmüş, Rus Çarlığı bölgesindeki dağınık Müslüman kavimleri kontrol altına
almaya başlamıştır. Rus Çarlığı işgal ettiği topraklarda Müslüman nüfusa
siyasi, ekonomik ve kültürel baskı uygulamıştır. Türkistan ve Kafkasya bölgesi
başta olmak üzere Rusya’ya karşı direniş 19. Yüzyılın sonlarına kadar
sürmüştür. Rusya Müslümanlarının yerel ve kavmi bağlılıkları aşamaması, milli
bir bilincin oluşmaması birleşmelerine engel olmuştur. Ayrıca bölgedeki siyasi istikrarsızlık,
kötü yönetim, yoksulluk, Rusya ve Çin arasında sıkışmış olmanın meydana
getirdiği sorunlar bölgede Müslümanların direncini zayıflatmıştır. Rus
işgallerine karşı geleneksel direniş biçimleri yetersiz kalmıştır.

Rus yayılmacılığına karşı
mücadele eden Tatarlar, Rusya ile Türkistan arasındaki ticarete aracılık ederek
önemli kazançlar elde etmiştir. Gelişim gösteren Tatar burjuvazisi başta Kazan
olmak üzere bölgede ekonomik hamleler yapmıştır. Türkistan’ın Rusya’nın eline
geçmesi ile aracı konumu tehlikeye giren Tatarlar, Rus yayılmacılığına karşı çareler
aramıştır.  Şehabeddin Mercani,
Abdülkayyum Nasıri gibi ilk dönem Tatar aydınlarının öncülük ettiği hareket
İsmail Gaspıralı tarafından sistematik bir biçime sokulmuştur. İsmail Gaspıralı
Rusya Müslümanlarının modernleşme çabalarını desteklemiş başta eğitim ve kültür
olmak üzere reformların öncüsü olmuştur. Gaspıralı’nın amacı Rusya
Müslümanlarını çağın koşullarına göre eğitmek, onlara milli bir bilinç
kazandırmak ve Rus yayılmacılığına karşı güçlü bir Türk burjuvazisi
yaratmaktır. Bunun için de bütün Türk dünyasının birleşmesini amaçlamıştır.
Kültürel bir program olarak başlayan Türk birliği Osmanlı aydınlarının da
desteği ile siyasi bir hedefe dönüşmüştür. Gaspıralı geliştirmiş olduğu fonetik
metodu ile uzun süren okuma yazma öğrenme süresini 40 güne indirmiş,
Türkistan’da Cedit okulları açmıştır. Gaspıralı’nın “dilde, fikirde ve işte
birlik” sloganı Osmanlı ve Rusya Türkleri açısından ortak bir slogana
dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Rusya Müslümanları, İsmail Gaspıralı, Rus modernleşmesi, Ceditçilik, Türkistan

Kaynakça

• AĞAOĞLU, A. (1914a). “İsmail Bey Gasprinski”. Türk Yurdu. VI: 72. 27 Teşrinisani 1330. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AĞAOĞLU, A. (1914b). “İsmail Bey Gasprinski II”. Türk Yurdu. VI: 73. 11 Kânunuevvel 1330. (24 Aralık 1914): 16. Türk Yurdu IV. Ed. Murat Şefkatli. (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AKÇURA, Y. (1912). “Türklerin Büyük Muallim ve Müverrihi İsmail Bey Gasprinski”. Türk Yurdu. II. 22. 6 Eylül 1328. (19 Eylül 1912): 367. Türk Yurdu I. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tutibay Yayınları.AKÇURA, Y. (1914). “Muallime Dair”. Türk Yurdu. VI: 72. 27 Teşrinisani 1330. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.AKÇURA, Y. (2005). Hatıralarım. Erdoğan Mura (Haz.). Ankara: Hece Yayınları.AKÇURA, Y. (2008). Türkçülüğün Tarihi. 3. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.AKÇURA, Y. (2011). Üç Tarzı Siyaset. Ankara: Kilit Yayınları.ANONİM, (1914). “İsmail Bey’e Türk Milletinin İhtiramı”, Türk Yurdu, VI: 72. 27 Teşrinisani 1330 (10 Aralık 1914): 405. Türk Yurdu III. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tutibay Yayınları.ANİSİMİOV, E.V. (1993). The reforms of Peter the Great: progress Through Coercion in Russia. New York: M.E. Sharpe Armonk.AZADE, A. R. (2000). Volga Tatarları Yüzyılları Aşan Milli Kimlik. Mehmet Süreyya Er (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.BERMAN, M. (2010). Katı Olan Her şey Buharlaşıyor. Ümit Altuğ ve Bülent Peker (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.COHEN A. (1996). Russian Imperialism: Development and Crisis, London: Praeger.COOPER, L. (1999). Russia and the World: New State-of-Play on the International Stage, St. Martin’s Press Inc., New York.DANİLOV, A. A., (1996). The History of Russia. New York: Heron Press.ERKAN, Ü. (2017a). “Rus Modernleşmesinde Batı Karşıtlığının Tarihsel Temelleri”. Çeşmi Cihan Dergisi, 4:1. s. 52-70.ERKAN, Ü. (2017b). “19. Yüzyıl Rus Edebiyatında Modernleşme Eleştirisi”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, II: 1. s. 21-46.ERKAN, Ü. (2018). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu: Türk Yurdu Dergisi (1911-1931). İstanbul: Akademisyen Yayınları.DEVLET, N. (2011). İsmail Gaspıralı. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.GASPIRALI, İ. (2005). Seçilmiş Eserleri II. Yavuz Akpınar (Haz.). İstanbul: Ötüken Yayınları.GEORGEON, F. (1986). Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Alev Er (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.GEORGEON, F. (2009). Osmanlı-Türk Modernleşmesi. Ali Berktay (Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.GÜNGÖR, E. (2008). Çarlık Döneminde Türkistan’da Fikir Akımları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, BişkekKAYA, S. (2010). “Rus Dış Dış Politikasında Batı Karşıtlığının Düşünsel ve Tarihsel Gelişimi”. Akademik Bakış, IV: 4. KERİMİ, F. (1914). “İsmail Bey’e Dair Şimal Matbuatından Efkarlar”, Türk Yurdu, VIII: 73, 11 Kanunuevvel 1330 (24 Aralık 1914). Türk Yurdu IV. Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tütibay Yayınları.KOHN, H. (1955). The Mind of Modern Russia. New Jersey: Rutgers University Press.KOHN, H. (1983). Panislavizm ve Rus Milliyetçiliği. Agah Oktay Güner (Çev.). İstanbul: Kervan Yayınları.KORKMAZ, T. (2108). “Rusya’da Osmanlı’nın Yararlanamadığı Bir İsyan Pugaçev İsyanı (1773-1775)”. OTAM, 43, Bahar, s. 97-108.KURAT, A. N. (1987). Rusya Tarihi. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.SARAY, M. (1998). Türk Rus Münasebetlerinin Bir Analizi, MEB: İstanbul.NAOUMOVA, G. (2001). “Rusya’da Modernleşme Düşüncesinin Tarihsel Temelleri”. Ankara: Konrad Adenauer Vakfı.