PARCHMEN HISTORY AND TRADITIONAL PARCHMEN MASTERS IN BERGAMA

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 28, 1116 - 1133, 20.12.2019

Meruyert Kaygusuz , Nuray Olcay Işık , Fatoş Neslihan Arğun

https://doi.org/10.12981/mahder.618953

Cited By: 1

Öz

The
word “deri” comes from the word “tirik”, which is used in the sense of tax paid
to the khan in old Turkish tribes. This etymological meaning is the best
indication that leather is a value for our culture in our social and economic
history. Today, leather which is used to make shoes, clothes, decorative home
and office goods, and even furniture and which was used in old Turkish
societies from the caps to boots, from back packs toharness, was also used as
“parchment”- writing material due to its durability and because it can be
stored for many years. Parchment is of great archaeological importance due to
its cultural role. There are many detailed studies on the technical structure
of parchment, production technology, conservation and restoration and
application areas. But it was revealed that there is no academic and scientific
study about the latest craftsmen who still deal with parchment production in
Turkey. In this study, it has been tried to give information about İsmail Araç
and his apprentices Demet Sağlam Tokbay and Nesrin Ermiş, who continue the
parchment production in our country with traditional methods. In addition, the
current usage areas of the parchment are examined by interviewing with
craftsmen, on-site research and documentation with photographs. As a result of
the study, the fact that there are very few masters who know the parchment
production by using a completely natural and traditional method without using
technological tools and chemicals is a problem as in all other handicrafts and
crafts. Therefore, in order to sustain this cultural value of Anatolia, new
craftsmen should be trained and necessary support should be provided for this
profession.

Anahtar Kelimeler

Cultural heritage, Bergama, parchment, master, leather

PARŞÖMEN TARİHİ VE BERGAMA’DAKİ GELENEKSEL PARŞÖMEN USTALARI

Öz

Deri kelimesi, eski Türk
boylarında hakana ödenen vergi anlamında kullanılan “tirik” kelimesinden gelmektedir. Bu etimolojik anlam, toplumsal ve
ekonomik tarih açısından derinin, aslında kültür açısından bir değer olduğunun
en güzel göstergesidir. Günümüzde ayakkabılarda, giysilerde, dekoratif ev ve
ofis eşyalarında hatta mobilyada ve eski Türk toplumlarında da kalpaklarda, çizmelerde,
sırt çantalarında, hayvanların koşum takımlarında kullanılan deri, dayanıklılığı
ve uzun yıllar bozulmadan saklanabildiği için yazı materyali – “parşömen” olarak
da kullanılmıştır. Parşömen, kendisine yüklenen kültür rolü gereği büyük
arkeolojik öneme sahiptir. Parşömenin teknik yapısı, üretim
teknolojisi, konservasyon ile restorasyonu ve kullanım alanları ile ilgili
ayrıntılı pek çok çalışma mevcuttur. Ancak günümüzde halen parşömen üretimi
yapan son ustalar hakkında akademik ve bilimsel herhangi bir çalışmaya
rastlanılmamıştır. Bu çalışmada, parşömen üretimini geleneksel yöntemlerle devam
ettiren başta İsmail ARAÇ ve yetiştirdiği ustalar Demet SAĞLAM TOKBAY ve Nesrin
ERMİŞ hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, parşömenin günümüzdeki
kullanım alanları; ustalar ile söyleşi, yerinde araştırma ve fotoğraflarla
belgelendirme yöntemleri ile incelenmiştir. Çalışma sonucunda, teknolojik alet
ve kimyasal madde kullanmadan tamamen doğal ve geleneksel yöntem ile parşömen
üretimini bilen çok az sayıda ustanın olması, diğer tüm el sanatları ve zanaatlarında
da olduğu gibi bir sorun olarak karşımıza çıkmıştır. Bu yüzden Anadolu’ya ait
bu kültürel değerin yaşatılabilmesi için yeni ustalar yetiştirmeli ve bu
mesleğe gereken destek sağlanmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Kültürel miras, Bergama, parşömen, usta, deri

Kaynakça

• Afşar A, Zengin G, Adıgüzel Zengin AC, Kılıçarislan Ç, Yılmaz O, Yılmaz B. (2011). “Parşömen Üretimi, Önemi ve Kullanımı”. Uluslararası Bergama Sempozyumu, 7-9 Nisan 2011, Bergama, İzmir, s.313-323. Afşar A, Zengin G, Kılıçarislan Ç, Adıgüzel Zengin AC. (2013). “Parşömen Üretiminde Kalitenin Artırılması Üzerine Bir Araştırma”. II. Uluslararası Bergama Sempozyumu, 9-10 Mayıs 2013, Bergama, İzmir. Anonim (1992). “Parşömen”. Genel Kültür Ansiklopedisi - 3, Sabah Gazetesi Yayınları, s.1687.Bajza H, Hitrec P, Muzic M, Medic D, Krstic D. (2004). “Experimental studies in restoration and conservation of historical leather”. Journal of the Society of Leather Technologies and Chemists, 88:18-22. Bayramoğlu E.E. ve Yılmaz, S. (2018). “Parşömenin Tarihi ve Dekoratif Koleksiyonları”. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı 1, s.242-251.Bicchieri, M., Monti, M., Piantanida, G., Pinzari, F., Sodo, A. (2011). “Non-Destructive Spectroscopic Characterization of Parchment Documents”. Vibrational Spectroscopy 55, 267–272. Birt, T. (1959). Das Antike Buchwesen in seinem Verhältnis zur Literatur, Aalen, s.73.Budrugeac P, Miu L, Popescu C, Wortmann FJ. (2004). “Identification of collagen-based materials that are supports of cultural and historical objects”. Journal of Thermal Analysis and Calorimetry , 77(3):975–985. Cohen N.S., Odlyha M., Foster G.M. (2000). “Measurement of shrinkage behaviour in leather and parchment by dynamic mechanical thermal analysis”. Thermochima Acta 365:111-117. Crum, W. E. (1905). “A Coptic Recipe for the Preparation of Parchment”, Proceedings of the Society of Biblical Archaeology, Vol. XXVIII, s. 166-171.Cucos A, Budrugeac P, Miu L, Mitrea S, Sbarcea G. (2011). “Dynamic mechanical analysis (DMA) of new and historical parchments and leathers: Correlations with DSC and XRD”. Thermochima Acta 516:19–28.Dağtaş, L. (2007). Müze ve Koleksiyonlardan Deri Eserler. Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul, 112 s.Dağtaş, L. (2017). Adını Bergama'dan Alan Pergament ve Anadolu'nun Son Karatabağı Bergamalı İsmail Araç, Bergama Belediyesi, İzmir, 96 s.Dalkıran, Ö. (2013). “Kitabın Tarihi”. Türk Kütüphaneciliği , 27, 1: 201-213.Forbes, R. J. (1959). Das Antike Buchwesen in seinem Verhältnis zur Literatur, Aalen, s.65.Forbes, R. J. (1967). Bergbau, Steinbrauchtaetigkeit und Hütterwesen, Göttingen, s.65.Gardthausen, V. (1911). Das Buchwesen in Altertum und in byzantinischen Mittelalter, Leipzig, s.94-98.Gökhan, H. (2018). “Papirüsten Parşömene Kağıdın Tarihi”. (http://halilgokhan.blogspot.com/2012/01/papirusten-parsomene.html erişim tarihi 12.06.2019)Gönlügür, M. (2007). Son Parşömen. Bergama Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, Bergama, İzmir, s.30-43.Gönlügür, M. (2010). “Bergama’nın insanlığa armağanı: Parşömen”, İzmir Dergisi, 4, s.76.Gönlügür, M. (2015). “Bergama parşömeni marka olma yolunda”. İzmir Dergisi, 34, s.114-119.Güngör, Y. (2005). Bergama Krallık Kültü, Bergama Belleten - 14, Bergama Kültür ve Sanat Vakfı, 237 s.Hodges, H. (1964). Artifacts, London, s.151.Irving T. (2008). “The manufacture of parchment and vellum”. World Leather. p.20-22.İşçi, T., Ağırbaş, S. İşçi, C. (2017). “Kültürel Miras Parşömene Yönelik Yerel Halk Tutumunun İncelenmesi”, I. Uluslararası Turizmin Geleceği: İnovasyon, Girişimcilik ve Sürdürebilirlik Kongresi, Mersin, Türkiye, 27-29 Eylül 2017, s.1259-1269.Kenyon, F. G. (1951). Books and Readers in Ancient Greece and Rome, 2. ed Oxford, s.187.Koizhaiganova, M., Işık, N.O, Lkhagvajav, N., Cireli, İ. (2010). “Parchment Making Processes”. İzdenis, 2(1), s.24-27.Küçükali R. ve Taşğın Z. (2017). “Bilim Tarihine Katkısı Yönüyle ‘Parşömen Kağıdı’”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Social Science, 58, 131-140.Levey, M. (1957). Tanning Technology in Ancient Mesopotamie, Ambix, VI, s.39.Lucas A. (1948). Ancient Egyptian Materials and Industries. London.Maksoud GA. (2000). “An Evaluation of selected applied polymers for the treatment of parchment”. 15th World Conference on Nondestructive Testing, October 2000, Roma, 15-21.Mayer, R. (1969). Parchment, A Dictionary of Art Terms and Techniques, New York: Thomas Y. Crowell Company, p.282-283.Norman, R. (2017). “The History of Vellum and Parchment”. Eden Workshops. (http://www.edenworkshops.com/Vellum_&_Parchment.html erişim tarihi 15.08.2019)Ryder M.L. (1960). “Parchment - its history, manufacture and composition”, Journal of the Society of Archivists, 2:9, 391-399.Sağlam, D. (2011). “Parşömen”. Uluslararası Bergama Sempozyumu, 7-9 Nisan 2011, Bergama, İzmir, s.324-332. Sağlam, D. (2013). “Parşömenin Tarihçesi ve Geleneksel Yapım Tekniği”. II. Uluslararası Bergama Sempozyumu, 9-10 Mayıs 2013, Bergama, İzmir, s.244-254. Sakaoğlu N. ve Akbayar N. (2002). Derinin Anadolu’da Bin Yıllık Öyküsü, Üçer Ofset/Orjin Grup, İstanbul, 320 s.Sandermann, W. (1988). Das Zeitalterdes Pergament, Die Kulturgeschichte des Papiers, Germany: Springer-Verlag, p.81-89.Saxl, H. (1954). A Note on Parchment, A History of Technology, Vol. II, s.189-190.Saxl H. (1954a). An Investigation of the Qualities, the Methods of Manufacture, and the Preservation of Historic Parchment and Vellum with a view to Identifying the Species of Animal used. M.Sc. Thesis, Leeds University.Schubart, W. (1921). Das Buch bei den griechen und Römern, Leipzig, Germany.Yıldız, N. 1990. Eskiçağda Yazı Malzemesi Olarak Kullanılan Parşömen. Marmara Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi, Türklük Araştırmaları Dergisi, 5, s.325-364.Yıldız, N. (1993). Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi. Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, İstanbul. 495s. Yıldız, N. (2003). Antikçağ Kütüphaneleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. 492 s.