SÖZÜN BÜYÜLÜ GÜCÜ: KIRGIZ TÜRKLERİNİN DESTANLARINDA ANT PRATİKLERİ

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 28, 1035 - 1051, 20.12.2019

Şule Gümüş

https://doi.org/10.12981/mahder.631483

Öz

Ant,
sözün inandırıcılığını arttırma ve herhangi bir konuda söz verme amacı güden,
sözün kutsal gücüne dair inanışı yansıtan bir uygulamadır. Antlar, birtakım
nesnelerden ve bazı ritüel davranışlardan yararlanarak karşıdakini ikna etmek
amacıyla söylenen çoğu zaman kalıplaşmış sözlerden meydana gelen ikna
sözlerinden oluşmaktadır.

Diğer
Türk boylarında olduğu gibi Kırgız Türklerinin inançlarında da andın önemli bir
yeri vardır.  Kırgız Türkleri ant içme
uygulaması için “ant berüü, kasam içüü, şert bayloo” sözcüklerini
kullanmaktadır. Sözün büyülü gücüne inanan Kırgız Türkleri andını yerine
getirmeyenlerin, yalan yere ant içenlerin Kuday ve kutsal ruhlar tarafından
cezalandırılacağına inanırlar. Ant içme esnasında yaptırım gücü olduğuna
inanılan birtakım ritüeller uygulanmaktadır. Bunlardan en yaygın olanı kişinin
kendisine kargış vererek andı sağlamlaştırmasıdır.  Bunun yanı sıra kılıç yalama, yırtıcı kuşların
veya vahşi hayvanların tırnaklarını yalama, bir nesneyi kertme, ayı derisinin
üzerine oturup ayı kafasını ısırarak ant içme, 
anttan sonra kurban kesme, kuruk veya kamçı sapı üzerinden atlama,
demircinin körüğü üzerine ant içme gibi pratiklere başvurulur. Ayrıca Tanrı’yı,
doğa olaylarını, silahı, ata ruhlarını anne sütünü, ekmeği ve tuzu kutsal kabul
eden Kırgız Türkleri bunları şahit göstererek antlarını pekiştirirler. Bununla
birlikte genellikle ak boz kısrak ya da kara koyun kesip kanına ellerini
bulayarak ant içme geleneği Kırgız Türkleri arasında görülmektedir. İslam’ın
kabulünden sonra ise Kuran’a el basma, Kuran’ı öpme pratiği yaygınlaşır.

Kırgız
Türklerinin inanç dünyasında ve sosyal hayatında yer alan bu uygulamalar
destanlara da aynen yansımıştır. Bu çalışmada Kırgız Türklerinin ant ile ilgili
inanışları, bu inanışlara bağlı olarak uyguladıkları ritüeller ve bunların
Kırgız Türklerinin destanlarına yansımaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkleri, mitolojik inanış, ant, ritüel, destan

THE MAGICAL POWER OF OATH: OATH PRACTICES IN KIRGIZ TURKS EPIC

Öz

Oath is an application
that reflects the belief in the sacred power of the word, with the aim of
increasing the credibility of the word and making promises on any subject.
Oaths consist of convictions, often made up of stereotypes, in order to
convince the other by taking advantage of certain objects and some ritual
behaviors.

The oath has an
important place in the beliefs of Kyrgyz Turks as in other Turkish tribes. The
Kyrgyz Turks use the words “ant berüü, kasam içüü, şert bayloo”  for the practice of swearing. The Kyrgyz
Turks, who believe in the magical power of the word, believe that those who do
not fulfill their oaths and who swear falsely will be punished by Kuday and the
Holy Spirit. A number of rituals that are believed to have sanctioning power
are practiced during ant drinking. The most common of these is to consolidate
the moment by giving the person a confusion. In addition, licking swords,
licking the nails of birds of prey or wild animals, snagging an object, sitting
on the bear skin, biting the bear's head, swearing after sacrifice, sacrifice,
jumping over a whip handle, and swearing on the blacksmith's bellows. In
addition, the Kyrgyz Turks, who regard God, natural events, arms, ancestral
spirits, breast milk, bread and salt as holy, reinforce their vows by
witnessing them. However, the tradition of slaughtering white grizzly mare or
black sheep by slaughtering their hands in blood is common among the Kyrgyz
Turks. After the adoption of Islam, the practice of stepping on the Koran and
kissing the Koran became widespread.

These practices in Kyrgyz
Turks' faith world and social life are reflected in the epics. In this study,
the beliefs of the Kyrgyz Turks regarding the oath, the rituals they apply to
these beliefs and their reflections on the epics of the Kyrgyz Turks will be
discussed.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz Turks, mythological belief, oath, ritual, epic

Kaynakça

• Abduvaliev, İ. (2010). Kırgız Tilinin Sözdügü I-II, Bişkek.Adilbekova, Hatima (2002). Kırgızca Caŋıl Mırza Destanı’nın Transkripsiyonu ve Türkiye Türkçesine Aktarımı, DEÜ SBE YLT: İzmir.Akmataliyev, A., M. Musakov ve G. Orozova (2007). Kırgız Destanları 2, TDK Yay.: Ankara.Akmataliyev, A. ve K. Kırbaşev (2007). Kırgız Destanları 3 Kococaş Destanı, TDK Yay.: Ankara.Akmataliyev, A. ve A. Caynekova (2009). Kırgız Destanları 4 Mendirman, TDK Yay.: Ankara.Akmataliyev, A. ve A. Kıdırmambetova (2009). Kırgız Destanları 7 Boston, TDK Yay.: Ankara.Akmataliyev, A., A. Kıdırmambetova ve S. Zakirov (2010). Kırgız Destanları 9 Er Soltonoy, TDK Yay.: Ankara.Akmataliyev, A. ve M. Musakov (2013). Kırgız Destanları 13 Canış Bayış, TDK Yay.: Ankara.Alimova, Cıldız (2017). Kırgız Destanları 14 Coodarbeşim Destanı, TDK Yay.: Ankara.Alper, Kezban (2004). Kırgız Destan Geleneği ve Sarinci Bököy Destanı, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi I-II, Ötüken Yay.: İstanbul.Caynakova, Aynek (2004). Caňıl Mirza (Abdıbalık Çorabayev Varyantı), TDK Yay.: Ankara.Çelebi, Fatma (2007). Kırgız Destanları 5 Eşimkul Menen Zuura, TDK Yay.: Ankara.Çelik, Şakire (2010). Caňıl Mirza Destanındaki Epik Unsurlar, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Duman, N. Emine (2001). Kızcibek Destanındaki Epik Unsurlar, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Durbilmez, Bayram (2005). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-Nâmelerde Üç Sayısı”, Ahilik Araştırmaları Dergisi, S. 2, 1-22._______________ (2008). “Nahçıvan Türk Halk İnanışlarında Mitolojik Sayılar”, Turkish Studies, C. 3, 340-352._______________ (2010). “Romanya Sözlü Türk Edebiyatı Ürünlerinde Mitolojik Sayılar”, Folklor / Edebiyat, S. 64, 245-257._______________ (2011). “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, S.3, 77-93.Egimbaeva, Saule (2012). Kırgız Destanları 10 Güldana-Askazan Baatır, TDK Yay.: Ankara.Gülensoy, Tuncer (2011). Manas Destanı (Türkiye Türkçesi ile), Akçağ Yay.: Ankara.İliç, Yelda (2002). Kırgız Halk Destanı Er Töştük (Gramer-Metin-Çeviri-Dizin), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.İnan, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler, TTK Yay.: Ankara.Köse, Nerin (1997). Araştırmalar 2, Millî Folklor Yay.: Ankara._________(2002). Kococaş Destanı (Üsönbayev, Konokbayev ve Ceentayev Varyantları) İnceleme-Metin, Millî Folklor Yay.: Ankara._________(2004). Ak Möör Destanı (Akiyev, Eşmambetov, Baatırbek, Kudaybergenov-Bököçev, Sarıkunan, Kocekov ve Boronbayev Varyantaları), İnceleme-Metin, Millî Folklor Yay.: Ankara._________(2005). Kurmanbek Destanı (Kalık Akıyev Varyantı) İnceleme-Metin, Millî Folklor Yay.: Ankara.Mukasov, Murat (2013a). Kırgız Destanları 11 Kurmanbek, TDK Yay.: Ankara.______________ (2013b). Kırgız Destanları 12 Seyitbek, TDK Yay.: Ankara.Namatov, Mirlan (2001). Kırgızların Küçük Destanı Er Tabıldı (İnceleme ve Transkripsiyon), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.Orozobayev, Mayrambek (2013). “Kırgızlarda Bir Gelenek Olarak Yemin Etme ve Yemin için Kullanılan Kelimeler”, ACTA TURCİCA, S. 2, 1-15._____________________(2014). Kırgızcadaki İslam Öncesi Geleneksel İnanç ve İnanışlarla İlgili Söz Varlığı, TDK Yay.: Ankara.Orozova, Gülbara ve Abdıldacan Akmataliyev (2010). Kırgız Destanları 8 Kız Darıyka, TDK Yay.: Ankara.Öyke, Ceyda (2004). Kırgızların Küçük Destanı Baktı Bolot, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.Roux, Jean-Paul (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, İşaret Yay.: İstanbul.Şentürk-Üçay, Züleyha (2013). Canış Bayış Destanı Moldobasan Musulmankulov Varyantı (Metin-Aktarma-İnceleme), Ankara: Gazi Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Tekalan, Hümeyra Nur (2002). Er Koşoy Destanı Transkripsiyonlu Metin, Aktarma, Gramatikal Dizin, Ankara: Gazi Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Turgut, Belgin (2000). Sarıncı, Bököy-Kedeykan: Köroğlu ile İlgili Kırgız Destanları, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Yalçın, Belgin (1999). Canış-Bayış Destanı (Metin-Aktarım-İnceleme), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Yıldız, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller, TDK Yay.: Ankara.