UNUTULMAYA YÜZ TUTMUŞ MESLEKLER, USTALAR, TEKNİKLER VE MESLEKİ ANLATILAR: KAYSERİ-DEVELİ ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 30, 701 - 716, 15.06.2020

Fatih Balcı

https://doi.org/10.12981/mahder.715648

Öz

Küreselleşme, dijitalleşme
gibi olgular dünya düzenini değiştirmektedir. Yüzü geleceğe dönük olan
geleneğin bu değişime ayak uydurması ise kaçınılmazdır. Geleneksel el
sanatlarına dayalı bazı mesleklerin bu değişim ve dönüşüm içerisinde unutulması
veya dönüşerek devam etmesi söz konusudur. Geleneksel sanatların ve mesleklerin
birçoğu Türkiye genelinde yok olma tehlikesi yaşamaktadır. Bu makalede Kayseri’nin
büyük ilçelerinden biri olan Develi’de demircilik, hasırcılık, kalaycılık,
terzilik gibi el sanatlarının son ustaları ve çerçilik, tuzculuk
gibi mesleklerin son temsilcileri ile meslek ve sanatlarının dünü, bugünü ve
olası geleceği ele alınmıştır. Söz konusu meslek ve sanatların Türk
kültüründeki yerine kısaca bakılmaya çalışılmış, meslek ve sanat erbaplarının
çıraklıktan ustalığa geçişteki pratikleri, ilk ustaları, mesleğin veya sanatın
püf noktaları detaylı şekilde sahadan elde edilen bilgilerle ortaya koyulmuştur.
Söz konusu mesleklerin değişen sosyo-kültürel ve ekonomik koşullar göz önünde
bulundurularak farklı bağlamlarda veya yeni formlarda devam edebilmesi için
önerilerde bulunulmuş, mesleki kültürlerin geçmişin tecrübesi ve bugünün
imkanları ile gelecekteki konumları tartışılmıştır. Develi’de yaygın olan el
sanatlarının son ustalarıyla yapılan görüşmelerle bu sanatların Develi’deki son
durumu kayıt altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel meslekler, geleneğin ustaları, çerçi, hasırcı, kalaycı

FORGOTTEN PROFESSIONS, MASTERS, TECHNIQUES AND PROFESSIONAL NARRATIVES: KAYSERI-DEVELİ EXAMPLE

Öz

Phenomena such as
globalization and digitalization change the world order. It is inevitable that
the tradition, which faces the future, will adapt to this change. Some professions
based on traditional crafts have been forgotten or transformed in this change.
Many of the traditional arts and professions are in danger of extinction
throughout Turkey. In this article, the last masters of handicrafts such as
blacksmithing, weaving, tinding, tailoring, and the last representatives of
professions such as cherism ,saltism and the past, present and possible future
of their profession or arts are discussed in Develi one of the major districts
of Kayseri. The place of these professions and arts in Turkish culture was
briefly tried to be looked at, the practices of profession and art
professionals in transition from apprenticeship to mastership, the first
Masters, the tricks of the profession or art were revealed in detail with the information
obtained from the field. Question of the profession in the changing
socio-cultural and economic conditions in different contexts or to continue in
a new form by considering the proposal was made in, and professional experience
and future possibilities were discussed with today's cultures of the past
locations. The final status of these arts in Develi has been recorded through
interviews with the last masters of the crafts common in Develi

Anahtar Kelimeler

Traditional occupations, masters of tradition, peddler, wicker workers, tinker

Kaynakça

• Akar, A. (2008). “Kalaycı dili”, “Kültür tarihimizde gizli diller ve şifreler”. (Haz. Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin). İstanbul: Picus, s. 35-51.
• Akçi, Y. (2015). “Cercı: tradıtıonal & folklorıc merchant of anatolıa”. The Journal of Academic Social Science Studies. 39, 377-390.
• Akgül, B. vd. (2015). Develi’de örnek bir yerel kalkınma planlanması. Adana: Nobel Kitabevi.
• Aykanat, N. (2009). Sözlü kültür ortamının gezici seyyar satıcıları: çerçiler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Aytaç, A. (2019). “Ahilikte geçen dokumacılıkla alakalı mesleklere dair”, SUTAD. 46, 317-328.
• Balcı, F. (2019). Kuzey Kıbrıs Türk halk kültüründe geçiş dönemleri ve bunlara bağlı inanışlar. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Boratav, P. N. (2015). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Çaparlar, A. - Çoruh, H. (2012). Yaşayan el sanatları ve sanatkârlarıyla hatay (tarihten-günümüze). Hatay: Hatay Valiliği Yayınları.
• Çayır, M. (2013). “Kültepe tabletlerinde geçen yeni bir unvan, rabi tābātim “tuzcular âmiri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 53, 303-314.
• Çobanoğlu, Ö. (2001). “Türk mitolojisi Türk dünyası ortak edebiyatı”. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi (1), 5-85. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, A. - Şahin, H. İ. (2010). “Meslek Folkloru Kapsamında Geleneksel Mesleklerdeki Pir İnancı ve Hikâyeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Millî Folklor. 87, 101-112.
• Eliade, M. (2003). Demirciler ve simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eratalay. S. Ö. (2019). “Terzilik terimleri bağlamında Divan-ü Lûgat-it-Türk'te alet adları”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 6 (3), 1769-1785.
• Esin, O. (2017). “Anlam değişmeleri ve kullanım alanları yönünden türk kültüründe tuz”. İdil Dergisi. 31, 1001-1018.
• Görkem, İ. (2000). Halk hikâyeleri araştırmaları Çukurovalı Âşık Mustafa köse hikâye repertuvarı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kartalkanat, A. (2008). “Anadolu'da madenciliğin tarihçesi; Kütahya- Gümüşköy'de 3500 yıldır süren madencilik çalışmaları”. MTA Dergisi. 137, 91-93.
• Komser, N. (2018). “Meslek folkloru bağlamında çerçiler”. Erdem. Sayı: 75, 167-182.
• Naskali, E. G. - Şen, M. (2004). Tuz kitabı. İstanbul: Kitabevi.
• Oğuz, M. Ö. (2008). “Unesco ve geleneğin ustaları”. Millî Folklor. 82, 5-10.
• Oğuz, M. Ö. (2009). “Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği”. Millî Folklor. 82, 6-12.
• Oğuz, M. Ö. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Oğuz, M. Öcal vd. (2005), Türkiye’de 2004 yılında yaşayan geleneksel meslekler, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş. III.Cilt. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
• Özdemir, A. (2012). Kalkolitik smıntheıon (Gülpınar) yerleşiminde hasırcılık ve dokumacılık. Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özdemir, M. (2019). “Geleneksel meslekler ve bir ustanın hikâyesi: Giresun’da demircilik”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 21, 499-516.
• Özkoca, B. - Bozkurt, H. (2013) “Çorum ili İskilip ilçesi geleneksel el sanatlarına genel bir bakış”. Akdeniz Sanat Dergisi. 12, 95-105.
• Subaşı, E. - Kalay, H. A. (2016). “Sivas’ta Kalaycılık”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. 36, 258-288.
• Şenyüz, F. (2009). “Nehcü’l–Ferādis’teki terzilik terimleri ve bu terimlerin Türkiye Türkçesindeki kullanımları”. International Journal of Social Science. 2 (1), 69-88,
• Tozlu, N. (2014). “Kültürümüzde çerçicilik ve çerçi esnaflığının Bayburt Gümüşhane Erzincan yöresi örneği”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8, 23-36.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Türktaş, Z. (2012) “Anadolu’da hasır dokuma ve sepet kullanımına ilişkin eski bir örnek; Çatalhöyük (ve günümüzde görülen uzantıları)”. Akdeniz Sanat Dergisi. 7, 133-136.
• Uğur-Ç. F. (2014). Türk kültüründe demir, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmış Doktora Tezi.
• Yıldırmış, F. (2014). Sözlü kültür ve gelenek bağlamında Trabzon yöresi el sanatları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. KK-1: Kemal Çiçekyurt, 1933, Kayseri/Develi, Çerçi. (Görüşme: 20. 02.2020)
• KK-2: Ali Samira, 1952, Kayseri/Develi, Demirci. (Görüşme: 20. 02.2020)
• KK-3: Mehmet Sobe, Hasırcı. 1940 Kayseri/Develi-Sindelhöyük, Hasırcı. (Görüşme: 20. 02.2020)
• KK-4: Mehmet Nazlım, 1962, Kayseri/Develi, Tuzcu. (Görüşme: 20. 02.2020)
• KK-5: Mahir Solak, 1937, Kayseri/Develi, Terzi. (Görüşme: 20. 02.2020)
• KK-6: Duran Çolak, 1946, Kayseri/Develi, Kalaycı. (Görüşme: 20. 02.2020)
• URL-1: http:// http://www.unesco.org.tr/ (Erişim Tarihi: 11.03.2020).
• URL-2: https:// https://www.sabah.com.tr/kayseri-bolge/2013/09/04/turkiyenin-ahisi-terzi-mahir-secildi (Erişim Tarihi: 12.03.2020).