TÜRK KÜLTÜRÜNDE DÜŞMAN İMGESİ BAĞLAMINDA KUTADGU BİLİG ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 32, 1327 - 1336, 15.12.2020

Fatih Balcı

https://doi.org/10.12981/mahder.753308

Öz

Türk kültürünün retorik kaynaklarından ve ilk yazılı eserlerinden birisi olan Kutadgu Bilig, doğruyu, iyiyi ve güzeli çeşitli sembolik şahsiyetler üzerinden aktarmaktadır. Bu kapsamda Kutadgu Bilig’in yazarı devlet sisteminde ve toplum yapısında görmek istediği düzeni aktarırken sembolik kişileri konuşturmakta; iyi, kötü, güzel, çirkin, doğru, yanlış kavramlarının tanımlanmasına yönelik kalıplar oluşturmaktadır. Söz konusu kalıplarda dikkati çeken önemli husus da düşman imgesidir. Türk kültür belleğini oluşturan sözlü ve yazılı ürünlerde tip çalışmaları sıkça yapılmaktadır. Genellikle olumlu tiplerin üzerinde yoğunlaşan söz konusu çalışmalarda birbirinin tamamlayıcısı ve zıttı olan olumsuz, kötü tiplerin özellikleri yüzeysel olarak geçilmektedir. Bu bağlamda makalede örneklem yöntemi kullanılarak Kutadgu Bilig’de düşman tipi kavramı ve bu tipin özellikleri belirlenmeye çalışılmış, seçilen örneklerden hareketle düşman tipini meydana getiren özellikler üzerinde detaylı şekilde durulmuştur. Söz konusu imgeler halkbilimi sözlü ve yazılı eserlerinde daha önce ele alınan düşman tipi ile karşılaştırılmış benzer ve farklı noktaları ortaya konulmuştur. Düşman tipinin genel özellikleri, edebî eserlerdeki tasvirî düşman tipinin Türk kültür ekolojisi içerisindeki konumu, mitten-destana, destandan-halk hikâyelerine, halk hikâyelerinden-anonim türlere kadar birçok edebî türden hareketle tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Düşman, Tip, Türk Kültürü, Halkbilimi

AN EXAMINATION ON KUTADGU BILIG IN THE CONTEXT OF ENEMY IMAGE IN TURKISH CULTURE

Öz

Kutadgu Bilig, one of the first written works and rhetorical sources of Turkish culture, conveys truth, good and beauty through various symbolic personalities. In this regard, the author of Qutadgu Bilig uses symbolic contacts to convey the order that he wants to see in the state system and the structure of society. He also creates patterns for defining concepts such as good, bad, beautiful, ugly, right, wrong. The important thing that draws attention to the patterns in question is the image of the enemy. Type studies are frequently performed in oral and written products that form the memory of Turkish culture. In these studies, which usually focus on positive types, the characteristics of negative and bad types, which are complementary and opposite to each other, are superficially passed on. In this contex the enemy flat character in Qutadgu Bilig and the features of this character is determined with the use of the sampling method. A detailed dicsussion based on the chosen samples of the characteristics constituting the enemy is made. The images in question have been compared to the enemy type previously discussed in the oral and written works of folklore, and they have revealed similar and different points. The general characteristics of the enemy type, its portrayal in literary works, the position of the enemy type in the ecology of Turkish culture, have been discussed with movements of many literary types ranging from myth-epic, epic-folk stories, folk stories-anonymous genres.

Anahtar Kelimeler

Qutadgu Bilig, enemy, type, Turkish culture, folklore

Kaynakça

• Aça, M. (1999). Türk kahramanlık destanlarında iç mücadele ve yakın akrabaları tarafından ihanete uğrayan kahraman. Millî Folklor. 44, 18-23.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü atasözleri sözlüğü. Ankara: İnkılâp Kitabevi Yayınları.
• Arat, R. R. (1959). Kutadgu Bilig II tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bars, M. E. (2015). Battal Gazi Destanı’nda düşman kahraman tipi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3, (12), 264-277.
• Çakan, V. (2017). Yusuf Hâs Hâcib’in Türk düşünce tarihindeki yeri. IJOEEC. 2, 42-48.
• Çeribaş, M. (2011), Erlik'ten Şökli Melik'e Türk destanlarında düşman unsurlar ve Dede Korkut boylarında kâfirler. Türk Dünyası araştırmaları, Sayı 192, 195-210.
• Düzgün, K. Ü. (2016). Türk destanlarında düşman olgusu. 21. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Üsküp/Makedonya. 334-342.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ: Ankara.
• Ergin, M. (2004). Dede Korkut kitabı I (Beşinci Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gümüştepe, P. N.- Ayaz, B. (2018). İslamı̇ dönem Türk destanlarında “kötülüğün” masal unsurları ı̇le temsili̇: Battalnâme örneğı̇. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi. 11 (22), 77-97.
• Kaçalin, M. (2002). “Kutadgu Bilig”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 26. Cilt, 478-480
• Kafesoğlu, İ. (1980). Kutadgu Bilig ve kültür tarihimizdeki yeri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kınacı, C. (2006). Kazak edebiyatında imaj ve kimlik (1925-1991). Ankara: Bengü Yayınları.
• Öz, Ş. (2011). Kutadgu Bilig’de Türk cihan hâkimiyeti düşüncesi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 11, (1), 19-35.
• Özdemir, M. (2018). Aşk ve kahramanlık konulu Türk halk hikâyelerinde düşman tipi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (18), 243-270.
• Özdemir, M. (2019). Aşk ve kahramanlık konulu Türk halk hikâyelerinde düşman tipi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Tekin, T. (1994). Tunyukuk yazıtları. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Willy. B. ve Arat, R. R. (1987). Oğuz Kağan destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnternet Kaynakçası
• (https://islamansiklopedisi.org.tr). (Erişim Tarihi: 13. 05. 2020).