VARTO ALEVİS FROM VERBAL TO WRITING: SAMPLE OF SEYYID NESEMI TOMB

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 34, 573 - 586, 10.06.2021

Fırat Taş

https://doi.org/10.12981/mahder.913868

Öz

Traditionally, Alevism continued in this form until the modern period as a belief that was verbally constructed, transmitted and lived. It is based on oral culture and tradition in terms of its institutionalization as well as belief, culture and ritual. With the intense schooling rate and urbanization experienced in Alevis in the modern period, the verbal mind gradually began to leave its place to the written culture. However, since Alevism does not yet have a written form of institutionalization and transmission, the perception of belief through written culture emerges as a new situation. This is a process in which a radical change is experienced that is not limited to the execution environments of Alevism. Changing environmental factors have brought along mental and cultural changes. The transformation of Alevism, which is historically and traditionally based on oral culture, in the context of verbal and written will be the main problem of our study. In this context, the transformation of the Alevi faith in the context of oral and written culture is discussed, based on the texts in a book in the Seyyid Nesemi Tomb in the village of İçmeler (Reqesan) in the Varto district of the province of Muş. The relationship of this transformation with the traditional Alevi belief and transference styles and the transformations these relations have experienced in the modern period are tried to be addressed and evaluated in this context. Varto Alevis have been very familiar with educational and media tools and written culture and ways of thinking in the last fifty years, but this situation has not spread to the elements of belief and belief. The transformation that started to take place specific to the tomb in question shows that the written culture has started to affect this area as well. It is possible to state that this process, which is still in its initial stage, will be experienced in different dimensions in the future.

Anahtar Kelimeler

oral culture, written culture, Alevism, transformation, Varto, Seyyid Nesemi

SÖZDEN YAZIYA VARTO ALEVİLERİ: SEYYİD NESEMİ TÜRBESİ ÖRNEĞİ

Öz

Geleneksel olarak Alevilik sözlü olarak inşa edilen, aktarılan ve yaşanan bir inanç olarak modern döneme kadar bu şekliyle devam etmiştir. İnanç, kültür ve ritüel açısından olduğu gibi kurumsallaşması açısından da sözlü kültür ve geleneğe dayanır. Modern dönemde Alevilerde yaşanan yoğun okullaşma oranı ve kentleşme ile birlikte sözlü zihin yerini yavaş yavaş yazılı kültüre bırakmaya başlamıştır. Ancak Aleviliğin henüz yazılı bir kurumsallaşma ve aktarım biçimi olmadığından inancın yazılı kültürle algılanışı yeni rastlanan bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yalnızca Aleviliğin icra ortamlarıyla sınırlandırılmayacak kadar köklü bir değişimin yaşandığı bir süreç olmaktadır. Değişen çevresel etkenler beraberinde zihinsel ve kültürel değişimleri de beraberinde getirmiştir. Tarihsel ve geleneksel olarak sözlü kültüre dayalı Alevilik inancının söz ve yazı bağlamında yaşadığı dönüşüm çalışmamızın temel problemi olacaktır. Bu bağlamda Muş iline bağlı Varto ilçesinin İçmeler (Reqesan) köyünde bulunan Seyyid Nesemi Türbesinde yer alan bir defterde yer alan metinlerden hareketle, Alevi inancının sözlü ve yazılı kültür bağlamında yaşadığı dönüşüm ele alınmıştır. Bu dönüşümün geleneksel Alevi inancı ve aktarım biçimleriyle ilişkisi ve bu ilişkilerin modern dönemde yaşadığı dönüşümler ele alınmaya ve bu bağlamda değerlendirilmeye çalışılmıştır. Varto Alevileri, eğitim ve medya araçlarıyla yazılı kültür ve düşünme biçimlerine son elli yılda büyük oranda aşina olmuş ancak bu durum İnanç ve inanca dair unsurlara sirayet etmemiştir. Söz konusu türbe özelinde yaşanmaya başlayan dönüşüm, yazılı kültürün bu alana da etki etmeye başladığını göstermektedir. Henüz başlangıç aşamasında olan bu sürecin, ilerleyen dönemlerde daha farklı boyutlarda yaşanacağını ifade etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Kültür, Yazılı Kültür, Alevilik, Dönüşüm, Varto

Kaynakça

• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Çev.: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı.
• Atay, T. (2001). Din hayattan çıkar antropolojik denemeler. İstanbul: İletişim.
• Benjamin, W. (2012). Son bakışta aşk. (Çev.: Nurdan Gürbilek), İstanbul: Metis.
• Burke, P. (2008). Kültür tarihi. (Çev.: Mete Tunçay), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar. (Çev.: Alâeddin Şenel), İstanbul: Ayrıntı.
• Goody, J. (2011). Yaban aklın evcilleştirilmesi. (Çev.: Koray Değirmenci), İstanbul: Pinhan.
• Goody, J. (2013). Yazılı ve sözel etkileşim okur-yazarlık, aile, kültür ve devlet üzerine incelemeler. (Çev.: Osman Bulut), İstanbul: Pinhan.
• Goody, J. (2017). Mit, ritüel ve söz. (Çev.: Damla Sezgi), İstanbul: Küre.
• Güvenç, B. (2010). İnsan ve kültür. İstanbul: Boyut.
• Köse, S. (2017). Alevilikte kurban ritüeline yapısal-işlevsel yaklaşım. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 15.
• Köse, S. (2021). Ritüel bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14 (33), 55-70.
• Massicard, E. (2013). Türkiye’den Avrupa’ya Alevi hareketinin siyasallaşması. (Çev.: Ali Berktay), İstanbul: İletişim.
• Ong, W. J. (2012). Sözlü ve yazılı kültür - Sözün teknolojileşmesi. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
• Sanders, B. (2000). Öküzün A’sı - Elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi. (Çev.: Şehnaz Tahir), İstanbul: Ayrıntı.
• Seufert, G. (2013). Mezhep ile etnisite arasında: Küreselleşen İstanbul’da bir Kürt Alevi aşiret, mekân, kültür, iktidar küreselleşen kentlerde yeni kimlikler. (Der.: Ayşe Öncü - Petra Weyland), İstanbul: İletişim.
• Tosh, J. (2013). Tarihin peşinde. (Çev.: Özden Arıkan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Wolf, R. E. (2000). Köylüler. (Çev.: Abulkerim Sönmez), Ankara: İmge Kitabevi.