BİR KIRIM TATAR EFSANESİ: KARADENİZ NEDEN DALGALIDIR?

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 38, 379 - 388, 12.06.2022

Abonoz Küçük

https://doi.org/10.12981/mahder.1112811

Öz

Bir iç deniz olan Karadeniz, Avrupa’nın güneydoğusunda Balkan ve Anadolu yarımadaları ile Doğu Avrupa ovaları ve Kafkasya arasında doğu-batı doğrultusunda uzanır. Tarih boyunca büyük uyarlıklar ve milletler tarafından kuşatılmış olan Karadeniz, bölge tarihi kadar dünya tarihi açısından da büyük bir öneme sahiptir. Stratejik konumu ve ekonomisi ile pek çok uyarlığa ve millete hayat veren Karadeniz, bu özelliği ile çok sayıda söylemelik ve anlatmalık türün konusu olagelmiştir. Söylemelik ve anlatmalık türlerde Karadeniz güzelliği, bereketi, cömertliği ve hamsisinin yanı sıra hırçınlığı ile de öne çıkar.
Umudun, yaşamın, bolluk ve bereketin, kimi zaman dönüşü olmayan yolculukların ve inanışların kaynağı olan Karadeniz hırçın ve dalgalıdır. Onun bu hırçınlığı çevresini kuşatmış milletlere de sirayet etmiş gibidir. Karadeniz’in hırçınlığı ve dalgalı oluşu söylemelik ve anlatmalık türlerin başta gelen temalarından birisi olmuştur. Kimi efsaneler, Karadeniz’in bu hırçınlığını ve dalgalı oluşunu izah etmeye çalışmıştır. Elbette Karadeniz’in bu hırçınlığının ve dalgalı oluşunun bir sebebi olmalıydı. Neydi acaba Karadeniz’in bu birdenbire patlayan hırçınlığının sebebi? Kimler ya da nelerdi onu böylesine hırçınlaştıran? Genelde bütün doğayı, özelde ise Karadeniz’i canlı bir varlık olarak gören geleneksel dünya görüşü, bu soruya mutlaka bir cevap vermeliydi. Nitekim bazı anlatıların bu soruya cevap bulmak amacıyla oluşturulduğu görülmektedir. Bu anlatılardan biri de Kırım Tatarlarından derlenen “Ne İçün Kara Deñiz Dalgalı” (Karadeniz Neden Dalgalıdır?) adlı efsanedir.
Çalışmada Kırım Tatarlarından tespit edilerek yayımlanan “Ne İçün Kara Deñiz Dalgalı” (Karadeniz Neden Dalgalıdır?) adlı efsane, geleneksel dünya görüşünün algıları, yorumları ve tanımları esasında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Kırım, Anlatı, Efsane.

A CRIMEAN TATAR LEGEND: WHY IS THE BLACK SEA WAVY?

Öz

The Black Sea which is an iner sea, extends in the southeast of European, between Balkan and Anatolia Penin sula and eastern Europe plains and Caucasia, in the east-west direction. The Black Sea that has been besieged by great civilizations and nations throughout history, has a great importance in terms of world history as well as the history of the region. The Black Sea, which brings life to many civilizations and nations with its strategic location and economy, has been the subject of many narrative species with this feature. In narrative species, The Black Sea stands out for its beauty, abundance, generosity and anchovy as well as its harshness.
The Black Sea, which is the source of hope, life, abundance and fertility, sometimes the journeys and beliefs that are not returned, is combative and wavy. His frustration seems to have spread to the nations around it. The harshness and wavy of the Black Sea has been one of the leading themes of narrative species. Some legends have tried to explain this ferocity and being wavy of the Black Sea. Of course, there has to a cause of this brutality and being wavy of the Black Sea. What is the cause of the sudden outburst of the Black Sea? Who or what has made it so mad-minded? The traditional world view that seeing generally the whole nature, in paricular the Black Sea as a living being, must answer this questions. In fact, it is seen that some narratives have been created to find answers to this question. One of these narrations is the legend named “Why is the Black Sea Wavy?”, which is from Crimean Tatars.
The legend, “Why the Black Sea is Wavy?” will be tried to be interpreted on the basis of the perceptions, interpretations and definitions of the traditional world view.

Anahtar Kelimeler

The Black Sea, Crimea, Narration, Legend

Kaynakça

• Bascom, W. R. (2003). “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar” Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev.: R. Nur Aktaş ve diğerleri, Ed.: Gülin Öğüt Eker ve diğerleri, Ankara: Milli Folklor Yayınları.
• Boratav, P. N. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Eliade. M. (2000). Demirciler ve Simyacılar. Çev.: Mehmet Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2016). Mitlerin Özellikleri. Çev.: Sema Rifat, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ergun, M. (1997) Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Goody, J. (2017). Mit, Ritüel ve Söz. Çev.: Damla Sezgi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Hooke, S. H. (2002). Orta Doğu Mitolojisi Mezopotomya-Mısır-Filistin-Hitit-Musevi-Hıristiyan Mitosları. Çev.: Alaeddin Şenel. Ankara: imge Kitabevi.
• Kandımova, S. ve Umerov N. (2012). Kırımtatar Edebiyatı Kutüphanesi Halk İcadı Masallar, Efsaneler, Destanlar. Lvov: “Svit” Neşriyatı.
• Lvova, E. L. ve diğerleri. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri Kainat ve Zaman Nesneler Dünyası. Çev.: Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
• Tahtacı, K ve Ayat, B. (2022). “Karadeniz’in Fırtınalılığındaki Uzun Dönemli (1979-2019) Değişimler” Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. S. 37, s. 2147-2162.
• Tavkul, U. (2000). “Karaçay-Malkar Nart Destan Kahramanlarından ‘Demirci Debet’” Kırım Dergisi, S. 8 (33), s. 25-29.